Opnieuw een forse tegenvaller voor gemeenten. Na eerdere bezuinigingen op het sociaal domein keert het Rijk dit jaar honderden miljoenen euro’s minder uit dan eerder werd gedacht. ‘Daar kunnen we nu natuurlijk niet meer op bijsturen.’
‘Het Rijk is volstrekt onbetrouwbaar als het gaat om wat ze gedurende het jaar uitkeren aan gemeenten,’ verzucht Hans Adriani, namens de PvdA wethouder financiën in Nieuwegein. ‘We zwalken met honderden miljoenen euro’s op en neer. Het is geen nieuw fenomeen, maar inherent aan het systeem. Dat is natuurlijk raar.’
Dat ‘systeem’ komt erop neer dat uitkeringen uit het Gemeentefonds zijn gekoppeld aan de uitgaven van het Rijk. Door het jaar heen publiceert het ministerie van Binnenlandse Zaken een aantal voorspellingen over deze uitkeringen: de zogeheten circulaires. De jongste werd met Prinsjesdag gepresenteerd. Daarin stond een korting van € 363 miljoen ten opzichte van de prognose uit mei. Voornaamste reden voor de korting: het ministerie van Defensie geeft dit jaar minder geld uit dan begroot, en dat voelen de gemeenten in hun portemonnee.
Defensie geeft minder geld uit dan begroot, dus gemeenten worden gekort...
Het idee achter dit systeem is dat het Rijk bezuinigingen lopende het jaar niet volledig afwentelt op het Gemeentefonds en extra meevallers niet geheel voor eigen rekening neemt. Adriani kan daar best inkomen, zegt hij. ‘Maar waarom bepalen we niet gewoon een keer per jaar wat gemeenten krijgen om daar dan de rest van het jaar niet meer van af te wijken? Dat zou gemeenten meer rust geven in hun financiële planning.’
Voor een gemeente als Nieuwegein betekende het nieuws op Prinsjesdag een gat van bijna 9 ton in de begroting voor 2018, terwijl al driekwart jaar van het jaar voorbij is. Adriani: ‘Daar kunnen we nu natuurlijk nooit meer op bijsturen als college. Terwijl het allemaal nog zo mooi leek in het voorjaar. Als we niet alsnog op een aantal meevallers stuiten zullen we in de jaarrekening moeten interen op de reserves.’
Nog hoop volgens VNG
De Vereniging Nederlandse Gemeenten laat bij monde van woordvoerder Angela de Jong weten dat de gemeenten nog in overleg zijn met het kabinet over de tekorten in het sociaal domein. ‘Helaas zag het Rijk geen kans dit jaar € 2 miljard extra te investeren. Die onderbesteding van het Rijk leidt daardoor tot lagere accressen. Dat is vervelend, zeker gezien de oplopende tekorten in het sociaal domein.’ Volgens VNG schuift het Rijk de niet uitgegeven budgetten in 2018 door naar 2019. ‘Wij gaan er vooralsnog van uit dat het kabinet dan wel de beloofde investeringen zal doen.’
Terwijl de tekorten in het sociaal domein oplopen
Er gloort dus wellicht hoop, maar dit jaar zitten de gemeenten met tekorten. Die werden al zichtbaar in de vele coalitieakkoorden die volgden op de verkiezingen. Ook Adriani kreeg met de decentralisaties van het sociaal domein in 2015 met minder inkomsten te maken: ‘Gelukkig hebben we in Nieuwegein in de vorige periode een reservepot voor de decentralisaties opgebouwd. Daar teren we nu op in. Het idee is dat we dat geld investeren in zorg dichtbij huis, om over enige jaren goedkoper uit te zijn.’ Zo komt Nieuwegein dit jaar op jeugdzorg zo’n € 1,5 miljoen tekort. ‘Maar dat valt nog mee vergeleken bij een aantal andere gemeenten.’
Bodem in zicht
Ook in Velsen legde het vorige college een voorziening aan om de taken in het sociaal domein ondanks de opgelegde bezuinigingen te kunnen blijven uitvoeren. Daarvan komt de bodem wel een keer in zicht, zegt PvdA-wethouder Marianne Steijn, verantwoordelijk voor zorg en de coördinatie in het sociaal domein. ‘Wat de korting uit het Gemeentefonds precies voor Velsen betekent zoeken mijn ambtenaren nu uit,’ zegt ze. Een ding staat al wel vast: ‘Wat mij betreft gaan we niet beknibbelen op de jeugdzorg.’
Net als Nieuwegein wil Velsen investeren. ‘We kijken daarbij vooral naar preventie. Wat kunnen we als gemeente doen om te voorkomen dat we straks niet de zwaarste en daarmee duurste hulp hoeven te bieden? ’Die zoektocht begon toen Steijn aantrad in mei en geldt niet alleen voor de zorg. Zo denkt de gemeente nu veel meer na hoe ze mensen weer aan het werk kan krijgen en houden. ‘We hebben nu 1400 werklozen in de gemeente, waarvan 700 in de kaartenbakken van Velsen werkt zitten. Die benaderen we nu persoonlijk: wat heb je nodig om uit deze benarde positie te komen?’ Ook als het gaat om zorg is de gemeente veel actiever geworden om bewoners te bereiken. ‘Alles hangt als een spinnenweb aan elkaar: als je in de bijstand zit, heb je vaak ook andere problemen. We proberen zo de tekorten die zijn ontstaan weg te werken.’
Veel gemeenten moeten nu kiezen tussen straatstenen en mensen
De gemeente wordt door de bezuinigingen gedwongen om anders met zorg om te gaan. Voor het eerst zullen in de begroting van 2019 zorg en sociale zaken niet meer in wat Steijn ‘een gesloten compartiment’ noemt worden opgenomen. ‘Dat is nu voor het eerst opengegooid.’ Tekorten bij zorg of werk zullen voortaan elders in de begroting opgevangen moeten worden.
De begroting voor volgend jaar is vrijwel af en kan binnenkort naar de gemeenteraad, zegt ze. ‘Daarin hebben we als college een paar belangrijke projecten voor bijvoorbeeld jeugdzorg kunnen behouden. Nu is het nog niet aan de orde, maar als we straks hier nog meer moeten bezuinigen moeten we het geld elders weghalen. Je houdt daar nu al wel rekening mee. Op jeugdzorg zelf valt immers niet te bezuinigen.’ Ze zegt ook dat deze situatie geen jaren meer kan duren. ‘Tot nu toe gaat het’.
Bezuinigen op stenen, niet op mensen
Ook de raad van Middelburg wacht op de begroting voor 2019. De oppositie weet al waar ze op gaan letten. ‘Bezuinigingen gaan wat ons betreft ten koste van stenen en niet van mensen,’ zegt Jeroen Louws van de PvdA-fractie. ‘Het onderhoud van straten is voor mij minder belangrijk, als we het armoedebeleid daarmee op orde kunnen houden.’ Net als elders in het land is er in Middelburg een fors tekort op de jeugdzorg.
Door de dreigende bezuinigingen tekent zich op Walcheren een paradox af. In het verleden ging Middelburg met de twee andere gemeenten van dit eiland, Veere en Vlissingen, samenwerken op het gebied van zorg en werk en later ook jeugdzorg en WMO. Het idee was om zo gezamenlijk betere en goedkopere ondersteuning te kunnen bieden. Maar door de huidige bezuinigingen ontstonden er politieke strubbelingen en is de samenwerking van de drie gemeenten onder druk komen te staan, zegt hij. ‘De gemeenten willen nu het weer helemaal zelf proberen, de solidariteit staat door de oplopende kosten onder druk. Dat lijkt me niet de goede weg.’
En kiezen helaas voor de straatstenen
Het heeft ook te maken met de nieuwe coalitie, oordeelt Louws. In de vorige raadsperiode leverde de PvdA een wethouder, nu zit zijn partij in de oppositie. ‘In het verleden kozen wij als raad voor de inwoners van Middelburg en leverden we in op stenen. Maar dat is onder een rechts-christelijke coalitie veel lastiger. We proberen vanuit de oppositie nog regelingen voor armoedebeleid en zorg overeind te houden, maar ik vrees de keuzes die deze coalitie onder financiële druk wil maken.’
Zo woedt er in de raad een discussie over een tekorten in het grondbedrijf, waardoor de gemeente flinke risico loopt. ‘Wat als dat straks tegenvalt? Hoe vangen we dat op?’ In november bespreekt de raad de begroting. ‘Je ziet dat onder een SGP-wethouder wegenonderhoud opeens weer heel belangrijk is geworden. Ik hoop maar dat dit niet ten koste gaat van kwetsbare jongeren en armoedebeleid.’
Afbeelding: Shutterstock