De schok die door Nederland golfde nadat de PVV de Tweede Kamerverkiezingen van vorige week won, ijlt nog na. Wij vroegen Ahmed Aboutaleb, Marjolein Moorman en Ahmed Marcouch om te reflecteren op de verkiezingen. Zij schetsen het volgende beeld.
'Het klimaat in Nederland maken we samen, er is geen reden voor angst'
Ahmed Aboutaleb
Ahmed AboutalebBurgemeester van Rotterdam
‘Als democraat zeg ik: de kiezer heeft gesproken en nu moeten de leiders van onze politieke partijen hun wijsheid bij elkaar sprokkelen. Het is een duidelijke, maar geen gemakkelijke uitslag. Als burgemeester vraag ik me af wat de uitslag voor Rotterdam gaat betekenen. Voor de haven, het beroepsonderwijs, de veiligheid, voor onze internationale contacten, de woningbouw, de energietransitie.’
Wat is je afdronk daarvan?
‘Dat het afwachten is. Ik denk dat deze uitslag recht doet aan de gevoelens en het sentiment in de Nederlandse samenleving. Ik denk dat veel mensen tegen wie Wilders campagne heeft gevoerd de afgelopen jaren, moslims, islam, migranten en dergelijke, op begrijpelijke wijze verdrietig en angstig reageren. Aan de andere kant moeten we de situatie in dat opzicht ook niet overdrijven. We moeten deze mensen geen angst aanpraten, want ze worden beschermd door een grondwet en internationale verdragen. Wat dat betreft denk ik dat deze uitslag ook laat zien dat het belangrijk is dat iedereen zijn stem laat horen. Veel van hen in Rotterdam stemmen niet, is de constatering hier. Daar komt overigens bij: ik denk dat het heel belangrijk is om niet alleen eens per vier jaar je stem uit te brengen. Democratie betekent doorlopende betrokkenheid. Doe actief mee en kleur het beeld in zoals jij denkt dat het goed is.’
Denk je dat de PVV echt milder wordt in een eventueel kabinet?
‘De soep zal niet zo heet worden gegeten als hij wordt opgediend. We moeten ook erg opletten dat er niet wordt gesteld dat iedereen die op de PVV heeft gestemd een racist is. Dat zou echt heel fout zijn. Er zijn veel bezorgde Nederlanders én migranten die op de PVV hebben gestemd die hun eigen zorgen en redenen hebben om dat te doen. Zij denken dat de PVV hun zorgen het beste vertolkt. Het gaat mij te ver om die groep als racist weg te zetten. Aan de andere kant denk ik dat niemand in Nederland in zijn eentje kan regeren. Ja, 37 zetels is veel, maar je zult toch zaken moeten laten vallen of weggeven. Uit ervaring weet ik dat als je onderhandelt vanuit de positie van macht je toch vaak minder te vragen hebt, maar wel veel te geven hebt aan partijen waarvan je denkt dat je daarmee moet samenwerken. Dus het is interessant te zien hoe dat proces gaat verlopen en of er een regering komt met Wilders als premier of als voorzitter van zijn fractie in de Kamer. Dat is allemaal denkbaar. Maar voor mij als burgemeester is het dus vooral van belang om mensen gerust te stellen. Er is misschien reden voor verdriet, maar niet voor ongerustheid. Het klimaat in Nederland maken we samen, er is geen reden voor angst.’
En dan de uitslag van GL-PvdA zelf, wat vind je daarvan?
‘Ik wil Frans Timmermans feliciteren, hij heeft een heel goede uitslag neergezet. Misschien niet de uitslag waar hij over droomde, maar hij heeft de samenwerking met GL verder gebracht met zo’n acht zetels winst. Ik snap zijn teleurstelling wel, maar het is een felicitatie waard. En een felicitatie ook aan Omtzigt die vanuit het niets op twintig zetels komt.’
GL-PvdA is tweede geworden en boekte per saldo dus winst. Niet genoeg om de grootste te worden, maar wel winst. Had er meer in gezeten?
‘Dat weet je niet. Ik vind het mooi dat er winst is geboekt. Mijn gevoel zei afgelopen week dat we misschien de dertig wel konden aantikken, maar blijkbaar is dat niet gelukt. We hebben niet veel stemmen verloren aan de PVV, die stemmen kwamen veelal van andere partijen. De winst van de PVV is niet ten koste van ons gegaan, maar het is wat het is.’
Moet Timmermans zich in Den Haag richten op het voeren van oppositie zoals in zijn speech meteen leek te gebeuren, of zou een poging tot kabinetsdeelname goed zijn?
‘Ik denk dat Timmermans daar een goede inschatting in maakt, dat hij zich richt op een oppositierol. Maar als een constructie over rechts niet werkt, kan kabinetsdeelname alsnog een optie zijn. Ik denk dat het goed is om wel reëel te zijn en je in te stellen op een oppositierol.’
'De uitslag motiveert om ons werk goed te blijven doen'
Wethouder in Amsterdam
‘Ik vind het afschuwelijk. Ik kan er weinig andere woorden aan geven.’
Vind je het alleen maar negatief of zie je ook aanknopingspunten?
‘De samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA is goed gelukt, met een duidelijke groei in zetelaantal en dat vind ik zowel heel knap als belangrijk. Maar qua verdere uitslag zie ik niet zoveel positiefs, anders dan dat de uitslag motiveert om ons werk goed te blijven doen. Ik kreeg na de uitslag veel berichten van kinderen met een migratie-achtergrond die zich afvroegen of ze nog wel in Nederland mogen blijven zelfs. Dat maakt me verdrietig, maar ook strijdbaar.’
De PVV zegt nu dat ze er echt zijn voor iedereen die nu in Nederland is, maar dat ze slechts de grenzen willen sluiten voor verdere nieuwkomers. Wat denk je daarvan?
‘Dan moeten ze toch echt wat anders in hun verkiezingsprogramma zetten. In hun programma staat dat ze islamitische scholen willen verbieden en mensen met een migratie-achtergrond worden continu tot boeman verklaard. Daar gaat hij tot de dag van vandaag mee door. Hij is wat milder geweest in de afgelopen weken, maar in het verkiezingsprogramma worden alle problemen in de publieke sector, van het huizentekort tot het lerarentekort, steeds op een groep afgewenteld. Hij heeft het dan over migranten, maar spreekt vaak ook simpelweg over buitenlanders. We moeten ons niet voor de gek laten houden dat het alleen zou gaan over nieuwkomers. Hij heeft het wel degelijk ook over de mensen die er al zijn.’
Hoe heeft GL-PvdA het in Amsterdam gedaan?
‘We hebben 33 procent van de stemmen gehaald en zijn daarmee de grootste geworden. Dat was ook wel wat we verwacht hadden. Amsterdam is een progressieve stad en veel van die problemen in de publieke sector kennen we hier ook. Maar mensen weten hier heel goed dat dat niet komt dóór mensen met een migratie-achtergrond.’
Wat zijn inhoudelijke overwegingen geweest voor mensen om GL-PvdA te stemmen?
‘Uiteraard thema’s als bestaanszekerheid en een goede toekomst voor je kinderen. Maar ik denk dat veel mensen ook op ons stemmen, omdat ze er vertrouwen in hebben dat wij als partij problemen écht kunnen oplossen. Het is niet voor niets dat leraren en mensen uit de zorg voor een groot deel op ons hebben gestemd, want ze zien dat wij voor ze opstaan.’
Wat betekent de verkiezingsuitslag voor Amsterdam?
‘We moeten nog zien wat voor coalitie er komt, maar als de PVV een belangrijke stem krijgt in een nieuw kabinet, dan levert dat potentieel wel problemen op. Wilders zegt bijvoorbeeld dat alle cultuursubsidies moeten worden geschrapt en dat excuses voor het slavernijverleden ingetrokken moeten worden. Veel mensen hier hechten daar juist veel waarde aan. Ook de vraag hoe we ervoor kunnen zorgen dat er voldoende middelen blijven om achterstanden te bestrijden is een issue. Ook dat zien we onder druk komen als de PVV veel invloed krijgt. Maar dat moeten we dus afwachten.’
'We mogen niet toegeven aan cynisme en scepticisme'
Hoe kijk je naar de verkiezingsuitslag?
‘Ik heb me als burgemeester natuurlijk erg druk gemaakt om de opkomst. Die was in Arnhem met 72 procent teleurstellend. Ook landelijk was de opkomst lager dan de vorige keer. We hebben veel activiteiten ontplooid om de opkomst wat hoger te krijgen, maar bijna 35.000 Arnhemmers hebben hun stem niet uitgebracht. Ik vind dat zorgelijk, ik zie dat als een risico voor de democratie. Die is voor ons allemaal en die onderhouden we door als burgers actief deel te nemen aan de verkiezingen.’
En dan de uitslag.
‘De uitslag heeft ook veel mensen in mijn stad laten schrikken. De PVV is een partij die al tientallen jaren op een vernederende manier spreekt over Marokkanen en moslims. Dat deden ze ook in het verkiezingsprogramma weer. Die partij is nu de grootste in Nederland geworden. Mensen in de stad vragen mij nu: is die winst van de PVV een uiting van ongenoegen, of is het echt een afkeer van moslims?’
Mensen maken zich zorgen?
‘Ja. Ik werd uit een vergadering weggeroepen, omdat mijn zoontje heel verdrietig thuis was gekomen. Op school hadden ze het over de verkiezingen gehad en ze hadden het Jeugdjournaal gekeken. Ik ben heel verdrietig en bang zei hij. Ik vroeg hem waarom. Hij gaf aan dat de PVV de grootste is geworden en die zijn tegen moslims. Moeten we nu het land uit, vroeg hij. Dat heb ik wel eens van anderen gehoord, maar nu van mijn eigen zoontje. Dat komt wel binnen.’
Zie je ook lichtpunten?
‘Het verdriet van mensen raakt me. Maar we moeten vertrouwen hebben in onze democratie en rechtstaat. Onze vrijheden en grondrechten zijn scherp en sterk verankerd in onze grondwet, juist ook om ons te beschermen tegen elke vorm van willekeur vanuit die overheid. Maar ik begrijp heel goed dat moslims in het bijzonder zich erg zorgen maken, bijvoorbeeld omdat moslima’s van de PVV niet in openbare gebouwen mogen zijn met een hoofddoek, omdat moskeeën volgens hen moeten worden gesloten, omdat de koran verboden moet worden. En dan is er ook nog dat vernederende taalgebruik.’
Maar je hebt vertrouwen in de democratische instituties?
‘De overgrote meerderheid heeft natuurlijk niet op de PVV gestemd en deelt hun opvattingen niet. Ik vond het ook hartverwarmend dat veel mensen mij appjes met aardige wensen stuurden na de verkiezingen. Mensen hebben zorgen om elkaar, dat is heel mooi. We moeten beseffen dat onze instituties actief in stand moeten worden gehouden. Discriminatie is in onze wetboeken strafbaar gesteld, juist ook als die door overheden plaatsvindt. Maar als burgers moeten we ook voor elkaar opkomen om vrijheden te beschermen. De democratie is van ons allemaal. We mogen niet toegeven aan cynisme en scepticisme, de politiek is niet alleen van de overheid, maar ook van ons als burgers. Het is belangrijk dat we ons blijven inzetten om de democratie te versterken en ik hoop dat de Tweede Kamer die nu gekozen is de verantwoordelijkheid neemt om die ook voor alle Nederlanders te laten werken.’
Wat moet er nu gebeuren in Den Haag?
‘We moeten werk maken van bestaanszekerheid, de beschikbaarheid van betaalbare woningen, de kwaliteit en toegang tot zorg en het oplossen van de sociale crisis: dus investeren in onderwijs, in ervoor zorgen dat mensen van hun werk kunnen leven. We moeten ook werk maken van de strijd tegen het aanzetten tot haat en tegen discriminatie. Als belichamers van democratische instituties dragen politici ook verantwoordelijkheid voor die instituties. Voor hun integriteit, voor hun functioneren en voor de toegankelijkheid ervan voor burgers. Er zijn PVV-stemmers die dit soort woorden als aanval op hen zien, maar laat me duidelijk zijn: als je kiest voor een partij die antidemocratische ambities heeft, dan kun je ook kritiek verwachten. Ik zou tegen hen willen zeggen: laat je niet drijven door angst en frustratie. Ik snap heel goed dat mensen grote problemen ervaren met wonen, in de zorg, met bereikbaarheid van de regio’s, het onderwijs enzovoorts, en daar moeten we dus wat aan doen. Maar de manier waarop de PVV zich uit zorgt voor het buitensluiten van groepen. Dat is niet het antwoord.’
Is het mogelijk om die steeds verdere scheuring tussen bevolkingsgroepen een halt toe te roepen? Hoe zou de verbinding weer tot stand kunnen worden gebracht?
‘Bestaanszekerheid is iets waar we ons allemaal zorgen over maken. Maar de vraag is dus of de PVV-winst een uiting is van ongenoegen of van afkeer van bijvoorbeeld moslims. Als leiders van deze samenleving moeten we mensen bij elkaar brengen en zorgen dat de sociale crisis waar veel mensen in zitten niet leidt tot situaties waarin mensen tegenover elkaar worden gezet. Groepen de schuld geven van gebreken en tekortkomingen in de systemen is een gevaar voor de samenleving. Spreek de politiek erop aan, op hun beleid. Maar zoek geen zondebokken, al helemaal niet als die worden ingegeven door politieke uitspraken. Daar moet de Tweede Kamer echt haar verantwoordelijkheid in nemen.’