Afgelopen week vond het VNG-congres plaats in Maastricht. Op de agenda stond onder andere het Interbestuurlijk Programma (IBP). Hierin maken Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen gezamenlijk afspraken over de aanpak van grote maatschappelijke opgaven. Meteen was er kritiek: aan de tekorten in het sociaal domein werd niets gedaan en bovendien zou er een streep worden gezet onder de discussies uit het verleden. Onacceptabel, vonden veel wethouders.
De gemeenten die geen tekort hebben zijn op één hand te tellen
Laura Broekhuizen
Wethouder in Oldambt
Zijn er in Oldambt financiële problemen binnen het sociaal domein?
'Zijn er gemeenten die het niet hebben? Volgens mij moet je honderd gemeenten bellen voor je er één hebt zonder tekorten in het sociaal domein. In Oldambt hebben we te weinig geld voor de sociale werkvoorziening en uitkeringen. Het tekort in de jeugdzorg is in onze regio € 29 miljoen. En wij mogen daar 8% van ophoesten. Laat dat bedrag nou net overeenkomen met de 30% korting van het Rijk.'
Dat is de grootste bottleneck?
'Er zijn drie problemen: de Wmo, tekorten op jeugdzorg en het Rijk moet zorgen dat er meer geld bij komt. Onze gemeente wil dat iedereen die dat nodig heeft, ook zorg krijgt. De consequentie daarvan is wel, dat investeringen op andere terreinen moelijker of zelfs onmogelijk worden.'
Waar gaat het verder mis?
'De € 17,50 eigen bijdrage voor de Wmo noemen wij hier het Netflix-tarief. Het is natuurlijk van de zotte dat iemand met een hoog salaris maar € 17,50 hoeft te gaan betalen. De gedachte erachter is dat je de middeninkomens ontlast, maar dat kan vast wel op een andere manier. Zoals ze het nu willen organiseren zal het leiden tot een toeloop op de Wmo. Alleen al de invoering van dit tarief gaat onze gemeente anderhalve ton kosten. Dat wordt niet door het Rijk gecompenseerd.'
Wat moet er gebeuren?
'Het begint met de erkenning dat het verhaal over de gemeente als eerste overheid, die dichtbij de mensen staat, niet het echte verhaal was. De decentralisaties waren natuurlijk gewoon verkapte bezuinigingen. Daarnaast moet het Rijk erkennen dat er geen 30% korting gehaald kan worden met een efficiencyslag.
En tot slot zal er gekeken moeten worden naar de verdeelsleutel. In gebieden zoals Oost-Groningen en gemeenten als Oldambt is sprake van krimp, vergrijzing en relatief veel werkloosheid. Er wordt hier relatief meer gebruik gemaakt van sociale regelingen en voorzieningen.'
Wat vind je van het IBP?
'De VNG zegt dat het IBP het beste is wat er uitgesleept kon worden. Ik denk niet dat dat zo is. Over tekorten op de sociale werkvoorziening hebben we het nog niet eens gehad. Het kan best zijn dat er goed onderhandeld is door de VNG en dat het Rijk echt niet meer wil bewegen, maar er is zeker voor de krimpgebieden niet het beste uitgehaald. In de kern is er hier gewoon niet genoeg werk. Dat grijpt zo in op al die andere zaken die het sociaal domein raken.’
‘Breda komt jaarlijks zo’n € 14 miljoen tekort’
Miriam Haagh
Wethouder in Breda
Hebben jullie in Breda financiële problemen binnen het sociaal domein?
'We kampen met structurele tekorten op de jeugdzorg, participatie, de sociale werkvoorziening en de Wmo. Beschermd wonen, maatschappelijke opvang, alles. Breda komt jaarlijks zo'n € 14 miljoen tekort.'
Hoe komt dat?
'Neem de Wmo. Daar wordt de doelgroep door vergrijzing steeds groter. Mensen blijven langer zelfstandig thuis wonen. Dus doen steeds meer mensen een beroep op de Wmo, terwijl de budgetten afnemen.
Daarnaast biedt de Wmo vaak hulp in combinatie met de zorgverzekeringswet. Dat gaat best goed, maar de overgang naar de Wet langdurige zorg (Wlz) voor mensen, die niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen, is moeizaam. Daar is dan bijvoorbeeld te weinig personeel om mensen thuis te verzorgen. Mensen, die volledige zorg nodig hebben, vangen we daarom zo lang mogelijk op binnen de Wmo. Maar dat kost dus extra geld, want het is zware ondersteuning.
Daarnaast speelt de veel hogere eigen bijdrage van de Wlz een rol. Mensen proberen zo lang mogelijk in de Wmo te blijven. En dan krijgen ze ook nog andere hulpverleners als ze over zouden stappen. Nóg een drempel.'
Veel oorzaken dus..
'Ja, het is diffuus en er komen steeds dingen bij, zoals het abonnementstarief in de Wmo. Vanaf 2019 mogen gemeenten alleen nog maar een vaste eigen bijdrage heffen in de Wmo van € 17,50 per maand. Mensen met hoge inkomens regelen nu vaak zelf een scootmobiel of hun eigen huishoudelijke hulp, omdat de inkomensafhankelijke eigen bijdrage best fors is en ze graag keuzevrijheid houden. Mijn verwachting is dat zij in de toekomst ook een beroep zullen doen op de Wmo. Met die aanzuigende werking en het gat tussen de Wmo en Wlz houdt het kabinet geen rekening.'
Wat moet er verder nog veranderen?
'In de G40 is uitgebreid gesproken over de financiële problemen binnen het sociaal domein. Er zitten nog problemen in de verdeelmodellen. Hoe kan het dat er gemeenten zijn die enorm veel overhouden terwijl andere miljoenen tekort komen?'
De aangenomen moties op het VNG-congres zijn niet erg zwaar en gaan over 'in gesprek blijven' met het kabinet. Hadden jullie er niet iets harder in kunnen gaan?
'Het is ingewikkeld: Den Haag kan het niet alleen oplossen en gemeenten ook niet. We moeten dus wel in gesprek blijven.'
Wat moet er gebeuren om de financiering voor het sociaal domein overal op orde te krijgen?
'Als je ziet, dat VWS en SZW op dit moment bij de jaarrekening geld overhouden, terwijl vrijwel alle gemeenten geld tekort komen, kan je de conclusie trekken dat de herverdeling anders moet.’
Komt het wel goed?
'Met bewindspersonen uit gemeenteland had ik gehoopt dat we er snel uit zouden zijn. Nu denk ik dat er nog wel een aantal gesprekken plaats moeten vinden.’
Uitkomst VNG-congres
Driekwart van de leden steunde de motie dat met het IBP geen streep wordt gezet door de discussie over knelpunten in het sociaal domein. Het VNG-bestuur stuurt binnenkort een brief naar het kabinet om deze motie uit te voeren.
De vergadering riep het VNG-bestuur verder op om 'duurzame oplossingen te vinden in het Sociaal Domein door het beschikbaar stellen van toereikende macrobudgetten door het Rijk'. Het laatste woord over de problematiek in het sociaal domein is dus nog lang niet gezegd.
Afbeelding: Robin Utrecht | Hollandse Hoogte