Niet alleen de Tweede Kamer ligt momenteel stil, ook het lokaal bestuur staat bijna overal ‘on hold.’ Raads- en Statenvergaderingen zijn afgelast en de Gemeentewet laat weinig ruimte voor alternatieven: digitale besluitvorming is in beginsel niet toegestaan. Binnenlandse Zaken is met een tijdelijke noodwet bezig die vandaag nog in de ministerraad wordt besproken en waarschijnlijk volgende week al ingaat. Is dat nodig? Hoe kunnen gemeenten omgaan met urgente zaken? En wat doen we als de crisis nog maandenlang duurt?
Transparante besluitvorming is ook digitaal noodzakelijk
Rik Dekker
Fractievoorzitter in Lopik & beleidsmedewerker inrichting Openbaar Bestuur BZK
Geen raadsvergaderingen meer, wat nu?
‘Tja, dat is een hele lastige. Vanuit het ministerie wordt gezegd dat je wel online kunt beraadslagen, bijvoorbeeld via Skype of Zoom. Maar je mag dan geen besluiten nemen. In Lopik doen we het voorlopig via de mail. Alle fracties geven hun inbreng, de griffier maakt daar voorlopige conclusies van en die kunnen dan in een eerstvolgende raadsvergadering worden bevestigd.’
Maar wat als het heel lang duurt voor zo’n eerstvolgende vergadering er weer is?
‘Daar hebben we in het presidium binnenkort ook overleg over. In Lopik hebben we een heel harmonieus model. We kunnen een raadsvergadering uitroepen, waar niemand naartoe gaat. En dan kan de burgemeester de dag erna een nieuwe vergadering uitroepen, waar geen quorum voor geldt. Dan kun je met drie raadsleden de stemmingen doen. Daar zijn goede afspraken over te maken. Dat mag dus al.’
Wat nu als het allemaal heel lang gaat duren?
‘Je kunt wel één of twee keer een extra bijeenroeping doen als het quorum niet gehaald is, maar dat kan je natuurlijk niet zes maanden volhouden. Dan moet je toch echt elektronisch kunnen stemmen. De noodwet waar nu over gesproken wordt, zou dan uitkomst bieden.’
Vind je dat burgers mee moeten kunnen kijken als er een digitale vergadermogelijkheid komt?
‘Absoluut. Ik ben me er nu al heel bewust van dat de standpunten, die we per mail nu naar elkaar sturen, moeten beargumenteren, omdat het later ook publiek gemaakt moet worden. Ik heb het liefst dat alles live te vinden is, of anders terug te zien of te horen is. Transparantie van besluitvorming is echt noodzakelijk.’
Lopen jullie nu al tegen onderwerpen aan waar je eigenlijk over bij elkaar wilt zitten?
‘Het valt wel mee. Het college kan op zich wel door met allerlei projecten. Maar er komen ook ingewikkelde zaken aan op het gebied van de omgevingswet, bestemmingsplannen en de kadernota. Er komen zeker wel moeilijke discussies aan, die je niet online wilt moeten voeren.'
De privacy en veiligheid moeten wel gewaarborgd worden
Joey van Aken
Fractievoorzitter in Bergen op Zoom
Hebben jullie er last van dat er niet vergaderd kan worden?
‘Heel veel. Dat heeft niet zozeer te maken met de raadsvergaderingen. Gisteren stond er bijvoorbeeld een vergadering gepland, waar het quorum niet voor gehaald is. Dat ging over het opruimen van bommen uit de Tweede Wereldoorlog. Dat kan ook wel later. Op de korte termijn is er niet zo’n probleem, maar we zitten sinds eind januari wel in een bestuurscrisis. Tot vorige week liep de formatie goed, maar door de coronacrisis komt dat nu in het gedrang.’
Formatiegesprekken zijn niet meer mogelijk?
‘We hebben twaalf fracties. De ene partij wil door, de andere heeft bezwaren tegen doorgaan of is weer tegen digitaal overleg. Zij vinden bijvoorbeeld dat je face-to-face dieper tot de kern kan doordringen. Dus voor formatiegesprekken zijn digitale middelen als Zoom, Hangout, Teams en Skype wat minder geschikt.
Bij de fractievergaderingen overleggen we wel digitaal. Een fractiegenoot heeft vermoedelijk corona, dus dat is wel noodzakelijk. Een goede vergaderdiscipline is daarbij wel essentieel, maar die hebben we gelukkig.’
Terug naar de formatie. Kunnen jullie nog wel door één deur?
‘De coalitie heeft nog een meerderheid, drie van de vijf wethouders zitten er nog. Maar er is een hoop gebeurd hier, dus je wilt eigenlijk een raadsbreed college om veranderingen te bewerkstelligen. We waren echt al ver, maar corona schopt het in de war.’
Denk je dat er risico’s aan digitale besluitvorming zitten?
‘Ja, je zou de boel kunnen hacken. En hoe ga je om met besloten vergaderingen? Of andersom: hoe openbaar kan een online vergadering zijn? Dat zijn allemaal zaken waar je tegenaan loopt. Privacy en veiligheid zijn ook issues. Dat moet eerst wel goed worden geregeld.’
Het moet dus allemaal niet te lang gaan duren in ieder geval?
‘Nee, voor het democratisch proces is dat niet goed. Het voordeel is nu overigens wel dat je geen geld meer kunt uitgeven én je terug naar je kerntaken gaat. Dat is dan weer het enige voordeel.’
‘Nood breekt soms letterlijk wet’
Ruud Koole
Lid Eerste Kamer
Welke afspraken heeft de Eerste Kamer gemaakt over vergaderingen?
‘We komen fysiek niet bijeen, maar er zijn wel schriftelijke voorbereidingen voor wetsvoorstellen. We hebben onze eerste digitale fractievergadering al gehad, via Microsoft Teams.’
Stemmen jullie ook af met de Tweede Kamer?
‘De fractievoorzitters hebben regelmatig beraad met de Kamervoorzitter. Daar wordt nu ook overlegd over digitale commissievergaderingen. De Kamervoorzitter onderhoudt het contact met zijn collega in de Tweede Kamer. Artikel 67 van de Grondwet bepaalt dat de Kamers alleen mogen besluiten, als meer dan de helft van de leden “ter vergadering aanwezig is”. Via een spoedwet zou je kunnen bepalen, dat onder deze bijzondere omstandigheden ook “digitale vergaderingen” binnen dat artikel vallen. Een Kamerlid is dan aanwezig wanneer die in een speciaal beveiligde digitale omgeving is ingelogd. Via die “spoedwet digistemmen” zou een vergelijkbare oplossing ook aan gemeenten en provincies moeten worden aangeboden.’
Als Eerste Kamer loop je wel achter de feiten aan. Het kabinet neemt nu vergaande besluiten. Is dat erg?
‘Het noodpakket is in de Tweede Kamer ingediend. Over de begrotingen die daar aan vast zitten, moet ook door de Eerste Kamer gestemd worden. De comptabiliteitswet stelt gelukkig dat je al met de uitvoering van een wet mag beginnen als de nood hoog is en er nog niet gestemd is. Nood breekt soms letterlijk wet, maar je moet natuurlijk niet pas in september een keer die stemming alsnog gaan doen.’
Wie zijn er bezig met eisen en normen voor noodmaatregelen? Bemoeien jullie je daar ook mee vanuit de Eerste Kamer?
‘Via het eerdergenoemde beraad worden verschillende zaken nu afgestemd. Als het zover zou komen dat er ook digitaal besluiten worden genomen, zal er wel een ander programma moeten worden gebruikt dan Microsoft Teams. Misschien kan DigiD of de wijze van beveiliging daarvan bijvoorbeeld gebruikt worden. Er moet in ieder geval gekozen worden voor de meest veilige software die nu beschikbaar is.’
Wat is het grootste gevaar voor de parlementaire democratie en voor het lokale bestuur als de coronacrisis lang duurt?
‘Kijk maar naar wat Orban doet in Hongarije. Daar wordt de parlementaire democratie deels buiten werking gesteld. In de samenleving bestaan verschillende inzichten en opvattingen. Die moeten altijd de kans krijgen om in de parlementaire arena gehoord te worden. Over de wijze waarop en de inbreng van sommige partijen kun je van mening verschillen, maar ik vind het dus goed dat er vorige week wel gedebatteerd werd over de coronacrisis.
Misschien wel juist tijdens een heftige crisis moeten alle geluiden in de parlementaire arena kunnen doordringen. Er gebeurt immers ook veel in de verpleeghuizen, de gehandicaptenzorg en in de jeugdzorg. Daar moet je vanuit het parlement wel aandacht voor kunnen vragen, ook nu. Natuurlijk moet het op een verantwoordelijke wijze gebeuren, maar het debat moet doorgaan.’
Denk je dat een noodwet die digitale besluitvorming mogelijk maakt voldoende is?
‘Zo’n wet is het minimum. Er is besluitvorming nodig en tot nu toe moet je fysiek aanwezig zijn voor stemmingen. Maar parlementaire democratie is veel breder dan stemmen: het is contact onderhouden met burgers, het is delibereren. Dat kan digitaal, maar dat blijft behelpen. Op straat mensen aanspreken en zaken horen vereist meer, zeker in het lokaal bestuur. Je kunt veel digitaal doen, maar we hebben ook een ontmoetingendemocratie. Dat kan nu even niet, alleen de formele besluitvorming kan met een noodwet wellicht weer een zetje worden gegeven.’
Digitaal vergaderen is een vak apart en digitaal debatteren al helemaal. Hoe je toch effectief het gesprek kan aangaan valt te lezen op de website van het Perikles Instituut.
Afbeelding: Ger Loeffen | Hollandse Hoogte