Van campagne tot compromis

Boekbespreking

Begin september verscheen Van campagne tot compromis, Collegevorming in Nederlandse gemeenten, 2010-2018. In het boek beschrijven politicoloog Joan Smithuis, antropoloog Hub van Wersch en emeritus-hoogleraar en oud-directeur van de WBS Joop van den Berg de formaties van colleges, vanaf het rumoer van de campagne tot de rust van het compromis.

Het boek is het resultaat van gedetailleerd empirisch onderzoek in vier en twintig Nederlandse gemeenten. Tien daarvan, in hoofdzaak steden zoals Rotterdam, Den Haag, Groningen en Maastricht, zijn drie maal onderzocht door politicoloog Joan Smithuis, in 2010, 2014 en 2018. Hij levert een apart hoofdstuk over de veranderingen die zich tussen 2010 en 2018 hebben voltrokken. Speciale aandacht gaat daarnaast uit naar ‘populisten in de stad’, de woelige collegevorming in Den Haag, Rotterdam en Tilburg.

Veertien kleinere gemeenten – zoals Opsterland, Dronten, Hulst en Nederweert -  zijn één maal onderzocht door de antropoloog Hub van Wersch in verkiezingsjaar 2018. Hij geeft een algemeen overzicht en analyseert vervolgens de collegevorming in elke gemeente afzonderlijk.

Joop van den Berg vergelijkt, als derde auteur, de uitkomsten van  beide onderzoeken. Hij brengt de veranderingen van het politieke landschap in de gemeente gedurende de laatste decennia in beeld.

Vijf belangrijkste uitkomsten

Zonder al te veel te willen verraden, kunnen we al wel de vijf belangrijkste conclusies delen:

• • • Persoonlijke verhoudingen en persoonlijk vertrouwen spelen in de vorming van gemeentelijke bestuurscolleges een veel grotere rol dan ideologie en partijprogramma’s. Onderling vertrouwen blijkt een belangrijke sleutel tot succesvolle onderhandelingen.
    • Politieke versnippering maakt de vorming van colleges van B&W extra ingewikkeld. Het verschijnsel van informateurs en formateurs is daardoor ook in de gemeenten gewoon geworden. Wel blijkt het noodzakelijk om een politiek ervaren man of vrouw te belasten met het informateurschap.
    • Politieke versnippering leidt veelal tot colleges die tegelijkertijd een politiek (zeer) brede samenstelling kennen, maar niettemin slechts over een krappe meerderheid in de raad beschikken. In stedelijke gemeenten, waar de tegenstelling ‘regering-oppositie’ gebruikelijk is, wordt dat niet als een groot bezwaar gezien. In kleinere gemeenten die daar minder behoefte aan hebben, staat de versnippering aan het verlangen naar ‘afspiegelingscolleges’ in de weg.
    • Politieke leiders zijn opmerkelijk gebrekkig voorbereid op al wat na de raadsverkiezingen komt. Collegevorming komt na een langdurig proces waarin kandidaatsteling, programmaformulering, organisatie en uitvoering van de campagne de volledige aandacht hebben opgeëist. Politici worden opvallend vaak overvallen door het resultaat bij de stembus. Het ontbreekt vervolgens aan een helder beeld van alle beslissingen die tijdens het formatieproces moeten worden genomen.
    • Lokale partijen zijn niet alleen een vertrouwd verschijnsel geworden in gemeenteraden. Intussen zijn zij stabiele en krachtige deelnemers aan de colleges van B&W. In de grote steden hebben zij meer dan eens populistische trekken; in kleinere gemeenten zijn zij vaak het product van eerder tot stand gekomen gemeentelijke herindelingen. In de nieuwe raad blijven zij oude kernen representeren.

Ambtenaren wel gedegen voorbereid

Politici mogen gebrekkig zijn voorbereid, het onderzoek laat zien dat dit niet geldt voor de bestuursambtenaren in het gemeentehuis. In de steden is overigens intensiever ambtelijk voorwerk gedaan dan in de meeste kleinere gemeenten. Onderhandelaars maken tijdens de formatie gebruik van de ambtelijke ondersteuning, maar de mate waarin en de wijze waarop verschilt sterk.

De rol van de burgemeester verschilde eveneens, maar de algemene lijn is dat zij er aanzienlijk minder in worden betrokken dan de meeste burgemeesters lief is. Ook de rol van gemeentesecretarissen en griffiers krijgt aandacht. Aan het einde van het boek reiken de auteurs suggesties aan voor verbetering van het proces van collegevorming. Tevens suggereren zij de formulering van een algemene handreiking aan toekomstige lijsttrekkers en onderhandelaars.

Meer lezen? Bestel het boek dan nu hier

Afbeelding: Phil Nijhuis | Hollandse Hoogte