Een betere wereld begint bij jezelf. Met die gedachte in het achterhoofd nam Lodewijk Asscher schoonmakers, die eerder geoutsourcet waren, weer in vaste dienst. Een belangrijk statement dat voorlopig bij andere overheidslagen weinig navolging krijgt. Sterker, veel gemeenten en provincies laten zich in hun eigen organisatie maar weinig gelegen aan goed werkgeverschap of het tegengaan van de flexibilisering van de arbeid. Lokaal Bestuur vroeg drie politici hoe dat kan.
Doordat de provincie tien jaar geleden alles heeft uitbesteed, is het lastig om de werknemersbelangen te verdedigen
Wie: Xander den Uyl
Wat: Fractievoorzitter van Statenfractie in Noord-Holland
Brug- en sluiswachters die voorheen in dienst waren van de provincie zijn er na uitbesteding van dat werk sterk op achteruit gegaan. Wat is er mis gegaan?
'Een combinatie van zaken. Provinciale Staten heeft indertijd een constructie geaccepteerd waarin de provincie zelf geen mensen meer in dienst nam, maar uitbesteedde. Daarbij werd niet de vraag gesteld wat er met het bestaande personeel zou moeten gebeuren. Jarenlang was er een soort tussenconstruct waarbij de betrokken medewerkers niet in provinciale dienst waren, maar ingehuurd werden vanuit OVD Maritiem.
Toen de uitbesteding tien jaar later definitief werd en die mensen daarom naar een ander bedrijf gingen, waar de arbeidsvoorwaarden veel slechter waren, zei de provincie: “Met hen hebben we niets te maken, want ze zijn niet bij ons in dienst.” Daarnaast werden Provinciale Staten daarover ook onvoldoende geïnformeerd door Gedeputeerde Staten (GS).’
De fout is dus al meer dan tien jaar geleden gemaakt?
'Ja, toen begon het. De aanbesteding ging in 2015 uiteindelijk naar de partij met de laagste prijs. Er werden geen voorwaarden gesteld met betrekking tot personeel.'
Is er nog een reparatiepoging geweest?
'Ja, SP, 50PLUS en wij hebben GS meerdere malen aangespoord om het personeel te laten overnemen door de nieuwe aanbieder, zodat ze niet op straat zouden komen te staan. Het college heeft ook echt zijn best hiervoor gedaan. Maar hinderpaal was een rechtszaak over de aanbestedingsprocedure. Dat maakte het allemaal heel ingewikkeld.
Bij de discussie over de arbeidsvoorwaarden ging het over twee groepen werknemers: mensen die een vast contract hadden bij het bedrijf van het tussenconstruct, en mensen met een flexibel contract. Het aanbod voor de mensen die een flexibel contract hadden was een sterke verslechtering. Maar daar konden we niet zo veel aan doen. De meeste vaste krachten bleven in dienst van OVD Maritiem en zijn goed terecht gekomen.'
Maar het heeft wel veel onzekerheid opgeleverd voor de mensen die al die tijd niet wisten of ze hun baan zouden houden. Welke lessen heeft de provincie hieruit getrokken?
'Het college heeft toegezegd dit soort kwesties in het vervolg vooraf met de Staten te zullen bespreken, niet achteraf. Dat is een mooie toezegging, maar er zit op dit moment niets in de pijplijn. Facilitaire dienst, beveiliging, drukkerij, brug- en sluisbediening zijn toentertijd allemaal uitbesteed. De provincie heeft inmiddels niet veel meer uit te besteden. In de toekomst is het beter geborgd. De belangrijkste les voor ons is dat je de belangen van medewerkers goed vooraf moet regelen.'
20% van de Amsterdamse ambtenaren heeft een flexcontract, dat is veel te veel
Wie: Dennis Boutkan
Wat: Raadslid in Amsterdam
De gemeente Amsterdam is 'kampioen flexwerk.' Dat is niet de bedoeling, toch?
'Nee. Ik was vorig jaar onaangenaam verrast toen bleek dat maar liefst één op de vijf mensen in een flexibele constructie blijkt te zitten. Wij vinden dat teveel. Als je mensen vast werk laat doen, biedt ze dan een vast contract of een contract voor meerdere jaren.'
Hebben jullie ook actie ondernomen?
'Het debat over flex viel samen met het debat over inkomens voor mensen die we extern inhuren. Al in 2015 heb ik een initiatiefvoorstel ingediend waarin staat dat zij nooit meer mogen verdienen dan de norm uit de Wet normering topinkomens, € 181.000 per jaar. Uitzonderingen daarop zijn alleen mogelijk met toestemming van het college.'
En flexibele contracten?
'Flexibiliteit is nodig voor piekmomenten, ziekte en specialistische zaken. We willen dat maximeren op 10%, het is nu 20%. Bij de reiniging zitten bijvoorbeeld mensen al tien jaar bij een uitzendbureau, maar ze werken alleen maar voor de gemeente. Dat kan echt niet.
We hebben een opdracht geformuleerd aan het college om het aantal flexwerkers te verlagen. Dat is nodig, want het beleid is volgens de Rekenkamer warrig en complex. Er wordt niet getoetst of kennis al in huis is en belangenverstrengeling kan niet worden uitgesloten.
Daarnaast hebben we bijvoorbeeld bij een aanbestedingstraject voor taalonderwijs gezegd dat er een minimumtarief moet zijn, omdat freelancers die het werk uiteindelijk moeten doen anders een te laag salaris zouden krijgen.'
Is flex duurder of goedkoper dan medewerkers in dienst?
'Duurder! Dus prijs is geen argument. We hebben teams waar de helft uit externen bestaat. Dat is ongezond. Steeds meer gemeentelijke zaken worden geoutsourcet. Je gooit daar ook kennis mee weg, omdat er geen borging van kennis en expertise is. In de begroting wordt overigens keurig begroot wat de externe inhuur zal zijn. Maar elk jaar gaan we daar ver overheen, gemiddeld over de laatste drie jaar met 225%.'
Dit probleem is niet van de ene op de andere dag ontstaan?
'Het is sluipenderwijs misgegaan. Er was lang niet zoveel aandacht voor de negatieve kanten van flexwerk. De economische crisis hielp ook niet om de flexibiliseringstrend te stoppen. Ik denk dat het nu omgeslagen is en dat mensen nu voor sommige banen alleen te trekken zijn áls je ze een vaste baan aanbiedt. En natuurlijk is het onze taak als PvdA om het goede voorbeeld te geven.’
De overheid is net zo goed werkgever als het gaat om het uitbesteden van werkzaamheden
Wie: Inge Oosting
Wat: Fractievoorzitter in Hoogeveen
Hoe moeten gemeenten en provincies omgaan met de opgaven van 'goed werkgeverschap'?
'Goed werkgeverschap gaat niet alleen over werknemers in dienst bij de overheid, want de overheid is net zo goed “werkgever” als het gaat om het uitbesteden van werkzaamheden. Asscher voerde de Wet aanpak schijnconstructies in om werknemers beter te beschermen tegen onderbetaling en malafide werkgevers. Het gaat dus niet om het weren van buitenlandse werknemers, maar gelijke beloning en arbeidsvoorwaarden. De wet is belangrijk omdat er tot voor kort onvoldoende instrumenten waren om malafide werkgeversconstructies tegen te gaan. De vakbond kon dan bijvoorbeeld een onderzoek uitvoeren, maar daarna moest de rechter er aan te pas komen. Overheden grijpen vaak pas in als het al mis is gegaan. Dan gaan ze ineens puin ruimen. Vroegtijdige monitoring en organisatie van bescherming is dus belangrijk.'
Wat gaat er zoal mis?
'De vakbond constateert bijvoorbeeld dat er niet volgens de juiste cao wordt betaald. Je krijgt dan snel een welles-nietes spelletje. Ook zou het goed zijn als er een aan een handhavend orgaan komt. Als de vakbonden constateren dat er sprake is van bijvoorbeeld onderbetaling of van een schijnconstructie, dan kan de arbeidsinspectie vervolgens in opdracht een onderzoek uitvoeren en dan is er de gang naar de rechter.'
Welke tips heb je voor lagere overheden om goed werkgeverschap te organiseren?
'Kijk goed naar je eigen gedrag. Iedereen wil voor een dubbeltje op de eerste rang. Provinciale en lokale overheden zijn opdrachtgever als het gaat om aanbestedingen of het nu gaat om de zorg of om de bouw. Houd daarbij rekening met marktconforme prijzen. Bij een absolute bodemprijs kun je vooraf weten dat het ten koste gaat van de beloning van werknemers. Monitoren en tussentijds -preventief- maar ook handhavend toetsen zijn ook essentieel.'
En flexwerkers?
'Voor flexwerkers geldt uiteraard hetzelfde. Gelijk werk voor gelijk loon. En nog een tip aan overheden: kijk ook waar je als gemeente of provincie aandeelhouder in bent. Betalen die partijen hun werknemers wel eerlijk en is er geen sprake van een constructie die is opgezet met als doel om de loonkosten opzettelijk laag te houden?'
Bijschrift afbeelding: Bij de Amsterdamse reinigingsdienst werken sommige mensen al tien jaar via een uitzendbureau
Afbeelding: Ingrid de Groot | Hollandse Hoogte