Kunst en cultuur als middel tegen polarisatie verankeren in samenleving

Theater en andere kunstvormen verbinden mensen met elkaar. Daarmee wordt kunst en cultuur in deze tijden van oprukkende polarisatie in heel het land steeds belangrijker voor de samenleving. Maar de verschillen in cultuuraanbod tussen regio’s blijkt groot. Te groot zelfs, stelt de Raad van Cultuur in een adviesrapport dat eerder dit jaar is verschenen.

Vooral rond de Randstad gelegen regio’s zien de kunst- en cultuurvoorzieningen steeds sterker worden. In andere regio’s verschraalt dit aanbod juist, meldt het rapport dat 26 januari is verschenen. De Raad voor Cultuur stelt voor het geld evenwichtiger te verdelen onder de regio’s en daarvoor ook meer geld uit te trekken.

De raad wil daarnaast het cultuuraanbod verbreden met verschillende soorten makers, organisaties en soorten cultuur. Volgens de instantie is hier 200 miljoen euro extra voor nodig. Dat zou in het jaar van de invoering van een nieuw stelsel 2029 vrij moeten komen. Verder adviseert zij de financiering van cultuur onder te brengen in een rijksfonds dat in provinciale werkgebieden wordt onderverdeeld. Een nieuwe ‘Kaderwet cultuur’ moet de zorg voor cultuur door Rijk, provincies en gemeenten verankeren.

Hoe bekijken onze PvdA vertegenwoordigers deze voorstellen?

Cultuurbeleid gericht op gelijke kansen

Utrecht is een brede provincie: het raakt de Randstad aan, maar kent ook steden die dichter bij de middelgrote steden in Gelderland liggen. Met onder meer dat gegeven in zijn achterhoofd probeert Rob van Muilekom, gedeputeerde voor de provincie Utrecht, zijn recent ingestemd kunst- en cultuurbeleid ‘Verbindende cultuur en inspirerend erfgoed’ voor 2025 - 2028 in te vliegen.

Het nieuwe beleid is gericht op toegankelijkheid en gelijke kansen. De kern van het nieuwe programma is dat de provincie wil behouden en versterken wat er de afgelopen jaren is opgebouwd.

‘De provincie Utrecht heeft een rijk en divers aanbod aan cultuur en erfgoed,’ stelt Van Muilekom. ‘Dit aanbod moet behouden blijven voor de toekomst en toegankelijk zijn voor iedereen. Ik vind het belangrijk dat ons aanbod van cultuur en erfgoed zorgt voor verbinding en inspiratie. Om dit te bereiken, hebben we onze partners zoals de gemeenten en de kunst- en cultuursector hard nodig.’

‘Wij vinden het belangrijk dat cultuurvoorzieningen in kleinere gemeenten toegankelijk blijven.’

Van Muilekom ziet ook binnen de provincie Utrecht wel een aantal regionale verschillen: ‘In de stad Utrecht wordt bijvoorbeeld heel veel georganiseerd. Theater TivoliVredenburg, dichtbij het centraal station, programmeert op een avond vier of vijf voorstellingen. Grote theaterfestivals zoals SPRING vinden hier ook plaats. Wij vinden het belangrijk dat cultuurvoorzieningen in kleinere gemeenten toegankelijk blijven. Als mensen ergens naar toe willen, trekken ze zich niets aan van een gemeentegrens of provinciegrens. Je moet daar overheen kunnen kijken en zorgen dat mensen de theaters in de regio of evenementen bij de buren goed kunnen bereiken wanneer zij die willen bezoeken.’

Sociale en economische functie

In Doetinchem staat de kunst en cultuursector er niet slecht voor. Dat is te danken aan de houding van het college. Hoewel sommige partijen in Doetinchem misschien het liefst minder steun voor kunst en cultuur zouden willen zien, staat het college positief tegenover de cultuursector. Doetinchem ziet cultuur niet als een ‘leuke hobby’, maar is doordrongen van de sociale en economische functie die cultuur heeft.

‘De Achterhoek is een regio waar geen grote, autonome groei plaatsvindt. Zij hoopt dat een sterke kunst- en cultuursector er onder meer voor zorgt dat jongeren na hun studie weer zullen terugkomen,’ zegt Alex Stel. 

De doelstelling van de Cultuurvisie is het meer integreren van kunst en cultuur in de samenleving.

Stel is raadslid in de gemeente Doetinchem. Hij wijst op de Cultuurvisie die het college het afgelopen jaar heeft opgesteld. 'Die is gericht op de lange termijn, 2036. Uit de Cultuurvisie zijn uitvoeringsagenda’s afgeleid die concrete acties beschrijven met een doorlooptijd van vier jaar. De doelstelling van de Cultuurvisie is het meer integreren van kunst en cultuur in de samenleving.’

Pluriformiteit

In Doetinchem is het aanbod in de theatersector beperkt. Stel: ‘Pluriformiteit die je in de grote steden ziet, dat hebben we in de Achterhoek minder. Als je naar de stadsschouwburg Amphion wilt, is die vaak al uitverkocht als het een grote productie betreft. In Amsterdam kun je bij wijze van spreken op een avond naar minimaal tien voorstellingen. Wel hebben wij een filmhuis, onderdeel van Amphion Cultuurbedrijf. Dat biedt een divers programma aan van soms wel tien verschillende films per week.’

Hoewel Stel goed is te spreken over de cultuursector in zijn gemeente, blijven er aandachtspunten: ‘Wat ik altijd heel belangrijk vind, is de toegankelijkheid. Een enorm containerbegrip, maar zo kijk ik bijvoorbeeld naar de fysieke toegankelijkheid van het theater of evenementen. Daarnaast vind ik dat kunst en cultuur ook financieel toegankelijk moet zijn. Op dat gebied vestigen wij als PvdA zeker onze aandacht.’

Concreet: ‘Er bestaat in Doetinchem in elk geval al een meedoen-arrangement. Alle inwoners met een (gezamenlijk) inkomen tot netto 130% van de bijstandsnorm komen daarvoor in aanmerking. Zij kunnen met korting of met vrijkaarten naar bepaalde culturele en andere activiteiten. Dat maakt kunst en cultuur in Doetinchem al een stukje laagdrempeliger.’

Grote buursteden

Met grote buursteden zoals Den Haag en Rotterdam die een groot cultureel aanbod bieden, vormen de theatervoorzieningen in Delft een punt van zorg. Fractievoorzitter Leon Hombergen ziet het grotere aanbod bij zijn buren als een gevaar voor het behoud van het theater in Delft.

‘Het theater is heel erg belangrijk voor de identiteit van een stad. Het is namelijk een plek waar je jezelf kunt ontwikkelen,’ zegt hij en vervolgt: ‘Als je voor grotere voorzieningen, zoals een ziekenhuis, maar ook het theater, naar een andere stad moet gaan, dan wordt de identiteit van een stad wel heel klein. Dan wordt je woonplaats meer een verblijfsstad. Terwijl je juist op de plek waar je woont ook mensen kunt ontmoeten. Je wilt ook dat de gemeente waar je woont een plaats is voor verdieping en vertier. Het theater in Delft heeft ook een faciliterende rol in het voeren van maatschappelijk debat en ook zeker in bezinning en dialoog.’

De gemeente heeft maar een klein budget hiervoor uit het gemeentefonds, maar maakt zich wel echt hard om dat maximaal te gebruiken.

Het kunst- en cultuuraanbod in Delft staat ook onder druk door het beperkte budget voor deze portefeuille. ‘De gemeente heeft hiervoor maar een klein budget uit het gemeentefonds, maar maakt zich wel echt hard om dat maximaal te gebruiken. Het is letterlijk: wie niet sterk is, moet slim zijn,’ aldus Hombergen. ‘Dat speelt niet alleen bij onze schouwburg of ons kleinere stadstheater, maar ook bij de bibliotheek, onze musea en ons plaatselijke theaterfestival. Gelukkig zien we wel dat onze eigen inwoners voelen dat het theater goed is verankerd in de stad. We zien ook dat inwoners uit de omliggende dorpen naar Delft reizen om onze theaters te bezoeken.’

In de mogelijke Kaderwet cultuur voor 2029 adviseert de Raad voor Cultuur een grotere rol weg te leggen voor de provincie. Daarbij plaatst Hombergen een vraagteken: ‘Een provincie vertegenwoordigt ook een culturele identiteit van Nederland, maar ik heb toch het idee dat inwoners in Zuid-Holland zich meer verbonden voelen met de gemeente dan met de provincie waarin zij wonen. Als kunst en cultuur over identiteit gaan, welke rol speelt de provincie dan in het cultuurbeleid voor Zuid-Holland?'

Kansen voor jonge makers

Gedeputeerde Van Muilekom ziet wel een rol weggelegd voor de provincie. ‘De provincies hebben als middenbestuur een verbindende rol. Wij werken samen met gemeenten, fondsen, het Rijk en veel meer partijen. Samen maken we plannen voor de sector, wisselen we kennis en ervaring uit en dagen we het Rijk uit om bij te dragen aan de cultuurregio Utrecht. Door het faciliteren van samenwerking kunnen bijvoorbeeld theaters met weinig menskracht samen optrekken op het gebied van marketing, programmering of innovatie om vernieuwing in de sector te stimuleren.’

In de programmering ziet Van Muilekom ook duidelijk een kans voor jonge makers. ‘We signaleren dat theaters voorzichtiger zijn geworden sinds de coronapandemie, waardoor die makers geen kans krijgen. Grote producties krijgen wel die aandacht. Als provincie hebben wij juist extra oog voor het jonge talent in Utrecht.’

Het is goed als de wettelijke taken worden geborgd met een heldere verdeling tussen gemeente, provincie en Rijk.

Hij heeft net als Hombergen ook wat zorgen en vragen bij de adviezen van de Raad voor Cultuur. ‘Wij hebben ook cultuurinstellingen die van nationaal of zelfs internationaal belang zijn. Het is best spannend wat daar mee gebeurt als we uitgaan van die regionale spreiding en als de genoemde 200 miljoen euro er niet bij komt.’

Toch kijkt Van Muilekom vooral met een positieve blik naar dit mogelijke plan. ‘We willen immers culturele instellingen toegankelijk maken voor iedereen. Het zou mooi zijn als taken voor cultuur zijn vastgelegd in een nieuwe wet op de culturele infrastructuur. Het is goed als de wettelijke taken worden geborgd met een heldere verdeling tussen gemeente, provincie en Rijk. Hierdoor zou dit beleidsveld minder gevoelig zijn voor bezuinigingen of politieke veranderingen.’

Afbeelding: Rob Engelaar | ANP