De enorme wateroverlast die delen van het land onlangs teisterde, heeft de schijnwerpers vol op de waterschappen gezet. De steeds grotere weersextremen als gevolg van klimaatverandering maken de waterschappen belangrijker. Eerder deze maand spraken wij erover met Fijko van der Laan, Songül Akkaya en André Menting.
'Huizen bouwen in de uiterwaarden is niet handig. Dat moet je niet meer doen.’
Fijko van der Laan
Fijko van der LaanAlgemeen Bestuurslid bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
‘Wij vinden dat we niet genoeg invloed kunnen uitoefenen. Gemeente en provincie gaan over ruimtelijke ordening. Bodem en water zijn daarbij weliswaar sturend, maar niet dwingend op te leggen door het waterschap.’
Zou dat wel moeten?
‘Daar moeten we goed over nadenken. Het is heel begrijpelijk dat bodem en water sturend zijn, maar we houden zelfs hele lage gebieden met dijk- en waterbeheer nu ook al droog. Dat verandert in de toekomst niet veel. De extremen zullen altijd overlast geven. Klimaatverandering gaat sneller dan de modellen voorhouden. Daar zijn we ons van bewust.’
Zie je helemaal geen problemen?
‘Dankzij extra noodpompen die we hebben geplaatst, is de zaak binnendijks op orde. We kunnen de neerslaghoeveelheden redelijk aan. Bij het vervangen van gemalen bouwen we bijvoorbeeld al extra maalcapaciteit in. Het probleem zit buitendijks: huizen bouwen in de uiterwaarden is niet handig. Dat moet je niet meer doen.’
Gebeurt dat wel?
‘Daar heb ik niet direct zicht op. Buitendijkse gebieden vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de waterschappen, maar van de gemeente. We zijn onlangs wel op bezoek geweest bij een buitendijkse camping bij het Markermeer.’
Raden jullie de gemeente dan bijvoorbeeld aan zo’n camping weg te halen?
‘Het is nu een camping voor mensen met een smalle beurs, maar zo’n grote keten wil op die plek huisjes bouwen. Dat laatste ontraden wij.’
Hoe valt de positie van de waterschappen te verstevigen?
‘Wij zouden graag zien dat de watertoets dwingender wordt toegepast. Als je verharding aanbrengt, dan moet je ook ruimte maken voor wateropvang. De ondergrens daarvoor moet naar beneden. Een ander idee is om het rioolwater te ontkoppelen van de regenwaterafvoer. In de oudere wijken en stadscentra is dat dan weer een hele kostbare, maar noodzakelijke, ingreep als je droge voeten wilt houden.’
'De burgemeester en dijkgraaf moeten op gelijk niveau staan als er overlast of een crisis is. Dat mis ik nu.'
Songül Akkaya
Songül AkkayaLid Algemeen Bestuur bij het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht
‘Op dit moment valt het mee. Ondanks het feit dat ze aan upgrades toe zijn, hebben we goedwerkende gemalen. Dat het goed gaat, heeft te maken met het feit dat er vanuit het waterschap altijd een juiste aanpak is geweest om wateroverlast te voorkomen.’
Waar zitten de grote risico’s?
‘Zwakke dijken, voldoende waterberging in geval van nood en voldoende capaciteit om water af te voeren. Daar wordt nu aan gewerkt.’
Zijn de modellen die overlast voorspellen soms niet te conservatief?
‘Zeker. In eerste instantie willen we goed op een rijtje zetten wat nu toe is aan een upgrade. Dat bepalen we op basis van actuele ontwikkelingen en nieuwe data. Bij wateroverlast moet je ook makkelijk kunnen samenwerken met andere instellingen.’
Zijn er goede banden tussen waterschap, gemeenten en provincie om het waterbeheer op orde te houden, of kan dat beter?
‘Er zijn goede banden, maar het kan zeker beter. Het afstemmen van processen is heel belangrijk. We moeten bijvoorbeeld meer oefenen met praktijksituaties voor een zo optimaal mogelijke coördinatie. Dat betekent oefenen met bijvoorbeeld de gemeente, met de brandweer. Je moet elkaars processen kennen, zodat áls er iets misgaat, je precies van elkaar weet wat je moet doen.’
Fijko gaf aan dat het als waterschap met name buitendijks lastig is om invloed uit te oefenen, omdat de gemeenten daarover gaan. Hoe is dat bij jullie?
‘Je kunt afspraken maken met gemeenten. Hier hebben wij geen negatieve ervaringen mee. Maar zoals Fijko zegt: we hebben onvoldoende bevoegdheden. Ik vind bijvoorbeeld dat de dijkgraaf meer bestuurlijke bevoegdheid moet krijgen dan nu het geval is. De burgemeester en dijkgraaf moeten op gelijk niveau staan als er overlast of een crisis is. Dat mis ik nu.’
Maar over het algemeen valt de wateroverlast bij jullie dus mee, ondanks alle regen die onlangs is gevallen?
‘Het gaat erom welke maatregelen je neemt om eventuele overlast tegen te gaan. Dat gaat hier tot nog toe goed.’
'En dan hoor je achteraf dat het misschien toch niet zo slim was om ergens te gaan bouwen.'
André Menting
André MentingAlgemeen bestuurslid bij het Waterschap Rijn en IJssel
‘Er is sprake van hoog water. Werknemers van het waterschap staan paraat, maar er is geen paniek of iets dergelijks. We zijn waakzaam. Daar is het waterschap ook voor: juist bij dit soort omstandigheden in actie komen.’
Waar zitten de grootste risico’s?
‘Het hoge water in de grote rivieren vormt niet het grootste risico. De enorme regenval die we in het achterland hebben gehad is veel risicovoller, omdat de net iets kleinere wateren dan voor problemen kunnen zorgen. Als het kouder en droger wordt, zie je dat de overlast ook snel weer minder wordt. Een groot deel van ons gebied ligt op zandgronden. Het water zakt daardoor relatief snel weg.’
Veel water komt uit Duitsland, toch?
‘Ja, ook via een aantal bekenstelsels. We hebben veel contact met de Duitse instanties. Duitsland kent geen waterschappen, maar heeft instanties die verantwoordelijk zijn voor het water. Dat zit deels bij zelfstandige organisaties, maar ook bij gemeenten en de Kreisen. Daarmee afstemmen gaat goed.’
Hoe verloopt de afstemming met betrokken instanties in Nederland?
‘Voor de reguliere taken gaat dat goed. Als het gaat om landgebruik, bijvoorbeeld over de vraag waar je wel of niet zou moeten bouwen, dan moet die afstemming beter. Wij merken dat we soms kunnen adviseren wat we willen, maar dat er dan niet altijd voldoende wordt geluisterd. Of dat er zelfs recht tegen ons advies wordt ingegaan. En dan hoor je achteraf dat het misschien toch niet zo slim was om ergens te gaan bouwen.’
Zouden de waterschappen meer invloed moeten krijgen?
‘Bodem en water sturend maken is een mooie kreet die je gelukkig steeds vaker hoort, maar dat sturend maken mag wel wat dwingender. Als er wateroverlast optreedt, wordt immers meteen naar het waterschap gekeken.’
Is een wetswijzigingen nodig?
‘Dat is een optie, maar misschien kunnen we er ook onderling uit komen. Ter ondersteuning van gemeenten kunnen wij wellicht ook een globale kaart maken van plekken waar je echt niet moet bouwen. Zo’n kaart kan dienen als hulpmiddel voor gemeenten.’
Hoe kan het eigenlijk dat andere bestuursorganen zich soms zo weinig van waterschappen aantrekken?
‘Er spelen enorme belangen, zeker bij woningbouw. De beschikbaarheid van grond is lastig en er zijn veel inwoners en belangengroeperingen die inspraak willen. Het waterschap wordt dan als zoveelste belang gezien en niet altijd als het belangrijkste belang.’
Wat voorzie je voor de toekomst als er grotere extremen komen in het weer en de waterschappen geen dwingender positie krijgen?
‘Dan verwacht ik meer ernstige calamiteiten. Er moet vaker worden geëvacueerd, dijken moeten verder worden opgehoogd en gebieden overstromen meer. De meest recente klimaatscenario’s laten grotere perioden met droogte zien, afgewisseld met grotere periodes met vaker regen en méér regen. Combineer je dat met de zeespiegelstijging en water uit de Alpengebieden, dan moet je daar absoluut rekening mee houden.’