Sommigen pleiten er al jaren voor, anderen waarschuwen vooral voor de gevaren. Maar feit is dat gemeenten steeds meer verantwoordelijkheden krijgen, zonder dat hun belastinggebied wordt vergroot. Terecht of niet?
Lokaal Bestuur vroeg het aan een wethouder, een Kamerlid en een hoogleraar.
'Met een uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied, kunnen wethouders meer doen'
Wie: Marije Eleveld
Wat: wethouder in Ede
De SCP, de Raad voor de financiële verhoudingen, VNG, de commissie-Rinnooy Kan en de Raad van State, bijna iedereen pleit voor een verruiming van het gemeentelijk belastinggebied. Is het een goed idee?
'Ik zit zelf in de VNG-commissie hierover. En heb er altijd voor gepleit.'
Waarom?
‘Waar het beleid gemaakt wordt, moet het geld ook opgehaald worden.'
Maar gemeenten hebben toch vooral veel uitvoeringstaken?
'Als wij in Ede iets willen, bijvoorbeeld beter onderhoud van de openbare ruimte, zijn we beperkt in onze mogelijkheden. We moeten dan meteen ergens anders op bezuinigen. We willen graag meer beleidsruimte. En dus meer belastingruimte.'
De Rijksbelasting is onzichtbaarder. Maakt dat het niet lastig?
'Ja, je hebt wel wat meer uit te leggen, want mensen zien inderdaad een lokale hogere belasting duidelijker terug. De Rijksbelasting zit verwerkt in je loonstrookje. Maar daar hebben we de democratie voor. Hopelijk wordt de betrokkenheid bij de lokale democratie vergroot en komt er een discussie op gang.'
De lokale democratie is toch vooral veel polderen, en samenwerking tussen veel partijen?
'Dat geldt ook voor hoe het nu in Den Haag gaat. Maar dit terzijde: de verschillen tussen partijen zijn nu vaak klein, juist omdat de bestedingsruimte gering is. De ozb is eigenlijk de enige knop waar je echt aan kunt draaien.'
De verschillen tussen gemeenten worden sinds de decentralisaties groter. Bijvoorbeeld minder geld voor jeugdzorg in Almere dan in Den Haag. Is dat een probleem?
'Het is goed dat gemeenten beleidsvrijheid hebben. De ene gemeente kiest bij verplicht te organiseren vervoer voor individuele taxi's, de ander misschien voor collectief vervoer. Dat is prima. Het is wel een zorg, hoe je uiteindelijk die belasting heft en wat het doet met het besteedbaar inkomen van mensen. Gemeenten mogen geen inkomenspolitiek voeren, terwijl dat soort zaken wel effect op het inkomen hebben.'
Je bent dus een uitgesproken voorstander?
'Nou, we moeten wel kritisch zijn in de grondslag. We spreken nu over een ingezetenenheffing bijvoorbeeld, met een vast bedrag per inwoner. Dat is een verschil met de ozb, waar de sterkste schouders de laagste lasten dragen. We moeten ook goed in de gaten houden wat de lokale belastingen opgeteld doen met andere belastingen, zoals die van het Rijk. Dat raakt natuurlijk wel inkomenspolitiek, maar juist wij als gemeenten kunnen goed zien waar mensen tussen wal en schip dreigen te vallen. Daar moeten we dus wel op kunnen ingrijpen.'
'Buma kletst uit zijn nek'
Wie: Flip de Kam
Wat: Honorair hoogleraar Publieke Sector
Ben je voor een verruiming?
'Al sinds jaar en dag!'
Waarom?
'Ten eerste: mensen in verschillende steden en dorpen hebben vaak verschillende voorkeuren voor wat de lokale overheid moet doen. Hoe dichter beslissingen bij mensen worden genomen, hoe beter die voorkeuren tot hun recht komen. Als niemand behoefte heeft aan een zwembad, leg je dat ook niet aan.
Ook wordt de betrokkenheid van burgers groter bij een ruimer belastinggebied: je beslist over je eigen omgeving. Een derde voordeel is dat beleidsinnovatie wordt aangejaagd. Elke gemeente zoekt naar goede oplossingen, sommige werken beter. Gemeenten kunnen de beste oplossingen van elkaar overnemen.
En tot slot: als je ziet dat een vergelijkbare gemeente met een bepaald belastingniveau betere voorzieningen kan treffen, ontstaat druk op gemeenteraad en wethouder: "Waarom kan het bij de buren voor minder geld of tegen een betere kwaliteit dan bij ons?" Dan krijg je een soort maatstafconcurrentie.'
Zijn er ook tegenargumenten?
'Er ontstaan verschillen in het voorzieningenniveau en belastingdruk per gemeente. Je kunt van mening zijn dat bij veel collectieve voorzieningen het niveau overal in Nederland hetzelfde zou moeten zijn. Zeker binnen de PvdA vindt dat standpunt nog wel eens weerklank. Maar als je dat echt vindt, moet je een eenheidsworst vanuit Den Haag gaan serveren.
Een tweede bezwaar is het not in my backyard-syndroom. Dus dat je graag wel een nieuwe weg wilt als gemeente, maar dan liever over het grondgebied van de buurgemeente. Soms heb je een hogere overheid nodig om de koppen tegen elkaar te slaan. Dat geldt ook voor belastingen: om extreme tarieven in sommige gemeenten te voorkomen, kun je die begrenzen. Maar ik ben daar geen voorstander van, dat regelt zich vanzelf. Als je de belastingen immers te sterk verhoogt, keren burgers zich tegen je.'
Buma van het CDA zegt: 'Je verhoogt de gemeentelijke belastingen met € 5 miljard en kort het Gemeentefonds met € 5 miljard. Die gemeenten moeten dus wel die volle € 5 miljard heffen om dezelfde uitkeringen te kunnen doen en dezelfde diensten te kunnen verlenen als nu. De burger ziet wel € 5 miljard lastenverhoging van de gemeenten, maar geen enkele betere dienst, terwijl het Rijk kan zeggen: bij ons krijg je wel een lastenverlichting. Niet doen!’ Wat vind je hiervan?
'Dat is een onzinredenering. In de eerste plaats is het niet zeker dat gemeenten die volle € 5 miljard gaan heffen. Er kunnen ook gemeenten zijn die zeggen: we werken goedkoper dan de Rijksoverheid. Per saldo daalt dan de belastingdruk. Dat gemeenten goedkoper werken was overigens ook het argument van het Rijk om in 2015 grote decentralisaties te doen. Gemeenten kregen daar ook meteen een korting bij. Het CDA van Buma heeft dat gewoon gesteund.
En ook als de lokale uitvoering even duur blijkt, maar de afweging tussen baten en belastinglasten bij de gemeenten wordt gelegd, zal een aantal gemeenten voor een soberder voorzieningenniveau kiezen en zullen er in die gemeenten lagere belastingen geheven worden.'
Maakt een belastingverruiming de lokale democratie ook krachtiger?
'Een wethouder staat dichterbij de burgers dan een minister. Burgers weten het gemeentehuis en leden van de gemeenteraad gemakkelijker te vinden dan een minster of Kamerlid. Geef gemeentelijke autonomie gewoon écht de ruimte.'
'We begrijpen de wens, maar er zijn nogal wat mitsen en maren'
Wie: Ed Groot
Wat: Tweede Kamerlid
Hoe staat de Kamerfractie in de discussie?
'We vinden de wens voor meer belastingruimte begrijpelijk. Gemeenten krijgen meer taken en moeten dan ook meer speelruimte krijgen. We hebben wel heel veel vragen bij de uitvoering.'
Vertel...
'Er is een voorontwerp van wet ingediend waarin de outline staat van hoe het er uit zou moeten gaan zien. Een combinatie van een ingezetenenheffing en een belasting op onroerend goed. Het is maar net hoe de verdeelsleutel er uit ziet. De ingezetenenheffing mag niet te hoog worden.'
Waarom niet?
'Voor lage inkomens of gezinnen met veel kinderen zou dat er flink in hakken. Dat moet je dan wel compenseren.'
Dat raakt inkomenspolitiek?
'Het staat nu zo in het wetsontwerp: als je de ozb verhoogt, moet de ingezetenenheffing ook omhoog. Je kunt dus niet zomaar de ene verhogen en de ander verlagen. Zo wordt voorkomen dat gemeenten alles afwentelen op bedrijven en rijke mensen, of andersom.'
Krijg je met die verdeelsleutel niet dat gemeenten meer gaan heffen, want er wordt toch wel gecompenseerd?
'Het uitgangspunt is dat totale belastingdruk niet toeneemt, dus daarom is er die maximering. Je kunt niet € 10.000 per persoon gaan heffen ofzo. In het voorontwerp van wet gaat het over en verschuiving van € 5 miljard over heel Nederland. Het gaat dus hooguit om tientjes, wat betreft de ingezetenenheffing.'
Hoe ga je om met verschillen in belastingcapaciteit tussen gemeenten?
'Daar moet een goede landelijke verdeelsleutel voor zijn. Rijkere gemeenten kunnen op papier immers makkelijker meer belasting heffen.'
Een verruiming van het lokale belastinggebied zou efficiënter zijn. Wat wordt daar mee bedoeld? Zuinigheid, of rechtmatige besteding van gelden?
'Bij uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied heb je potentieel twee voordelen: de afweging tussen lusten en lasten breng je dichter bij de burger, en als je kijkt naar de economie als geheel zie je dat het goed is voor de arbeidsmarkt, want de belasting op arbeid gaat omlaag.'
Hoe zit dat?
'Uit onderzoek blijkt dat belastingheffing via de ozb meer banen oplevert.'
Afbeelding: Nationale Beeldbank