Afgelopen week lanceerde minister Kajsa Ollongren het Netwerk Weerbaar Bestuur. In tijden van steeds grotere polarisatie en grotere druk op het openbaar bestuur geen sinecure: volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft 43% van de burgemeesters in 2018 wel eens te maken gehad met agressie en geweld. Zorgelijk is bovendien dat ook steeds meer raadsleden (28%) en wethouders (40%) bedreigd worden. Naast dat dit slecht is voor het functioneren van onze lokale democratie, is het vooral een persoonlijk drama voor de slachtoffers. Om hen steun te bieden is er onder meer een Ondersteuningsteam in het leven geroepen. Lokaal Bestuur sprak met twee teamleden.
Je moet je verhaal kwijt kunnen
Joyce Langenacker
Burgemeester van Ouder-Amstel
Waarom is het oprichten van dit netwerk zo’n belangrijke stap?
‘Wat je helaas ziet, is dat intimidatie en agressie richting de lokale politiek de laatste jaren toeneemt. Gelukkig is er al veel verbeterd. Aangifte doen bij de politie gaat nu bijvoorbeeld makkelijker dan voorheen. Maar tot voor kort was er nog weinig oog voor het menselijke aspect. Wat doet het met je persoonlijk? En wat zijn de gevolgen voor je directe omgeving: hoe bescherm je vrienden en familie?’
Maar toch is het aantal burgemeesters dat te maken kreeg met geweld en agressie volgens de meest recente Staat van Bestuur de laatste twee jaar afgenomen (van 55% naar 43%). Is zo’n landelijk netwerk dan nog wel nodig?
‘Absoluut. Ik herken me ook niet echt in het beeld dat het minder wordt. Als je kijkt naar de aard van de bedreigingen, wordt het steeds serieuzer. In mijn oude gemeente Haarlem kan de burgemeester nu al maanden niet meer zonder beveiliging over straat. Dat is jammer genoeg echt iets van de laatste tijd.
Daar komt nog bij dat er vaak helemaal geen aangifte wordt gedaan. Volgens de minister zien bestuurders en raadsleden daar in ongeveer de helft van de gevallen van af. Het probleem is dus eerder groter dan kleiner.’
Helder. Hoe gaat het Netwerk Weerbaar Bestuur helpen?
‘Met het ministerie, de bestuurdersverenigingen en beroepsgroepen als de Raadsledenvereniging, Wethoudersvereniging en het Genootschap van Burgemeesters hebben we de koppen bij elkaar gestoken. Hoe kunnen we de ambtsdragers beter ondersteunen? Het idee is dat we aan de ene kant professionals opleiden die in dit soort situaties kunnen helpen. Dat zijn vaak mensen vanuit de verenigingen.
Daarnaast is er een groep van (oud-)burgemeesters en oud-wethouders die uiteindelijk een buddy kunnen zijn voor bestuurders die hiermee te maken hebben: het ondersteuningsteam. Je kan je hart dan luchten bij iemand die iets vergelijkbaars heeft meegemaakt. Wij zijn die gesprekspartner.’
Kan je daarvoor putten uit je eigen ervaringen?
‘Iedereen kent wel de verhalen, denk ik. Voordat ik burgemeester werd, was ik wethouder in Haarlem en voorzitter van de Wethoudersvereniging. In die hoedanigheid heb ik een warm pleidooi gehouden om er open over te zijn, onze ervaringen te delen en elkaar verder te helpen. Als wethouder merkte ik namelijk dat ik daar bij een paar incidenten wel behoefte aan had. Gelukkig vond ik die steun in het college. Het werd heel serieus opgepakt en dus was het voor mij niet nodig om elders hulp te zoeken. Daarbij speelde mee dat de incidenten kortstondig waren en ik het gemakkelijk van me af kon zetten. Maar juist als dat niet lukt en je om wat voor reden dan ook in je eigen college of fractie niet terecht kan, is het belangrijk dat je je verhaal kwijt kan en geholpen wordt.’
Maar kan je dat dan niet beter binnen de gemeente zelf zoeken?
‘Niet per se. Ik ben nu burgemeester en dan ben je toch de hoogste in de gemeentelijke organisatie. Bij wie klop je dan aan? Een gemeentesecretaris zou misschien kunnen, maar op bestuurlijk gebied heb je niet iemand in je eigen gemeente om op terug te vallen. Alleen al daarom is het belangrijk dat er een landelijk netwerk is.
Daarnaast wil je als burgemeester juist laten zien dat dit soort agressie en geweld geen zin heeft. Dat het niet uitmaakt voor het functioneren van onze democratie. Je intern kwetsbaar opstellen kan de agressors in de kaart spelen. Ook dan is het zo goed dat je landelijk een buddy hebt om op terug te vallen.’
‘Het wordt erger en erger’
Edo Haan
Burgemeester van Maassluis
Bedreigingen zijn toch van alle tijden? Waarom is er nu een Netwerk Weerbaar Bestuur nodig?
‘Nou, het probleem is echt gigantisch. Toen ik wethouder was, hoorde je al verhalen over wethouders die belaagd werden op de kermis. Van “ik weet op welke school je kinderen zitten”. Maar wat ik nu als burgemeester hoor, is dat het alleen maar erger en erger wordt. Gisteren nog een verhaal over een burgemeester waar een vreemde auto voor de deur stopt, haar kinderen uitstappen en de chauffeur zegt: “Nu krijg je ze nog levend thuis.”’
Is dit niet gewoon een taak voor het OM?
‘Natuurlijk moet je aangifte doen en gelukkig wordt daar nu ook veel serieuzer mee omgesprongen. Tien jaar geleden nog zei het OM tegen een bedreigde wethouder waar bij de bedreiger een pistool thuis gevonden was. “Sorry, we kunnen niets betekenen, want er is u fysiek niets aangedaan”. Jarenlang was het idee “hoge bomen vangen veel wind”. Daar is terecht een kentering in gekomen.
Maar ook nu is aangifte doen soms niet mogelijk. Het is misschien volgens de wet niet strafbaar, maar gaat wel onder je huid zitten. Zelf heb ik dat mogen ervaren met de landelijke Sinterklaasintocht. Wat er dan allemaal voor drek op Facebook verschijnt, is echt meer dan erg. De grens, wat gepast is in deze samenleving, wordt heel vaak overschreden. Wat dat betreft is de boel echt verruwd en is het goed dat het ministerie nu ook aandacht heeft voor het openbaar bestuur en niet alleen meer voor het beledigen van ambtenaren in functie.’
Wat wordt jouw rol daarin?
‘Als iemand wat overkomt en het van zich af wil praten, kan die mij bellen. Ik ken de verhalen, heb het zelf ook meegemaakt en kan dus tips geven. Bovendien kan het fijn zijn om met iemand te sparren die dezelfde functie heeft en waarmee je geen ingewikkelde hiërarchische verhouding hebt.
Binnen een gemeente ligt dat vaak toch lastiger. Ik heb een hele goede gemeentesecretaris, maar veel burgemeesters hebben dat niet. Partijpolitiek kunnen er spanningen zijn en of je een buddy hebt in het college is ook nog maar de vraag. Die mensen staan met het Netwerk Weerbaar Bestuur dus niet meer alleen.’
Vind je dat er een taak ligt voor politieke partijen?
‘Bedreigingen overstijgen natuurlijk het partijpolitieke. Het maakt niet van welke partij je bent, het is altijd erg. Maar dat neemt niet weg dat je een zekere verantwoordelijkheid hebt. Die verruwing en het overschrijden van grenzen vindt zeker ook in de politieke arena plaats. De voorbeeldfunctie die je als volksvertegenwoordiging hebt, is immens. Als er in de Kamer tegen een minister wordt gezegd “u bent knettergek”, denken mensen dat dat blijkbaar normaal is en dat het dus tegen alle bestuurders kan worden gezegd.
Als PvdA moeten we daar weerwoord aan blijven bieden. Wanneer mensen worden aangemoedigd om leraren bij een meldpunt aan te geven, moet je daar iets tegenover zetten. Iets positiefs om leraren in het zonnetje te zetten, zoals Lodewijk deed, bijvoorbeeld. Pal staan voor de mensen die hun nek uitsteken voor de publieke zaak. Dat is waar het in wezen om draait.’
Ook het Centrum voor Lokaal Bestuur is betrokken bij de totstandkoming van het Netwerk Weerbaar Bestuur. We bieden ondersteuning bij fysieke en/of digitale bedreiging en integriteitskwesties in de vorm van preventie en trainingen, vertrouwenspersonen en intervisie. Zit jij ergens mee? Contact opnemen kan via clb@pvda.nl of 070-2629720.
Afbeelding: Herman Wouters | Hollandse Hoogte