De Westerscheldetunnel in Zeeland is met 6,6 km de langste tunnel van Nederland. De aanleg kostte € 750 miljoen, eigenaar is de provincie Zeeland. De tunnel werd gebouwd om gemakkelijker verkeer tussen de Zeeuwse eilanden en Zeeuws-Vlaanderen mogelijk te maken. Ook moest hij internationaal vrachtverkeer tussen de havens en industriegebieden van Nederland, België en Frankrijk versoepelen. Het is het enige grote bouwwerk in het Nederlandse wegennet waar tol wordt geheven. € 5 voor een auto, € 25 voor een vrachtwagen. Grootgebruikers betalen € 3,80 per doortocht. De bedoeling was die tol tot 2033 te handhaven. Maar het begint te knellen.
'Deels hebben ze gewoon zitten slapen hier'
Wie: Cees Liefting
Wat: Wethouder in Terneuzen
Waarom is die tunnel er eigenlijk gekomen?
'Vroeger waren er veerboten, die aanvankelijk gratis waren. In 1949 besloot de regering dat er betaald moest gaan worden door eerste klas reizigers. Vanaf 1958 gold dat voor iedereen. Daar waren de Zeeuws-Vlamingen het niet mee eens, aangezien de verbinding de enige manier was om in de rest van Nederland te komen. Het protest in Den Haag leverde niets op. Er is daarna jarenlang discussie geweest over de vraag of er een tunnel moest komen, of een brug, en waar dan precies, maar het ging eigenlijk zelden over de kosten. Toen in 2003 de veren werden vervangen door een tunnel werd een publiek-private oplossing gezocht om dat te kunnen betalen. Dan moest er wel tol worden geheven.'
Waarom gingen de Zeeuws-Vlamingen akkoord met tolheffing? Elders in Nederland worden wegen en tunnels toch uit de wegenbelasting betaald?
'Ja, ze hebben deels gewoon zitten slapen hier. Er werd gezocht naar private investeerders, die niet gevonden werden. Daarna klopte men bij het Rijk aan. De boodschap had natuurlijk vanaf het begin moeten zijn dat Zeeuws-Vlaanderen ontsloten moest worden en dat dus door de Nederlandse maatschappij als geheel gedragen had moeten worden. Zo liep het niet. De redenering was: er is geen goede ontsluiting. De laatste boot voer om 23:00 uur. Verkeersstromen waren minimaal. Dus ja, dan investeert het Rijk niet. Grote wegen worden vanuit het Rijk pas aangelegd als er veel vraag is.'
En nu?
'Nu raakt het gebied steeds geïsoleerder. Als je elke dag heen en weer gaat ben je zo € 1560 per jaar kwijt om naar je werk te gaan. Meer dan een maandsalaris. En er zijn veel werkgevers die de tolkosten niet vergoeden. En dan heb ik het alleen over woon-werkverkeer. Als je naar vrienden wilt gaan of een dagje weg wilt: je moet altijd tweemaal betalen. Zakelijk gezien is het ook een ramp: dienstverleners trekken weg door de hoge kosten. Een postpakketje laten bezorgen levert vaak extra kosten op.
Grote vraag is natuurlijk: wáárom moet de regio daarvoor betalen? Waarom moeten de Zeeuwen betalen voor een internationale handelsroute die vooral het bruto nationaal product ten goede komt? Alle andere infrastructuur, zeker als we daar allemaal beter van worden, betalen we uit de wegenbelasting. Onze gezamenlijke pot. Behalve hier in Zeeland.'
Nu dreigt ook vanuit België het financieel isolement verder toe te nemen.
'Precies. Onze gezellige Belgische buren overwegen in al hun wijsheid een wegenvignet voor personenauto’s in te voeren. Dan komt er feitelijk een gesloten tolhek om Zeeuws-Vlaanderen. Om er in te komen moet je betalen. Om eruit te komen ook. Zeeuws-Vlaanderen wordt dan een reservaat, een gated community. En dat terwijl het een krimpgebied is. We werpen obstakels op voor de regionale ontwikkeling en laten krimpburgers dat ook nog zelf betalen!'
Wat zijn de concrete gevolgen voor Terneuzen?
'Er zijn een aantal tolvrije zaterdagen. Op die dagen wordt er veel meer gebruik van gemaakt. Zowel door mensen vanuit Zeeuws-Vlaanderen als door mensen uit de rest van Nederland. We weten daardoor dat veel mensen zich de facto opgesloten voelen. 65% van de Zeeuws-Vlamingen zou graag een tolvrije tunnel hebben, omdat ze naar de overkant móeten. Het dubbele van de tolvrije dagen is dat mensen, die elke dag moeten betalen, omdat ze naar hun werk reizen daar boos over zijn. Dagjesmensen kunnen gratis, maar zij moeten altijd betalen, betalen, betalen.'
Jullie willen tolvrije doorgang, is er al beweging in Den Haag?
'Nee, nul. We proberen via een amendement ons standpunt in ons verkiezingsprogramma te krijgen, maar dat is het wel. Bij andere partijen is er geen beweging.'
'We hebben weinig manoeuvreerruimte'
Wie: Anita Pijpelink
Wat: Fractievoorzitter van de StatenfractieZeeland
Heeft de provincie als aandeelhouder er baat bij dat de tunnel gratis zou worden?
'Wij hebben er baat bij dat we tolgelden heffen voor het doel waar het voor bedoeld is: de aanleg en het onderhoud van de tunnel tot 2033. Hoe eerder hij tolvrij kan worden hoe beter. Maar we zijn een armlastige provincie waar grote kostenposten boven ons hoofd hangen: Delta, de kerncentrale, een fosforfabriek waarvan terrein gesaneerd moet worden en de aansluiting van de Sloeweg op de tunnelweg. Er is al een gedeputeerde op gesneuveld, omdat het geld op was en het budget werd overschreden. We hebben weinig manoeuvreerruimte.'
Had de provincie niet gewoon tegen het Rijk moeten zeggen: bouw die tunnel gewoon vanuit de wegenbelasting?
'Het Rijk zegt nu telkens “afspraak is afspraak”. De tunnel kwam er als vervanging van de veerboten, maar inmiddels is de Westerscheldetunnel een economische hoofdpas geworden van Amsterdam naar Parijs. De omstandigheden zijn veranderd. Het is dus gek dat bewoners van Zeeland van al dat economisch gewin niet kunnen profiteren, maar wel de kosten voor de tunnel moeten betalen.'
Waarom is er nooit een sterke lobby richting Den Haag geweest?
'Daar heeft een adviescommissie onder leiding van oud-premier Balkenende een half jaar geleden een en ander over gezegd. Die commissie onderzocht de Zeeuwse economie en concludeerde dat er € 100 miljoen nodig is om uit te kunnen groeien tot een aantrekkelijke regio. Er wordt gesproken over de “Zeeuwse ziekte”, wat inhoudt dat het Zeeland maar niet lukt om één vuist te ballen richting Den Haag. We hebben twaalf gemeenten, een waterschap en een provincie die enorme verschillen kenden in cultuur en historie. Het zijn eilanden, letterlijk én figuurlijk. Samenwerking kwam nooit goed van de grond. De tijd lijkt nu steeds rijper om de handen wel ineen te slaan en gezamenlijk op te trekken. En dat is nodig ook. Dus wie weet.'
'Ik heb er weinig vertrouwen in dat het goed komt'
Wie: Mark Perquin
Wat: Initiatiefnemer petitie
Je bent vorig jaar een handtekeningenactie gestart om de kosten naar de wegenbelasting te verschuiven. Hoeveel handtekeningen haalde je op?
'30.000 schoon aan de haak. Dat is veel voor een dunbevolkt gebied als Zeeland.'
Was er veel media-aandacht voor de actie?
'We haalden zelfs het NOS Journaal. Maar de zaak zit muurvast. De PVV heeft met een motie onze actie gekaapt om stemmen te winnen in Zeeland. Maar toen stemden dus ineens alle partijen tegen, omdat de PVV een zinloze motie indiende.'
Wat moet er volgens jou gebeuren?
'Een wonder. Nadat we alle democratische middelen hebben ingezet rijd ik nog steeds iedere dag onder een slagboom door. Ik heb er weinig vertrouwen in dat het goed komt.'
Wat kunnen politici buiten Zeeland voor jullie betekenen?
'Het helpt als ze zich verdiepen in het onderwerp. Diederik Samsom betoogde dat ze in Zeeland eerst maar eens op een lijn moeten komen. Ik vraag me af of je je dan echt verdiept hebt in dit vraagstuk en of je kennis over de verdeeldheid en de krimp in Zeeland wel paraat is. Politici moeten nu iets doen. Tenzij we natuurlijk van West Zeeuws Vlaanderen een krimp- en natuurreservaat willen maken.'
Bijschrift afbeelding: De Westerscheldetunnel
Afbeelding: Rob Huibers | Hollandse Hoogte