Het is je vast niet ontgaan: de crisis in de Nederlandse detailhandel. Winkelketens vallen om, panden staan leeg en werknemers komen op straat te staan. Toch blijven veel gemeenten grond verkopen voor nieuwe winkelpanden. Op donderdag 14 januari pleitte Jan Meerman, voorzitter van brancheorganisatie InRetail voor een crisiswet voor de detailhandel. Met deze wet moet het voor gemeenten onmogelijk worden om in de komende jaren nieuwe winkelcentra te bouwen. Bovendien pleit Meerman er op Radio 1 voor om de huren te laten meebewegen met de omzet, een variabele huur dus.
Flinke domper
Voor de werknemers van V&D begon het nieuwe jaar met een flinke domper. Zij vonden op de eerste zaterdag van 2016 hun ontslagbrief op de deurmat. Ook de werknemers van schoenenketens Scapino, Dolcis, Invito en Manfield (onderdelen van de Macintosh Group) ontvingen het slechte nieuws dat hun werkgever failliet is verklaard. Ondanks de nog lopende pogingen om deze ketens een doorstart te laten maken is het een zorgelijke trend. De kaalslag op de retailmarkt levert naast werkloosheid ook leegstaande panden in binnensteden op die daardoor steeds minder aantrekkelijk worden. Wat betekent dit voor gemeenten? Lukt het hen om het tij te keren of zitten ze met de handen in het haar? Wat kun je als lokaal bestuur eigenlijk doen tegen de leegstand en de groeiende werkloosheid in de retailsector?
Roeland van der Schaaf is wethouder in Groningen. De V&D is een belangrijke blikvanger op de Groningse Grote Markt waar ook het stadhuis staat. ‘En ook nog eens een winkel die hier gewoon heel goed loopt. Voor de binnenstad zou het een aderlating zijn als V&D sluit. Voor veel (ook oudere) mensen is het dé reden om vanuit de wijken naar de binnenstad te komen om een kopje koffie te drinken bij La Place.’ Toch past het feit dat winkelketens onder druk staan volgens Roeland in een trend. ‘Onder andere internet zorgt ervoor dat het winkelbestand verandert. Dat vraagt om beleid. Een paar jaar geleden hebben we het bestemmingsplan binnenstad al veranderd zodat het gemakkelijker is om leegstaande winkelpanden andere functies te geven. Dan moet je denken aan (dag)horeca. Dat werkt hier in Groningen prima. Wij zijn een vrij jonge (universiteits-)stad en het is hier altijd druk. De leegstand in de binnenstad loopt terug. Of dat zo blijft kan ik nu nog niet overzien. Feit is dat deze ontwikkeling vraagt om een actieve opstelling van ons als lokale overheid.’
Je kunt een goedlopende zaak hebben, maar als je de huurlasten niet meer kunt opbrengen gaat het alsnog slecht
Keerzijde economische vooruitgang
De PvdA in Groningen ziet zichzelf als hoeder van de binnenstad, zegt Roeland. ‘In de eerste plaats vanwege de werkgelegenheid maar ook omdat de binnenstad de huiskamer van de stad is. Daar waar je gemeenschap bent gaat dat niet alleen om commerciële functies maar ook om maatschappelijke. Als dat verwatert, heeft dat gevolgen voor de hele stad. Aan de andere kant hebben we hier in Groningen ook veel kleinere winkels, speciaalzaken, die het heel redelijk doen. Ook economisch merken we dat het wel weer wat beter gaat. Die medaille heeft trouwens een keerzijde. Zodra het weer wat beter gaat zie je de vastgoedprijzen weer stijgen. Dan kun je een goedlopende zaak hebben maar als je de huurlasten niet meer kunt opbrengen gaat het alsnog slecht. Dat is voor ons als lokale overheid best een lastig punt omdat we daar weinig aan kunnen doen. Toch blijven wij met onze visie inzetten op een zo aantrekkelijk mogelijke binnenstad met, naast winkelmogelijkheden, evenementen en de mogelijkheid om te eten, te drinken en uit te gaan.’
Wat kan de gemeente Groningen betekenen voor werknemers in de retail die op straat komen te staan? ‘Wanneer winkels failliet gaan kun je daar in de directe zin niet veel aan doen. Dat zijn landelijke afspraken. Binnenkort opent in Groningen een vestiging van Primark. Wat je verder ook van die winkel vindt, het levert wel nieuwe werkgelegenheid op. Daarom proberen wij mensen die korter of langer werkloos zijn daar naartoe te leiden. Die mogelijkheid hebben we, samen met het UWV, wel.’
Ook Den Helder, met 54.000 inwoners een middelgrote stad, voelt de druk op de binnenstad. PvdA-fractievoorzitter Peter de Vrij vertelt dat de gemeente de laatste acht tot tien jaar al bezig is met een reconstructie van de Helderse binnenstad. ‘Nieuwbouw, het opknappen van panden maar ook het verkleinen van het winkelareaal. We hebben het aantal winkelstraten teruggebracht van vier á vijf naar twee tot drie. Evengoed zien we de laatste jaren een toenemende leegstand van winkelpanden. We zitten op dit moment op een kleine vijftien procent en als de V&D daar met zijn grote aantal vierkante meters bijkomt, wordt het enorm.’
Ik merk gewoon dat het projectontwikkelaars en vastgoedmanagers werkelijk niets interesseert wat er gebeurt, als het geld maar binnenkomt
Toekomstbestendig beleid
Het is volgens Peter hard werken om de binnenstad aantrekkelijk te houden. ‘Dat kun je als gemeente niet alleen. Daar heb je de ondernemers ook bij nodig. Bovendien liggen we in een regio samen met andere middelgrote steden als Alkmaar en Hoorn en het is maar de vraag of dit allemaal te behappen valt. Daarom hebben wij als PvdA een oproep gedaan aan alle betrokkenen om eens met elkaar om tafel te gaan om te bekijken of alle plannen die wij hebben nog wel realistisch zijn. Beleidskeuzes die in het verleden zijn gemaakt zul je tegen het licht moeten houden om te zien of ze nog voldoen voor de toekomst.'
Peter ziet ondanks de misère (zoals hij het noemt) en de crisissfeer ook nieuwe kansen. ‘Uit onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat mensen graag winkelen bij kleinere speciaalzaken en daarna ergens een kop koffie willen drinken. Mensen zijn op zoek naar gezelligheid. Zo hebben we een aantal winkels die bijvoorbeeld mode combineren met horeca. Die lopen erg goed.’
Kom uit ivoren toren
‘De Beatrixstraat (de hoofdwinkelstraat van Den Helder) is niet de Kalverstraat’, zegt Peter. ‘We kijken daarom ook richting projectontwikkelaars en vastgoedmanagers. Die moeten niet denken dat ze enorme bedragen kunnen blijven vragen. Ik merk gewoon dat het deze mensen werkelijk niets interesseert wat er gebeurt, als het geld maar binnenkomt. Tegen deze mensen zou ik willen zeggen, kom eens uit uw ivoren toren en kijk eens naar wat er om u heen gaande is. Het moet niet alleen over winst gaan.’ Wat doet de gemeente zelf aan bestaande panden? ‘We geven subsidie voor gevelrenovatie. Daar wordt goed gebruikt van gemaakt. Dan zie je wel wat kleine bewegingen ontstaan in het naar beneden aanpassen van de huurprijzen. Eén van onze fractieleden is persoonlijk naar een grote vastgoedbeheerder in Rotterdam gestapt met de vraag wat ze dachten te doen aan een leegstaand pand. Ze wisten niet eens dat ze het in hun portefeuille hadden. Ze zijn komen kijken, hebben het pand opgeknapt, en nu zit er een winkel in en ze kijken nog of er boven de winkel woningen kunnen worden gerealiseerd. Dit probleem vraagt dus van de lokale politiek dat je er echt bovenop zit, anders gebeurt er niets.’
Nieuwe banen
Werkgelegenheid is ook in Den Helder een aandachtspunt. ‘En als dat er niet is dan zul je moeten kijken hoe je werkgelegenheid voor ontslagen werknemers kunt creëren. Dat wordt ingewikkeld maar daar ligt wat mij betreft wel een opdracht voor ons als gemeente. We worden steeds meer regiegemeente waardoor vooral de laagbetaalde banen verdwijnen. Misschien wordt het tijd dat we dat tij keren en onze verantwoordelijkheid nemen door weer meer lager betaalde banen te scheppen binnen de gemeentelijke organisatie.’
De crisis in de detailhandel vraagt dus een actieve opstelling op meerdere fronten van lokaal bestuurders. De binnenstad anno 2016 is niet meer de binnenstad van twintig jaar geleden. Creativiteit en de lokale overheid als verbindende factor tussen de verschillende partijen moeten uitwijzen of de binnenstad in de toekomst nog steeds de publiekstrekker zal zijn die het altijd was.
Afbeelding: Hollandse Hoogte