De verhoren van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen lopen op hun einde. Wat is er tot nu toe duidelijk geworden? En hoe nu verder?
Wisselend beeld
Thea van der Veen
Thea van der VeenFractievoorzitter in Midden-Groningen
Wat is je indruk van de verhoren tot nu toe?
‘Heel wisselend. Ik heb ze niet allemaal gevolgd, maar via RTV Noord hebben we zelfs een wekservice, waardoor we de meest relevante punten wel mee krijgen.’
En?
‘De mensen van de Groninger Bodembeweging en andere verhalen van slachtoffers zijn erg indrukwekkend. Daar tegenover zie je de soms afstandelijke reacties van bewindspersonen, zoals Henk Kamp. Maar uiteindelijk is natuurlijk de grote vraag: wat gaat dit alles opleveren?’
Voordat we tot die vraag overgaan, wat vond je inhoudelijk het meest opmerkelijk?
‘Ik ben zelf acht jaar wethouder geweest in de regio en heb Hans Alders meegemaakt als nationaal coördinator. Dat hij opstapte, omdat hij onvoldoende ruimte kreeg om te werken, vond ik toen al indrukwekkend en nu tijdens zijn gesprek weer. Het is zo vaak duidelijk gemaakt dat de aardgaswinning echt niet meer kon, zonder dat daar iets mee gebeurde. Dat bleek tijdens de verhoren nu weer. Na de grote beving in Huizinge werd alleen maar méér gas gewonnen.’
Vind je het achteraf verklaarbaar dat ze in Den Haag zo doof waren voor alle waarschuwingen?
‘Nee, eigenlijk niet. Ook in die tijd al, ook toen de PvdA in het kabinet zat, waarschuwden Tjeerd van Dekken en Henk Nijboer het kabinet regelmatig dat er wat moest gebeuren. Mijn broer zei: “Ik woon in Leiden, als het hier gebeurde, was het allang serieus genomen.” Het gevoel in Groningen was dat het alleen maar een wingewest was, waar toch weinig mensen woonden en dat het verder niemand wat interesseerde.’
Helpen de verhoren nu? Voelen Groningers zich nu wel gehoord?
‘Het doet ze goed om het in het openbaar te zien, maar de scepsis blijft. Er zijn nog steeds aardbevingen en mensen blijven zitten met de vervolgvraag. De verhoren zijn goed, maar echt concreet perspectief blijft uit.’
En het nationaal programma dan?
‘Het nationaal programma om de leefbaarheid te vergroten is in principe goed, maar we blijven wel alert. Het moet niet alleen voor wipkippen zijn als het waren. Het vertrouwen in de Rijksoverheid is laag.’
Wat moet nu gebeuren?
‘Ik denk dat de enquête echt moet leiden tot afspraken voor de toekomst, want de versterking is nog steeds niet goed geregeld. Zestig cent per euro gaat in administratieve processen zitten, in plaats van in stevigere stenen.’
Bizar, hoe komt dat?
‘Het controlemechanisme en het wantrouwen jegens inwoners die schade claimen is nog steeds heel groot en de processen zijn mede daardoor heel traag. We hopen dat ze omschakelen en gaan redeneren vanuit vertrouwen. Ook in de wijze waarop decentrale overheden hier in kunnen helpen. Laat het parlement daar bovenop zitten.’
‘Het was een strijd door de jungle, heuvelopwaarts’
William Moorlag
William MoorlagOud-gedeputeerde in Groningen
Je bent zelf gehoord door de enquêtecommissie. Wat wilden ze van je weten?
‘Met name de periode, waarin ik actieve betrokkenheid had, was relevant voor ze. Dat was van oktober 2013 tot april 2015. Die periode stond helemaal in het teken van het krijgen van erkenning voor de problemen in Groningen. Dat de problemen breder waren dan veiligheid, schade en overlast. Het had ook impact op de leefbaarheid en het economisch perspectief van de regio: willen bedrijven nog wel investeren? Wat doet dat met de leefomgeving? Met de waarde van je huis? We wilden dat vanuit de provincie toen over het voetlicht brengen.’
Het was een lastige periode?
‘Het was een strijd door de jungle, heuvelopwaarts. Alles moest worden bevochten om het lot van de mensen in Groningen wat te verbeteren. Echt een grof schandaal. Het is ook idioot dat mensen nu zo hard moeten knokken om betere schadevergoedingen te krijgen. Het enige wat we verlangden was dat mensen in Groningen niet slechter af zouden zijn dan andere mensen in Nederland, maar zelfs dat leek te veel gevraagd.’
Hoe verklaar je dat?
‘Lastig. Het blijft bizar. Het gasgebouw, waar de overheid, Shell en Esso en de NAM in zaten, had belang bij het behouden van draagvlak voor gaswinning. Dus alleen al uit welbegrepen eigenbelang hadden ze de problemen beter en royaler moeten oplossen dan ze nu gedaan hebben.’
Ja?
‘Uiteindelijk hebben ze hun eigen ramen ingegooid: het draagvlak voor gaswinning is helemaal verdwenen. Dat vind ik wel de rode draad in de parlementaire enquête. Er zijn botsende werkelijkheden: de aandeelhouders- en de Haagse systeemwerkelijkheid versus de belevingswerkelijkheid van mensen in Groningen. Het zijn ships passing in the night. Ze raken elkaar niet. Het onmachtige gevoel van mensen er niet door te komen. Dat duurt voort tot de dag van vandaag.’
Wat viel je op in de andere verhoren?
‘Er werd volop begrip getoond. “Het had allemaal niet zo gemoeten.” Maar wat koop je daar in Groningen voor? De ellende gaat maar door. Ik vind ook dat de rol van de Kamer zelf onderbelicht is gebleven.’
Waarom?
‘De Kamer is de hoogste macht in ons land en heeft jarenlang ook niet het verschil ten goede voor Groningen gemaakt. De kernvraag blijft onbeantwoord: hoe kan het dat de Kamer onvoldoende tegenwicht heeft geboden?
Mensen in Groningen hadden hun hoop op de Kamer gevestigd. Ze gingen met bussen vol naar de eerste gasdebatten in de Kamer. Met hun problemen, hun zorgen en hun boosheid. Maar ook vervuld met hoop dat de Kamer een eind zou maken aan de schijtzooi in Groningen.’
Maar dat bleek ijdele hoop?
‘Ja, de tribunes zijn nu leeg. Mensen hebben hun hoop en vertrouwen in de Kamer verloren. Dat moet de Kamer zich aantrekken en de vraag hoe dat kan, had prominent onderdeel van de enquête moeten zijn.’
Hoe moet het nu verder?
‘Dat is de grote vraag. Mentaal komt het niet goed met Groningen nu. Daar gaan misschien wel één of twee generaties overheen voordat het sentiment weer verandert. Wat me het meest steekt, is dat mensen helemaal vastlopen in de bureaucratie, in de complexiteit.’
Dat klinkt herkenbaar.
‘Klopt. Dat zie je ook bij het toeslagenschandaal en de stikstofcrisis: dat krijgt de Kamer maar niet opgelost. Het meest zorgelijke is dat de Kamer geen grip en controle heeft op dit type complexe vraagstukken. Het ettert maar door.’
Wat zou je de enquêtecommissie mee willen geven ?
‘Dat ze dus toch naar de grote roze olifant moeten kijken: de Tweede Kamer zelf.’
Uiteindelijk blijft alles bij hetzelfde
Jan Chris Wagenaar
Jan Chris WagenaarFractievoorzitter in Eemsdelta
In Wirdum was deze maand weer een aardbeving, met vele honderden schademeldingen tot gevolg. Hoe voelen bewoners zich?
‘De aardbevingen blijven doorgaan en door Oekraïne blijft boven de markt hangen dat er gewoon nog meer gas uit de grond gehaald gaat worden. De frustratie is dus niet verdwenen. De problemen worden niet opgelost en zelfs het stopzetten zorgt vooralsnog dus niet voor een einde aan de bevingen. Ik woon ten zuidwesten van Wirdum en hier was de beving 4,1 op de schaal van Richter, dat is echt zwaar. Het beeld in de media is dat het een beving van 3,1 was, maar dat verschilt dus per locatie. De meting in Wirdum is maar een gemiddelde.’
Is er bij jullie ook schade?
‘Het is niet voor niets dat er zoveel schademeldingen zijn. Het zou me niet verbazen als veel mensen murw zijn geslagen en denken: met mijn vorige melding is nog niks gedaan, moet ik nu weer een nieuwe indienen? Bovendien is de versterking vaak ook nog niet afgehandeld. Als dat het geval is, willen mensen geen schade melden, omdat ze bang zijn dat de versterking dan weer vertraagd wordt of omdat nieuwe schades dan toch sowieso wel mee worden genomen. Maar de werkelijke schade is dus zeker groter dan wat nu al gemeld is.’
Hoe kijk jij naar de verhoren van de commissie?
‘Ik heb ze niet allemaal gevolgd, maar bijvoorbeeld die van Wiebes heb ik wat uitgebreider bekeken. Het is goed dat er een enquête is. We vermoedden het al en we wisten het al, maar toch komen er schrikbarende zaken naar boven.’
Zoals?
‘Neem die topman van Exxon Mobile, die het moeilijk vindt dat veel gas in de bodem zal blijven zitten. Dat soort mensen zien het als een fact of life dat huizen kapot gaan. Die vinden dat bijna normaal. Het is ook ontnuchterend, dat de veiligheid van Groningers voor het kabinet nooit een voldoende argument is geweest om met de gaswinning te stoppen en de versterking van de woningen serieus op te pakken.’
Pas in 2018, zes jaar na de beving in Huizinge realiseerde Rutte zich dat er wel erg veel winning was nog.
‘Ja, dan sta je zo ver af van de mensen hier. Dan snap je toch wel dat het vertrouwen hier helemaal weg is. “Daar heb ik geen actieve herinnering aan” was ineens “ik kan het niet meer reconstrueren”. Hij heeft dat misschien wel tien keer gezegd tijdens zijn verhoor. Daar word ik dan persoonlijk echt weer kwaad om. Dan is er weer – heel toevallig – een memo kwijt, dat Van Beurden van Shell naar Rutte had gestuurd.
Ondertussen wijst Wiebes naar de regio. Zij zouden verantwoordelijk zijn voor de trage afhandeling van schadeclaims. Iedereen wijst maar naar elkaar en niemand neemt verantwoordelijkheid. Terwijl er één iemand al die jaren eindverantwoordelijk is geweest in mijn optiek: Rutte.’
Wat hoop je als uitkomst van de enquête te zien?
‘Ik heb hoop dat er nu uiteindelijk geld komt, de bureaucratie afgebouwd wordt en dat de vele duizenden huizen die nog versterkt moeten worden daadwerkelijk worden versterkt. Maar ik geloof niet dat dat gebeurt eigenlijk. En politiek denk ik ook dat het weinig gevolgen heeft. Ik zie het niet gebeuren dat het kabinet valt. Vijlbrief doet zijn best, maar krijgt het ook allemaal niet voor elkaar. De gaswinning is niet gestopt en talloze huizen hebben nog schade. Ze hebben zelfs de troubleshooter van Den Haag Remkes ingevlogen, maar die vindt vooral dat het Nationaal Programma Groningen langjarige voordelen moet hebben.’
Daar ben je het niet mee eens?
‘Ik vrees dat dat ten koste van de aanpak gaat nu. In de huidige werkwijze krijgen gemeenten budget om leefbaarheid bevorderende maatregelen te nemen. Maar ja, dat gebeurt nu al een aantal jaar. Maar Remkes wil dus dat er nu minder geld hierheen komt, zodat er meer geld vrij komt een paar grote langjarige projecten. Denk aan een waterstoffabriek in de Eemshaven. Dat moet dan voor heel Nederland goed zijn. Alleen hebben we daar hier in Eemsdelta, waar iedere straat op de schop moet, weinig aan. Het laatste beetje extra dat we uit Den Haag krijgen wordt ons ook nog afgepakt. De motie die we hierover indienden werd raadsbreed gesteund. Als het aan ons ligt, gaat dat niet gebeuren.’
Afbeelding: Bart Maat | ANP