Met een tijdelijke noodwet wordt het vanaf volgende week mogelijk om digitaal te vergaderen en te stemmen. Maar hoe vergader je eigenlijk digitaal? Is er één tool die eruit springt? En waar moet je opletten? Waterschapper in Amstel, Gooi en Vecht en directeur van Popdat Simon Deurloo zocht het uit en komt met vijf zaken die je moet weten voordat je aan de slag gaat.
1. Niet eenvoudig
Woensdag 1 april 2020 werd de Noodwet Digitaal Stemmen en Beraadslagen unaniem door de Tweede Kamer goedgekeurd. Er was geen debat en alleen de fractievoorzitter van de PvdD Esther Ouwehand gaf een stemverklaring. Ze maakte zich vooral zorgen over de positie van individuele raads- en Statenleden bij de vaststelling van de agenda en of het debat wel voldoende geborgd is.
Digitaal vergaderen gaat niet direct soepel. Helemaal niet als je zoals bijvoorbeeld het Europees Parlement gaat stemmen met fysieke stembriefjes en e-mail. Ook een videoconferentie houden met meer dan een paar mensen vergt veel discipline. Het is van belang te realiseren dat het iets anders is dan een fysieke vergadering. Bij een fysieke vergadering kan de voorzitter nog wel even rondkijken en constateren dat iedereen het voorstel steunt, bij een virtuele vergadering vergt dat echt individueel stemmen.
Extra aandacht verdient bovendien de openbaarheid en het recht op inspraak. Mooi dat alle raadsleden elkaar kunnen zien en horen in een Microsoft Teams-vergadering, maar hoe kijkt de rest van de bevolking mee? En hoe spreekt de burger in?
Eenvoudig of niet: dinsdag 7 april 2020 stemt de Eerste Kamer erover en zal de wet snel worden ingevoerd. Ook Ouwehand kon uiteindelijk wel leven met de nieuwe Wetgeving, omdat deze maar tot 1 september 2020 van kracht is.
2. Digitaal blijft
Niemand weet hoelang het nog gaat duren, maar het is nu al duidelijk dat er blijvend zaken veranderd zijn in het publiek bestuur. Na het uitbreken van de coronacrisis is er razendsnel geschakeld: waar het college en raad elkaar tot een maand geleden alleen fysiek troffen, is het nu de normaalste wereld dat vergaderingen van colleges en raadscommissies via videocalls plaatsvinden.
De precieze impact is nog ongewis, maar de handelswijze verschilt per gemeente vooralsnog behoorlijk. In veel gemeenten worden alleen de hamerstukken behandeld. Maar sommige colleges drukken omstreden besluiten door, terwijl de raad niet fysiek bijeen komt. Ook met de noodwet blijft de Gemeentewet gelden. Laat je als raadslid, Statenlid en AB’er dus niet de kaas van het brood eten. Deze situatie vraagt om sterke volksvertegenwoordigers, die zich te weer stellen tegen al te besluitvaardige colleges.
3. Combineer digitale tools
Eén digitale tool voor alle gemeenten is nog ver weg. De ene gemeente gebruikt bijvoorbeeld Zoom, terwijl de andere zweert bij Teams. Allemaal hebben ze voor- en nadelen. Zoom is weliswaar gemakkelijk in gebruik en goed toegankelijk, maar is onveilig, schendt de privacy en lijkt daarmee ongeschikt voor de democratische besluitvorming. Teams is op haar beurt weer niet toegankelijk voor leden, die niet lid zijn van de organisatie.
Alle gemeenteraden, Staten en waterschappen maken tegenwoordig gebruik van een Raadsinformatiesysteem (RIS). Meestal bestaat dat uit een digitaal systeem voor de stukken en een video-installatie voor het opnemen van de raadszittingen. Voorbeelden zijn Notubiz en Parleaus.
De praktijk leert dat je er met een goed RIS en een niet-haperende videotool nog niet bent. Voor een goed democratisch proces is meer nodig. Je kan bijvoorbeeld niet efficiënt stemmen via de camera of met het opsturen van stembriefjes. Los van de omslachtigheid, is het ook ingewikkeld om op die manier het stemgedrag van iedereen inzichtelijk te maken. Daarnaast moeten de zittingen openbaar zijn en hebben burgers recht op inspraak. Voordat je digitaal gaat vergaderen en besluiten gaat nemen, moet je dat regelen.
Mogelijk bieden andere webapplicaties hierbij uitkomst. Zo heeft Popdat een virtueel parlement ontwikkeld. Het probleem van stemmingen op afstand is met deze tool weggenomen en qua look and feel komt het virtuele parlement (zie afbeelding hiernaast) dichtbij de sfeer van een debat in de raadszaal. Een alomvattende tool bestaat dus niet, maar met een combinatie van technieken is het zeker wel mogelijk om raadsvergaderingen op een transparante, heldere en veilige manier te houden.
4. Goede voorbereiding
Naast de zorgen, zijn er natuurlijk ook kansen. Aangezien je met digitaal vergaderen kort en bondig moet formuleren, kan het politici ook dwingen om helderder te communiceren. Wie dit goed doet, hoeft niet te vrezen dat de democratie wordt uitgehold, in tegendeel.
Om die kansen te grijpen moet je je wel voorbereiden:
- Test vooraf altijd alle systemen;
- Stel een draaiboek op;
- Regel één technische moderator, die de leiding heeft over de processen en in nauw contact staat met de voorzitter;
- Zorg daarnaast voor technische ondersteuning van de raadsleden en burgers via tekstberichten;
- Test alle systemen samen in een generale repetitie, waarbij je een beraadslaging nabootst, voordat je er echt mee aan de slag gaat;
- Blijf die generale repetitie de komende maanden regelmatig herhalen
5. Verrijking voor de democratie
De rechtsstaat en parlementaire democratie staan onder druk, maar ook het internet heeft tot nu toe zijn belofte om mensen dichter bij elkaar te brengen niet waargemaakt. De sociale media bedrijven stellen winstbejag boven privacy en transparantie. Facebook en Google maken winst door de verschillen in plaats van de overeenkomsten tussen mensen te benadrukken, omdat dit helpt bij de marketing. De informatiebubbel en polarisatie is hun verdienmodel, maar maakt samenwerking tussen verschillende groepen haast onmogelijk.
Door nu te investeren in online democratie hebben we meer mogelijkheden om burgers te betrekken bij de besluitvorming. Een online raadszaal is in potentie veel toegankelijker voor burgers. Je hoeft immers niet meer naar het gemeentehuis om in te spreken, maar kan dat achter je laptop aan de eettafel doen. Dit valt of staat bij het vergroten van de betrokkenheid en het bieden van goed digitaal platform. Wanneer we daar winst halen, biedt de coronacrisis juist een kans om een nieuwe dialoog tussen politici en de rest van de bevolking te ontwikkelen.
Simon Deurloo is lid van het Algemeen Bestuur van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Hij werkt voor Popdat dat de democratie probeert te versterken met online middelen. Een belangrijke klant van Popdat is het Global Parliament of Mayors. Een idee van de Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber. Burgemeesters kunnen niet iedere week de wereld afreizen om te vergaderen. Het Global Parliament of Mayors maakt daarom gebruik van een uniek Virtueel Parlement dat door Popdat is ontwikkeld.
Afbeelding: Albert Gea | Hollandse Hoogte