Het staat al enige tijd op het verlanglijstje van minister Blok (VVD): de privatisering van het bouwtoezicht. Na kritiek vanuit onder meer de gemeenten, besloot hij om eerst een aantal pilots af te wachten. Afgelopen maand kwamen de eerste resultaten over deze betere kwaliteitsborging voor de bouw naar buiten. ‘De gemeente Den Haag constateert dat private kwaliteitsborging binnen het experiment niet naar behoren functioneert.’
Steun intrekken dan maar? Of ligt het allemaal toch wat genuanceerder?
‘Jammer’, vindt Kamerlid Albert de Vries het. Jammer, dat de indruk is ontstaan dat de misstanden na de pilot met de privatisering van het bouwtoezicht in Den Haag zijn vergroot. ‘Dat is niet zo. Vroeger was het echt niet allemaal koek en ei. Wie de cijfers van de afgelopen jaren erop na slaat, ziet dat ook met gemeentelijk toezicht zo’n 15% niet deugt. Sommige bouwbedrijven hebben gewoon niet genoeg expertise in huis. Het probleem is dat bouwers niet voldoende aansprakelijk kunnen worden gesteld. Eventuele herstelkosten komen voor rekening van de consument. Bouwers voelen dat niet in hun portemonnee en beteren hun leven dus niet.’
Met de nieuwe wetgeving kunnen consumenten beter hun recht halen. ‘Samen met de SP hebben we die consumentenbescherming op de agenda gezet. Stapje voor stapje, maar met succes.’ Dat is volgens het Kamerlid in de berichtgeving ondergesneeuwd. ‘In de toekomst zijn bouwers zowel in publieke als private zin aansprakelijk. Met andere woorden: als ze de veiligheid in gevaar gebracht hebben, krijgen ze een boete en als ze hun beloften richting de consument niet nakomen, zijn ze aansprakelijk en moeten ze de herstelkosten betalen. Consumenten kunnen tot vijftien jaar na dato nog schade claimen.’
Albert de Vries: 'Bouwers komen nu te makkelijk weg'
Tot spijt van De Vries gaat het dus zoals zo vaak over de almaar voortdenderende privatiseringstrein. Met het principe van eigen toezicht en aansprakelijkheid is volgens de woordvoerder bouwen en wonen echter weinig mis. ‘In andere sectoren doen ze dat al jaren. En ja, ook daar zijn misstanden, maar niet meer dan in de bouw nu.’
Niet dat er niks valt aan te merken op het wetsvoorstel van minister Blok. ‘Voordat we met de wet instemmen, willen we nog behoorlijk wat amendementen doorvoeren. Zo is de onafhankelijkheid van de toezichthouders nu niet goed genoeg geregeld. Het kan niet zo zijn, dat iemand, die vroeger in dienst was of zelfs nog steeds is van een aannemer, de keuring gaat doen.’
Scepsis bij gemeenten
Op veel enthousiasme uit lokale hoek hoeft De Vries niet te rekenen. In 2014 waarschuwden bijna vijftig PvdA-wethouders in een brandbrief al voor de privatiseringswens van het kabinet: ‘Privatisering haalt elke mogelijke dwingende prikkel bij de bouwer weg, zelfs die om aan primaire eisen van constructieve veiligheid enbrandveiligheid te voldoen.’
Hoewel de gemeente verantwoordelijk blijft voor de planologie, welstand en bouwveiligheid, is er sinds 2014 te weinig veranderd, zegt Ruud Guyt, die als wethouder van Sittard-Geleen de waarschuwing twee jaar geleden mede ondertekende. Knarsetandend volgde hij de afwachtende lijn van de G32. ‘Maar wat er nu gebeurt, vind ik lastig te bevatten. Privatisering van het bouwtoezicht werkt niet, dat lijkt me na die pilot in Den Haag wel duidelijk. En toch wordt vanuit de Tweede Kamer over “overkomelijke problemen” gesproken. Zijn we dan alle miskleunen uit het verleden vergeten?’
Ruud Guyt: 'Blok is de meest ideologische minister van wonen sinds Schaefer'
Overheidsbemoeienis is in bepaalde gevallen noodzakelijk. ‘Gemeenschappelijke belangen kan je alleen publiek beschermen. Je kan wel schermen met het consumentenrecht, maar feit blijft dat de consument ook bij de nieuwe wetgeving moet vechten tegen een enorme overmacht. Zo’n bouwbedrijf heeft vaak een juridische afdeling en houdt een potje achter voor dit soort conflicten, terwijl de gewone man al zijn geld en energie in zo’n zaak moet steken. Met de nieuwe wetgeving is die David en Goliath verhouding niet verdwenen, eerder het tegendeel.’
‘Gemeenten hebben nu de kennis, maar als de plannen van Blok doorgaan, blijft daarvan maar weinig over. En het erge is: als het gemeentelijk bouwtoezicht eenmaal de nek is omgedraaid, komt het nooit meer terug,’ vreest Guyt. ‘Precies in lijn met de denkbeelden van Blok. Als rechtgeaard liberaal ziet hij graag een zo klein mogelijke overheid. Op deze manier krijgt hij wel zijn zin, ja. Zonder gekheid: sinds Schaefer hebben we niet meer zo’n ideologisch gemotiveerde bewindspersoon van wonen gehad. Helaas, wel iemand die recht tegenover het sociaal-democratisch gedachtegoed staat.’
Onderdeel van dat liberale wereldbeeld is een zichzelf controlerende markt. ‘Klinkt leuk op papier,’ stelt Guyt. ‘Maar in werkelijkheid is het een wassen neus. Laatst heb ik bijvoorbeeld een energielabel aangevraagd. Je vult op internet een paar zaken in, stuurt wat foto’s en voila je krijgt een energielabel. Er komt geen persoon aan te pas, dus als je de foto’s van het huis van de buren stuurt, merkt niemand dat. Het is allemaal te goeder trouw en enorm vrijblijvend.’ Guyt ziet niet in waarom dat met de privatisering van het bouwtoezicht anders zal zijn. ‘Malafide bouwers, die om de kosten te drukken, sjoemelen, kunnen hun gang gaan als er geen onafhankelijk toezicht is. Nu is dat er met het gemeentelijk bouwtoezicht, straks niet meer.’
Ongelukkige timing
Collega-wethouder Jop Fackeldey uit Lelystad kan zich in de kritiek van Guyt vinden. Sterker, hij schreef de brandbrief van twee jaar geleden. Desalniettemin valt er op de huidige praktijk wel wat af te dingen: ‘Vooral aan de voorkant leidt veel onnodig papierwerk tot hoge leges. En bovendien kan je je afvragen of kleine gemeenten het bouwtoezicht wel aankunnen. Allemaal redenen om niet stil te zitten. Maar dat is iets anders dan alles overhoop gooien.’
Jop Fackeldey: 'Een private toezichthouder kan veel minder vrij spreken'
Kleine gemeenten kunnen bijvoorbeeld samen het bouwtoezicht oppakken en de ambtenaren van bouwtoezicht zijn er heus niet altijd op uit om aannemers op de bon te slingeren: ‘Eerder andersom. Nu trekken ambtenaren van bouwtoezicht vaak in een vroeg stadium aan de bel en geven ze aan waar en hoe het anders moet. Een private toezichthouder kan, vrees ik, veel minder vrij spreken, omdat zijn broodheer tegelijkertijd degene is die hij moet controleren.’
Naast de inhoud vindt Fackeldey de timing uitermate ongelukkig. ‘We zijn met de verschillende overheidslagen nu al enige tijd met de omgevingswet bezig en dan komt dit er ineens tussendoor. Ik zou de Kamer met klem willen aanraden om tot de omgevingswet te wachten met al te drastische stappen. Wanneer die wetgeving er overhaast doorheen wordt gedrukt, bestaat de kans dat we over een paar jaar weer van voren af aan moeten beginnen. Dat lijkt me in niemands belang.’
Als het om de planning gaat, kan De Vries de wethouders gerust stellen. ‘De behandeling van beide wetten verloopt min of meer parallel. We zullen ze dus zeker op elkaar afstemmen. Uitgangspunt daarbij blijft de consumentenbescherming. Volgens mij is dat het enige juiste pad, ik zie niet in waarom we daarvan af zouden wijken.’
Afbeelding: Nationale Beeldbank