Het stikstofbesluit van de Raad van State raakt 18.000 projecten in gemeenten en provincies. Hoe ga je als lokale bestuurder met het oordeel om en hou je de balans tussen economie en ecologie? ‘Als we niet kunnen bouwen, vieren huisjesmelkers feest.’
Eindhoven zit klem, letterlijk en figuurlijk. De vijfde stad van Nederland heeft op vijf kilometer van het centrum liefst drie Natura2000-gebieden om zich heen. ‘Daar zijn we heel blij mee, want in tien minuten ben je vanuit de stad in een beschermd natuurgebied van Brabant. Alleen lijkt zich dat nu tegen ons te keren,’ zegt PvdA-wethouder Yasin Torunoglu.
Hij doelt daarmee op het oordeel van de Raad van State over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) uit mei. Volgens de RvS is het kortgezegd niet toegestaan dat dichtbij natuurgebieden er omgevingsvergunningen voor onder meer woningen, bedrijven en wegen worden afgegeven terwijl de uitstuit van stikstof pas later wordt gecompenseerd.
Door deze uitspraak worden mogelijk 18.000 projecten bij gemeenten en provincies geraakt, meldde CU-minister Carola Schouten in een brief aan de Tweede Kamer. Veel gemeenten weten intussen niet waar ze aan toe zijn en vrezen projecten stil te moeten zetten. De helft van de 18.000 projecten bestaat uit woningbouw.
Torunoglu: Het stikstofbesluit werkt averechts
Daar zitten ook woningprojecten in Eindhoven bij, zegt wethouder Torunoglu. ‘We hebben een prachtig centrum. Daar wonen nu 800 mensen, dat is veel te weinig. Omdat onze economie steeds verder aantrekt, komen er meer mensen naar onze gemeente. We willen de bestaande ruimte in het centrum gebruiken om hen te huisvesten. Zo gaan we in vijftien jaar van 800 naar 10.000 inwoners in het centrum.’
Eindhoven heeft vergevorderde plannen om het hart duurzaam te verdichten, zegt Torunoglu. ‘We willen bijvoorbeeld met elektrische wagens naar de bouwplaats rijden om de uitstoot te beperken. De woningen krijgen nul op de meter en – voor een sociaal-democraat heel mooi – 30% ervan worden sociale huurwoningen. Want we willen ook in het centrum een inclusieve stad.’
Eindhoven dreigt nu niet te mogen bouwen vanwege de stikstofnorm, tot onvrede van de wethouder: ‘Wat ons nu nekt, is dat tijdens de bouw er 0,0038% extra uitstoot van stikstof is. Terwijl je je moet afvragen of dat nu het echte probleem is. Als we niet mogen bouwen in het centrum, zullen we naar een plek buiten de stad uitwijken waar het volgens de stikstofnorm wel mag. Alleen willen we daar juist níet bouwen. Dan krijg je veel meer grondgebonden woningen en zullen mensen twee auto’s aanschaffen om naar de stad te kunnen komen. Ik geloof niet dat we dat willen.’
De wethouder is het eens dat de uitstoot van stikstof beperkt moet worden, ‘maar ik wil ook kunnen bouwen.’ Hij stelt de retorische vraag of de impact nu bij de bouw of bij een veehouderij moet komen. ‘Wij gaan intussen door. We kunnen niet afwachten. Als we niet gaan bouwen neemt de krapte toe en vieren huisjesmelkers feest.’
300 arbeidsplaatsen op de tocht
Kamerlid William Moorlag noemt het ‘onacceptabel’ dat de woningbouw stilligt. Hij maant de minister snel een selectie te maken van de 18.000 projecten die wel mogen doorgaan. ‘Dit is geen verrassing. Stikstof is al jaren een probleem. De PAS zocht een balans tussen economie en ecologie. We wilden daarin de uitstoot van stikstof fors terugdringen om de kwaliteit van natuur te verbeteren.’
Volgens de Groninger Moorlag hebben lokale bestuurders twee opties om op korte termijn toch door te kunnen bouwen. ‘Het eerste is salderen. Je kunt bijvoorbeeld een varkensboer uitkopen. Kijk in de Eemshaven waar een fabriek gepland staat, die straks werk biedt aan 300 mensen. Dat staat nu op losse schroeven, terwijl ze die banen in die regio wel kunnen gebruiken. Als je een of twee boeren kunt uitkopen, trek je het project los en komt die werkgelegenheid er alsnog.’
Moorlag: 'Stikstof is al jaren een probleem'
Een tweede optie voor gemeenten is de zogeheten ADC-toets, wat staat voor geen alternatief, dwingend politiek belang en compensatie. ‘Als er geen alternatieven zijn en de bouw dwingend gewenst is, mag je toch doorgaan. Wel moet je dan royaal compenseren, aangetaste natuur herstellen en nieuwe natuur ontwikkelen.’ Moorlag beseft dat gemeenten niet zelf al dat geld kunnen ophoesten. ‘Het Rijk moet op de korte termijn lokaal bijspringen. Het wordt tijd voor een stevig fonds dat met name de woningbouw weer op gang helpt.’
Op de langere termijn zal de stikstofuitstoot verder naar beneden moeten, zegt Moorlag. ‘Dan hebben we het over de aanpak bij de bron. Iedereen kijkt dan meteen naar de landbouw. Veehouderijen hebben inderdaad een groot aandeel, maar stoten niet als enige stikstof uit. We moeten bijvoorbeeld ook de kolencentrales eerder uit bedrijf halen.’
Veestapel halveren
Moorlag is het eens dat D66 de veestapel wil halveren, maar niet op de ‘onbesuisde manier’ die deze partij voorstelt. ‘Dat roept alleen maar weerstand op en die is terecht. Laten we op een sociale manier de intensieve veehouderij verminderen. Er zijn veel oudere boeren zonder opvolgers. Stel hen financieel in staat om te stoppen. En laten we het veevoer niet langer uit Zuid-Amerika halen of de beesten levend naar Italië vervoeren om daar geslacht te worden en dan weer hier in de schappen te belanden.’
Ook Douwe Hoogland vindt de oproep van D66 om de veestapel dan maar te halveren onverstandig. De oud-boer en huidige gedeputeerde in de provincie Friesland begrijpt goed dat boeren er onrustig van worden. ‘Kijk, er zijn geen taboes als het gaat hoe we de uitstoot moeten terugbrengen. Iedereen zal een bijdrage moeten leveren, dus ook de boeren. Het is ook in hun belang dat de natuur hersteld wordt. Maar laten we dan tegelijk ook veel onnodige landbouwregels afschaffen. Ik ben er erg voor om een eenmalige reparatie uit te voeren en dan is het ook klaar. Ook boeren verdienen zekerheid.’
Geen dancefestival
In Friesland raakt het besluit van de Raad van State raakt niet alleen boeren of bouwers. Op Terschelling ging deze maand het dancefestival Eilân op het laatste moment niet door. Reden: de rechter oordeelde dat de omgevingsvergunning onvoldoende rekening had gehouden met de uitstof van stikstof. Bewoners hadden in kort geding geprotesteerd tegen de komst van het meerdaagse festival vanwege de nabijheid van een stiltegebied en Natura 2000-gebieden. De voorzieningenrechter woog ook mee dat de stikstofuitstoot zou toenemen.
Raadslid Christa Oosterbaan vindt er het hare van. Volgens haar is Terschelling al duurzaam bezig. Zo plagt Staatsbosbeheer duinen af om de stikstofuitstoot op de vaste wal te compenseren en rijden op het eiland elektrische bussen, die ook de festivalgangers van en naar het festival moesten brengen. Dat laatste was voor de rechter niet genoeg, omdat er drie dieselbussen reserve staan. ‘En er zou die dagen een extra veerboot kunnen varen. Dan kom je inderdaad boven de norm.’
Oosterbaan: We zoeken nu naar stikstof op laag water
De uitspraak kan nog vervelende gevolgen hebben voor het eiland dat het niet alleen moet hebben van evenementen en toeristen, maar waar net als elders grote woningnood heerst, vreest Oosterbaan. ‘Alle woningbouw vindt plaats bij Natura 2000-gebieden, want dat is het hele eiland zo’n beetje. We hebben al enorme wachtlijsten voor sociale huurwoningen. En moeten we nu bij ieder evenement en bij mooi weer iedere extra veerdienst gaan toetsen? Dat noemde iemand terecht “stikstof op laag water” zoeken. Terwijl ik denk dat ze veel beter iets kunnen doen aan de luchtvaart boven ons of de zware scheepvaart die vlak langs ons eiland komt.’
Afbeelding: Hans van Rhoon | Hollandse Hoogte