Terwijl arbeidsmigranten vaak werk opknappen dat niemand anders wil doen, soms onder mensonterende toestanden, komen ze vaak negatief in het nieuws. ‘Ze’ zouden voor overlast en ongelukken zorgen en onze banen inpikken. Hoe kom je als sociaal-democraat ook voor deze groep arbeiders op?
Met de bollenteelt, een grote paprikateler en datacentra van Google en Microsoft heeft Hollands Kroon een grote aantrekkingskracht op tijdelijke arbeidsmigranten. Naar schatting werken een kleine 3500 mensen uit vooral Oost-Europese landen als Polen, Bulgarije en Roemenië in een van de kassen of op de landbouwvelden in deze Noord-Hollandse gemeente. ‘Voorheen zag je ze vooral ’s zomers, tegenwoordig zie je ze hier het hele jaar door,’ zegt PvdA-fractievoorzitter Sylvia Buczynski.
Dat Hollands Kroon relatief veel arbeidsmigranten herbergt, komt mede doordat de lokale economie flink is aangetrokken. De werkloosheid ligt flink lager dan het landelijke gemiddelde. En de vraag naar personeel is groot. Een proef om werklozen uit de naburige gemeente Den Helder naar de bollenvelden te halen, liep na een week op niets uit. ‘Ze kwamen gewoonweg niet meer opdagen,’ aldus Buczynski. ‘Dan snap ik dat de ondernemers hun mensen van elders halen.’
De meeste migrantenarbeiders wonen in de gemeente zelf. Ze verblijven voor de enkele maanden dat ze er zijn in bijvoorbeeld woonunits bij boeren. Een boer mag tot veertig werknemers tijdelijk huisvesten. Elders wonen acht tot tien man in een appartement dat eigendom is van een uitzendbureau of ondernemer. Zo’n 140 mensen hebben een plek gevonden in een ‘hotel’ op het industrieterrein. ‘Daar is alles keurig voor elkaar en gaat het goed,’ zegt Buczynski.
Buczynski: ‘We moeten voorkomen dat boeren verschuiven van veehouderij naar mensenhouderij’
Er zijn plannen voor nog eens respectievelijk 140 en 200 bedden in soortgelijke hotels buiten de kernen. De PvdA is afhankelijk van de locatie in sommige gevallen voor, zegt Buczynski, omdat de mensen die een beperkte tijd hier komen werken zo een prima plek krijgen. ‘Bij deze gereguleerde hotels is een aanspreekpunt en zorgt de verhuurder voor een introductie in de Nederlandse gewoonten en regels.’
Dat het goed gaat met de economie stelt de gemeente voor problemen. Tot op welke hoogte wil je meewerken aan huisvesting van die tijdelijke krachten? Hoe groot mag die huisvesting zijn? En wat doe je met overlast? Nadat de PvdA eerder vragen had gesteld, buigt het gemeentebestuur van Hollands Kroon zich nu eindelijk over dit onderwerp, zegt Buczynski.
En dat werd tijd. ‘Het was schrijnend. Boeren waren zelf een uitzendbureau begonnen om zoveel mogelijk te verdienen. Mensen verdienden het Nederlands minimumloon, maar hielden door alle afdrachten aan huur, voeding en andere onkosten aan diezelfde werkgever er weinig aan over. In de zomer zaten mensen in tentjes om zoveel mogelijk geld uit te sparen. Anderen overnachtten illegaal in leegstaande schuren. Ik heb niks tegen verdienen, maar we moeten voorkomen dat boeren verschuiven van veehouderij naar menshouderij.’
Flatgebouw
Margot Kraneveldt is fractievoorzitter in Zoetermeer. In haar gemeente geen Polenhotels, wel een Poolse supermarkt. Vanwege de arbeidsmigranten die zich er vestigen om in het Westland aan de slag gaan of zich in Den Haag en Wassenaar te laten verhuren als zzp’er in de bouw. Ze ziet zelf de gevolgen. Aan het eind van haar straat staat een flatgebouw met 400 koopappartementen. ‘Een bollenboer uit Lisse heeft zo’n tachtig ervan opgekocht als belegging en verhuurt ze vooral aan Polen. Met overlast door drank, wietlucht en volle parkeerplekken met busjes tot gevolg.’
Kraneveldt: ‘Laat mensen zich inschrijven in de gemeente, we hebben rechten én plichten’
De overige inwoners van de flat stuurden een brief aan de gemeente, Kraneveldt ging erop af en hoorde verhalen over bedreiging en intimidatie. De fractievoorzitter wil dat het gemeentebestuur de verordeningen aanpast, maar die ‘vertikt dat’ tot nu toe. ‘Stel een maximum aan bewoning, verordonneer dat eigenaren zelf in die appartementen moeten wonen en - vooral - laat de mensen zich inschrijven.’ Want een Poolse aannemer die een keer per maand een weekendje naar Polen gaat woont gewoon in Nederland, vindt ze. ‘Dan mag hij ook hier zijn wegenbelasting en gemeentelijke belastingen betalen.’
Het gaat volgens Kraneveldt om rechten én plichten. Want we vangen ook de Poolse kinderen op die plots op de stoep van een school staan. ‘Gelukkig hebben we leerplicht ook mensen die zich hier tijdelijk vestigen. Dat vraagt wel iets van een school. Een gemeente kan via het achterstandbeleid ervoor zorgen dat deze kinderen ook snel Nederlands kunnen leren.’
Slapen in hangmatten
De Limburgse gemeente Venlo kent veel tuinbouw en logistieke bedrijven, wat ervoor zorgt dat er veel tijdelijke migranten uit andere EU-lidstaten zijn. Hoeveel het er precies zijn is moeilijk te zeggen, zegt PvdA-raadslid Hay Janssen, omdat het gaat om mensen die hier relatief kort verblijven en zich niet registeren. Ook hier gaan de verhalen rond van uitzendbureaus die verschillende appartementen in een straat opkopen om migrantenarbeiders te huisvesten. ‘Dat gaat ver hoor, met tien man tegelijk in een flatje. Ze sliepen in hangmatten.’
‘Het levert problemen in de wijk op. Ze wonen in een wijk waar al schietpartijen en drugsoverlast plaats had. Die combinatie met migranten maakt het er niet beter op. Ze komen in contact met hasj-handelaren. De problemen nemen toe, tot leedwezen van de inwoners die van oudsher in die wijk wonen.’
Janssen: ‘Met tien man in een appartement: ze sliepen zelfs in hangmatten’
Venlo is een van de negentien gemeenten met een zogeheten RNI-loket, waar niet-ingezetenen zich kunnen melden om een BSN-nummer aan te vragen. In 2018 meldden 26.000 arbeidsmigranten zich in Venlo aan, meldde omroep Venlo. Dat aantal aanmeldingen is bijna een verdubbeling ten opzichte van twee jaar daarvoor. Uitzendbureaus komen met bussen tegelijk aan bij het stadskantoor.
‘Er moet grip op deze groep komen,’ vindt Janssen. ‘We laten het nu door onze vingers lopen. Er vinden malafide praktijken plaats. Salarissen zijn onder de maat, mensen krijgen soms geen uitkering bij ziekte. Dit land heeft regelgeving nodig.’
Geen tijdelijke oplossingen meer
Europarlementariër Agnes Jongerius kent de verhalen van gemeenten als Hollands Kroon, Venlo en Zoetermeer. ‘Toezicht en handhaving van huisvesting is een taak van de gemeente,’ zegt ze. ‘Er zijn algemene normen voor volkshuisvesting en als raad moet je controleren of de gemeente hier scherp op is. Dat ondernemers appartementen opkopen hoor je ook vaker.’
Jongerius haalde vorig jaar in Brussel een grote overwinning met de zogeheten detacheringsrichtlijn, die bepaalde dat tijdelijke werknemers uit een ander EU-land recht krijgt op hetzelfde loon voor gelijk werk. ‘Bovendien mogen werkgevers niet langer reis- en verblijfskosten aftrekken van het loon. Nederland moet nu snel deze regels nationaal invoeren.’ Oude wantoestanden zijn daarmee snel verleden tijd, verwacht ze.
Jongerius: ‘Mensen blijven langer dan een half jaar, dat vraagt om andere oplossingen dan een Polenhotel’
Maar, zegt ze ook, arbeidsmigratie zal blijven bestaan. ‘We hebben in de Europese Unie het recht op vrij verkeer van goederen, kapitaal én mensen. Ik begrijp heel goed dat mensen in Letland op een Flixbus stappen om hier tijdelijk geld te verdienen. Daarom scherpen we de regels verder aan, zodat malafide uitzendbureaus worden aangepakt en de goede bureaus niet worden weggeconcurreerd.’ Jongerius wijst op de verschillende manieren van toezicht die er bestaan. ‘Gemeenten kunnen handhaven op huisvesting. De Inspectie SZW, voorheen de Arbeidsinspectie, let op arbeidsomstandigheden en loon.’
Er is een kentering gaande. ‘We zien de eerste tekenen dat mensen niet meer voor een half jaar naar Nederland komen om te werken, maar zich vaker langer vestigen. Dat vraagt om andere oplossingen dan een Polenhotel of tijdelijke huisvesting bij de boer. En wat organiseer je bijvoorbeeld voor hun kinderen, hoe richt je het onderwijs in, hoe kunnen we juffen en meesters ondersteunen.’
‘Het idee “ze zijn hier maar tijdelijk” geldt niet langer,’ zegt Jongerius. ‘Als je bijvoorbeeld een vrije geest bent en je woont in Hongarije, dan snap ik heel goed dat je elders in de EU een bestaan wilt opbouwen. Beleidsmakers moeten misschien nog aan dit idee wennen. Sociaaldemocraten moeten voor hen blijven opkomen en uitbuiting tegengaan. Als je als Roemeense chauffeur in Nederlandse dienst niet voor jezelf kunt opkomen, dan moeten wij dat doen.’
Afbeelding: Olaf Kraak | Hollandse Hoogte