Pionieren, buiten de lijntjes kleuren, innovatie: verschillende Nederlandse steden hebben zich aangesloten bij zogenaamde City Deals (http://agendastad.nl/citydeals/). Een initiatief van de Rijksoverheid dat ervoor moet zorgen dat in de betrokken steden groei, innovatie en leefbaarheid hand in hand gaan. Verschillende steden werken aan één thema. De inclusieve stad is een van die thema’s. Twee enthousiaste PvdA-wethouders, Staf Depla (Eindhoven) en Jeroen Olthof (Zaanstad), vertellen hoe zij invulling gaan geven aan deze City Deal. Hoe brengen zij in hun gemeente werk, inkomen, schulden en zorg beter bij elkaar?
Contraproductieve overheid
Vijf steden gaan aan de slag met het thema ‘inclusieve stad’. Naast Zaanstad en Eindhoven zijn dat Leeuwarden, Enschede en Utrecht. Het project richt zich op deelname en betrokkenheid van alle inwoners in de samenleving en wil isolement en uitsluiting tegengaan. De twee wethouders zien ´de inclusieve stad´ als een thema waar bij uitstek de inbreng en invloed van de sociaaldemocratie zijn waarde kan bewijzen. In de huidige systematiek zijn de terreinen van werk, inkomen, schuld, scholing en zorg vaak erg van elkaar gescheiden. Van deze verkokering, zoals beide wethouders het noemen, moeten we zo snel mogelijk af. Depla: ‘We moeten verbindingen leggen en één samenhangende aanpak garanderen. Juist op gebieden als armoedebestrijding en zorg is dan nog zo veel winst te behalen. De overheid is in haar eigen regelgeving soms contraproductief en dat kan een demotiverend uitwerking hebben.’ De City Deal is volgens de wethouders dé mogelijkheid om een nieuwe weg in te slaan.
De systeemwereld moet zich aanpassen aan de leefwereld en niet andersom
Participerende overheid
´Het is intussen wel aangetoond dat inwoners er geen baat bij hebben wanneer er diverse gemeentelijke systemen naast elkaar lopen’, zegt Olthof. ‘De leefwereld van bewoners bestaat niet uit losse onderdelen, het is één geheel. Zaken als schuld en scholing, taalontwikkeling en werk, zorg en onderwijs zijn onlosmakelijk en ondeelbaar met elkaar verbonden. De systeemwereld moet zich dan ook aanpassen aan de leefwereld en niet andersom. Er wordt altijd veel gesproken over de participerende burger’, zegt Olthof, maar daar zit het probleem niet. De overheid moet juist leren te participeren.’
De Zaanse wethouder maakte in zijn begroting een aparte post van vier ton voor armoedebeleid (te besteden door de wijkteams). Middelen die experimenteerruimte geven om aan de slag te gaan met de nieuwe manier van werken. Geld dat de mogelijkheid biedt om buiten de lijntjes te kleuren en maatwerk te leveren. Hij noemt het voorbeeld van een Iraanse inwoner. ´De man had geen werk, oplopende schulden, en onvoldoende taalbeheersing. Maar, hij is wel een uitstekende lasser. Iedere lasser heeft een eigen laskap nodig. Kosten: 1.100 euro. Hij kon voor de aanschaf zelf geen lening afsluiten. Wij hebben de laskap voor hem aangeschaft. Al snel vond hij een baan. Nu volgt hij taallessen en lost zijn schulden af.’
Tot nu toe is bijna een kwart van het bedrag dat Olthof beschikbaar stelde voor dergelijke projecten besteed. ´Je zou misschien denken dat iedereen onmiddellijk op dat geld afkomt en dat er mogelijk een soort willekeur ontstaat in het toekennen van bedragen, maar dat blijkt helemaal niet het geval te zijn. Er wordt zeer zorgvuldig gehandeld en dat geeft veel vertrouwen voor de toekomst.´
We moeten verbindingen leggen en één samenhangende aanpak garanderen
Regelgeving aan de kant schuiven
Ook Depla komt met voorbeelden van conflicterende regelgeving: ‘Niet lang geleden raakten een gehandicapte jongere en zijn alleenstaande moeder bekneld tussen regelgeving omtrent uitkering, verblijfsvergunning, schuldsanering en zorg. Het dreigde erop uit te draaien dat de jongen niet door zijn eigen moeder verzorgd kon worden, maar in een instelling geplaatst zou worden. Dat zou voor niemand een gelukkige uitkomst zijn. Door regelgeving aan de kant te schuiven en te redeneren vanuit de situatie hebben we dit uiteindelijk kunnen oplossen. De gemeente heeft er groot belang bij om een oplossende bijdrage aan de inwoners van haar stad te leveren.’
Bij dergelijk maatwerk draait het volgens beide wethouders niet alleen en in de eerste plaats om geld. Het is vooral de durf van de overheid om de grenzen van de regelgeving op te zoeken. Wie daartoe bereid is, kan tot oplossingen komen die voorheen niet mogelijk waren.
Deskundig en gezamenlijk
De sociale wijkteams spelen een belangrijke rol binnen de veranderende taak, rol en aanpak van de overheid. Ook in Zaanstad en Eindhoven. ‘De professionals die in deze teams werken, moeten de ruimte krijgen om vanuit hun deskundigheid en in gezamenlijkheid tot oplossingen te komen. En ook hier is het weer van belang om niet langer te denken en te handelen vanuit verkokering’, zegt Depla. Het interessante is dat ieder van de vijf deelnemende gemeenten aan de City Deal ‘inclusieve stad’ de mogelijkheid heeft om te zoeken naar een vormgeving en accentuering die het beste past bij de betreffende stad. ´Ook hier moeten we maatwerk leveren en zo nodig komen met allerlei tussenvormen, die we nu nog niet kennen´, zegt Depla. Hij noemt als voorbeeld de tussenvormen die nodig zijn bij de schuldsanering. ´Mensen die schulden hebben, worden veelal klem gezet. Als overheid maken we het soms onmogelijk om op een goede manier de schuldsanering te regelen. Soms is het voor alle partijen beter om juist niet de geijkte weg te bewandelen. Doen we dat wel, dan lopen we vast en beletten we mensen het normale leven weer op te pakken. Terwijl het er bij schuldsanering toch om gaat dat we mensen helpen hun levens weer op de rails te zetten.’
100 voorbeelden
In de zomer van 2016 presenteren de vijf gemeenten 100 voorbeelden van hun nieuwe manier van werken. ‘Dat gaat wat ons betreft geen enkel probleem opleveren’, zegt Olthof optimistisch. ‘We hebben tot nu toe veel positieve ervaringen met deze nieuwe manier van werken. Gezamenlijk laten we zien dat het anders kan.’ Depla bevestigt dit optimisme. ‘We zien nu al zo veel positieve voorbeelden waar zowel de bewoner als de gemeente baat bij heeft, dat zal zeker zijn doorwerking krijgen naar andere gemeenten.’
Afbeelding: Shutterstock