Besturen zonder Den Haag: mogelijk of niet?

Nu Rutte IV is gevallen zullen er de komende tijd geen ingrijpende nieuwe beleidsmaatregelen of wetsvoorstellen worden behandeld door het kabinet. Wat betekent dat voor het lokaal bestuur?

Geen tijd om te wachten op nieuw kabinet 

René Tuijn

Wethouder in Zaanstad

Denk je dat er veel op slot komt te zitten door de verkiezingen?

‘Ik hoop vooral dat de Kamer goede ontwikkelingen niet in de weg gaat zitten door van alles controversieel te verklaren. Hierbij denk ik met name aan duurzaamheid. De lopende plannen - zeker op het warmtedossier - kunnen geen vertraging gebruiken. We moeten door met warmtenetten en alles wat daarbij nodig is en snel.’

Er is ook al rumoer over zo’n 165.000 huishoudens die door de opnieuw stijgende energieprijzen weer in de knel komen?

‘Ja, de zaken rond energietoeslag uitkeren duren nu al veel te lang. Ga dus niet op je handen zitten in Den Haag: kom op met dat geld nu, we moeten in hoog tempo door. Inwoners hebben het nodig en ik heb mensen in dienst die het moeten uitvoeren. Het kost allemaal geld. Als ik op dit moment door trage besluitvorming geen werk heb voor die mensen en ze weg moet sturen, krijg ik ze niet meer terug wegens de krapte op de arbeidsmarkt.’

Bestaanszekerheid is sowieso een belangrijk thema, kun je daar wachten op een nieuw kabinet?

‘Sommige inwoners dreigen door een samenloop van omstandigheden echt buiten de boot te vallen. Door bijstand en andere inkomensregelingen hebben ze bruto een hoger verzamelinkomen, waardoor ze in 2023 lagere huur- en zorgtoeslagen van de Rijksoverheid ontvangen, dan zij op basis van hun netto inkomen zouden moeten ontvangen. Die gaan wij nu maar weer compenseren. Natuurlijk ga ik iederéén benaderen en niet alleen de mensen die de weg weten, want deze hele groep heeft hulp nodig.’

Daar is het Rijk dus niet voor nodig.

‘Maar er is dus nog geen geld van het Rijk. Dat hebben we wel nodig! Ik hoop dat de Kamer daar op wil sturen en niet een nieuw kabinet af wil wachten.’

Je wilt dus eigenlijk vooral zo snel mogelijk door en je wilt dat de Kamer niet teveel controversieel verklaart?

‘Precies. Er moet veel gebeuren. Gemeenten krijgen voor heel veel taken te weinig knaken. Alle gemeenten lopen hierop vast. Is het niet nu, dan zeker over twee jaar als het ravijnjaar voor de deur staat. Dus Kamer, help ons en neem snel stappen.’

Kabinetsval vooral heel lastig 

Martijn Balster

Wethouder in Den Haag

Zie jij de val van het kabinet als zegen of als last?

‘Ik denk toch vooral als last. Stabiel beleid creëren en houden is heel belangrijk. Het is op allerlei fronten crisis en die crises zijn niet bepaald opgelost. Een val van het kabinet is wat dat betreft nooit goed, je verliest tijd.’

Was het niet onvermijdelijk?

‘Zeker niet als je kijkt naar waar het in dit geval over ging: een paar duizend kinderen die niet zouden mogen nareizen, terwijl dat Europees rechtelijk zo klaar als een klontje is. Die kinderen hebben recht op asiel. Dit was een val van het kabinet niet waard, het is ordinair electoraal ingegeven.’

Liggen er dan helemaal geen kansen?  

‘Er doet zich natuurlijk wel een kans voor om afscheid te nemen van een neoliberale periode, maar dat heeft wat mij betreft dus wel haast. Bijvoorbeeld op het woondossier.’

Wat moet er op het gebied van wonen op korte termijn gebeuren?

‘Wat absoluut bovenaan staat is de wet betaalbare huur, die er aan zat te komen. Ik hoop dat die dus niet controversieel wordt verklaard.’

Is dat aannemelijk?

‘Ik heb er nog niet direct iets over gehoord. Er is een kans dat het gevoelig ligt: verhuurders verdienen aan veel te hoge huren. Als ik redeneer vanuit de praktijk van de grote stad, dan zie ik veel situaties waarbij de huurprijs boven het fatsoenlijke ligt. Dat maakt het zo moeilijk voor mensen om iets betaalbaars te vinden.’

Het tekort aan woningen is nog belangrijker wellicht?

‘Zeker. Huren moeten naar beneden, dan komen er in ieder geval minder mensen in de problemen. Maar er moeten dus vooral ook meer woningen komen. De huidige planning voldoet nog niet aan de behoefte, zeker wat betreft de sociale woningbouw.’

Wat vind je van de flexwoningen die nu liggen te verstoffen?

‘Als ik kijk naar Den Haag, dan hebben we daar weinig ruimte voor. Dan doen we er liever een half jaar extra over om permanente woningen neer te zetten. Een one size fits all-oplossing werkt gewoon niet. Niet hier althans. Wellicht wel op andere plaatsen.’

Wat kun je er nu nog mee?

‘Ik denk dat die woningen uiteindelijk wel een plek gaan vinden. Er moet net een plan zijn bij een gemeente waar die woningen bij passen, het is nu andersom gedaan. Ze hadden moeten vragen: wat willen jullie als gemeenten voor woningen hebben? Niet zoals nu dat er woningen worden gemaakt die daarna worden aangeboden. Dat werkt in de praktijk kennelijk niet.’

Heb je nog enige invloed op het controversieel verklaren?

‘Begin september gaat dat allemaal spelen. Via de PvdA-lijn maar ook als stad, vanuit de G4 en de VNG wordt geprobeerd om dit soort zaken níet controversieel te laten verklaren, omdat er gewoon veel haast is. Je hebt ook dossiers waarvan het kabinet zelf al heeft gezegd dat ze er mee door willen, maar de Kamer beslist natuurlijk uiteindelijk.’

Zijn er onderwerpen waarvan je nu al zeker van weet dat ze vertraging oplopen door de val van het kabinet en daardoor schade gaan opleveren?

‘De spreidingswet en de wet regie op de volkshuisvesting zijn heel urgent, maar ik vrees daarvoor. Er zijn veel mensen die nú wachten op een woning, bijvoorbeeld omdat ze in een azc of een voorziening zoals Ter Apel zitten. Dan kun je toestanden krijgen zoals vorig jaar. Dan heb je het over kwetsbare groepen – ook mensen in de daklozenopvang of in een zorginstelling die snakken naar een huis. Die moet je fatsoenlijk huisvesten en daar is solidariteit voor nodig. Overal in Nederland.’

De kritiek die de PvdA vaak krijgt is dat de partij de deuren te wijd open zet voor asielzoekers. Herken je dat?

‘Op de instroom van vluchtelingen hebben we nauwelijks invloed. We hebben wel invloed op arbeidsmigratie. Ik zie daar in mijn stad schandalige toestanden, omdat uitzenders en werkgevers grof profiteren, maar geen aandacht hebben voor werk- en woonomstandigheden. Als er geen voorzieningen zijn voor mensen en de arbeidsvoorwaarden niet op orde zijn, dan is mijn credo: geen bed, dan ook geen business. Daar moeten we vooral naar kijken nu.’

Gemengde gevoelens 

Elvira Schepers

Wethouder in Winterswijk

Is de val van het kabinet een zegen of een last voor Winterswijk?

‘Een beetje van beide. Ik vind het goed dat dit rechtste kabinet is gevallen, maar tegelijkertijd sta ik als wethouder wel voor een aantal problemen waar het Rijk gewoon voor nodig is.’

Zoals?

‘We hebben hier een azc, waar we heel trots op zijn en waar ook draagvlak voor is, maar doordat je nog steeds gemeenten hebt die niks willen doen, is de druk enorm. Daar is echt regie op nodig van het Rijk. Bij de provinciale regietafels ligt het in feite gewoon stil: men werkt wel verder, maar er zijn niet voldoende plekken.’

Maar die regie komt voorlopig dus helemaal niet?

‘Ik zie daar weinig beweging in. Iedereen wacht gewoon tot het nieuwe kabinet er is.’

Klinkt niet heel verrassend, toch?

‘Misschien niet. Maar ik hoop dat we niet weer een herhaling krijgen van Ter Apel. Ook de komende tijd verdienen vluchtelingen een fatsoenlijke plek. Maar zonder regie kunnen ze die niet krijgen straks.’

Een ander onderwerp: de gemeentefinanciën, daar staat ook druk op?

‘Zeker. Het ravijnjaar komt dichterbij en als we onvoldoende financiën krijgen vanuit het Rijk komen veel voorzieningen simpelweg onder druk te staan.’

Ja?

‘Het is nog maanden tot de verkiezingen, daarna kost het ook nog tijd voor er een nieuw kabinet is. Maar de begrotingen worden nú al gemaakt. En bij onzekerheid wordt er dus voorgesorteerd op bezuinigingen. Dat gaat dan vaak om essentiële zaken als armoedebeleid. Daar wil ik niet op bezuinigen. Sterker nog: daar wil ik meer in investeren. Je wilt het leven van mensen beter maken, maar dat kan nu niet.’

Hoe ziet het langjarig perspectief er nu uit?

‘Onze begroting sluit voor het eerste jaar. Om de jaren erna sluitend te laten zijn moet er fors worden bezuinigd. Voor onderwijshuisvesting en armoedebeleid is er bijvoorbeeld echt te weinig geld. We komen zo’n zes miljoen tekort als we zouden doen wat we echt nodig achten.’

De val van het kabinet is dus vooral ook erg onpraktisch. Zie je ook kansen?

‘Ik zie in ieder geval kansen voor een sterk links blok, zodat we een sterker sociaal én groen beleid kunnen gaan voeren.’

Verwacht je dat er snel een nieuw kabinet is?

‘Ik hoop het wel, bovenal hoop ik dat wij er dan onderdeel van uitmaken. En dan zou het goed zijn als er vanuit het Rijk wat meer regie én geld bij de gemeenten wordt neergelegd. Geen taken zonder geld.’

Afbeelding: Bart Maat | ANP