Dalende vaccinatiegraad - 'Lokaal gesprek tot verandering aanjagen'

Minder ouders laten hun kinderen vaccineren tegen ziektes als mazelen, bof en kinkhoest. Met lokale uitbraken tot gevolg. ‘Mensen nemen niet meer aan wat de GGD zegt, de gemeente moet hun beter informeren.’

Men neme een coronaperiode waarin het aantal vaccinaties tegen kinderziektes achterliep en een toenemend aantal ouders dat kritisch is over het Rijksvaccinatieprogramma. Gevolg: een recente mazelenuitbraak in de regio Eindhoven.

Raadslid in Eindhoven Rosa van den Nieuwenhof die ook werkt voor de GGD Brabant Zuid-Oost: ‘Wij zagen in onze gemeente al langer een dalende trend in het aantal vaccinaties, al is dat niet tot een bepaalde groep of wijk te herleiden. Ook bij deze uitbraak is niet precies te zeggen welke groep het betreft.’

De uitbraak in Eindhoven staat niet op zich; kinderartsen in Nederland deden onlangs een dringende oproep aan ouders om mee te werken aan het Rijksvaccinatieprogramma. Dit was naar aanleiding van fatale gevallen van kinkhoest waaraan dit jaar vier kinderen zijn overleden.

‘De vaccinatiegraad zonder verplichting was altijd hoog en bijzonder effectief’, zegt Van den Nieuwenhof. ‘Bepaalde ziektes kwamen hierdoor niet meer voor in Nederland, zoals polio.’

Dat er een mazelenuitbraak in haar gemeente plaats vond, baart zorgen. ‘Dit is niet de meest fatale ziekte, maar wel erg besmettelijk. Iemand met het mazelenvirus kan 18 tot 22 anderen besmetten en zie je als eerste opkomen. Daarmee is het de kanarie in de kolenmijn. Ziektes die we hadden verbannen, keren weer terug.’

Niet de enige

Eindhoven is niet de enige gemeente die in het nieuws kwam met een uitbraak van kinderziekten. Door het hele land loopt de vaccinatiegraad terug, zo waarschuwen de instanties.

Het verbaast Van den Nieuwenhof niet. ‘Voorheen was het alleen de biblebelt waar mensen hun kinderen minder vaccineerden. Nu neemt het vertrouwen in de huisarts af, zoeken ouders sneller zelf naar informatie en denken ze het zelf beter te weten. Het is paradoxaal de keerzijde van het succes van het vaccinatieprogramma. Mensen weten niet meer hoe ernstig een ziekte kan zijn.’

’Dan gaan we vast ook de discussie aan of we vaccineren moeten verplichten. In landen als Italië is dat al zo.’

De Eindhovense gemeenteraad heeft nog niet gesproken over de uitbraak, zegt het raadslid. ‘Dat moeten we zeker gaan doen. Dan gaan we vast ook de discussie aan of we vaccineren moeten verplichten. In landen als Italië is dat al zo. Ongevaccineerde kinderen mogen niet naar de opvang of naar school. Of wij dat ook moeten invoeren? Ik neig naar nee. Wel zou ik het begrijpen als ouders hun kinderen sturen naar een opvang die ongevaccineerden weigert.’

Kritische ouders

Ook in de Gelderse gemeente Renkum, die naast het gelijknamige dorp bestaat uit onder meer Heelsum en Oosterbeek, neemt het aantal gevallen van mazelen toe, constateert wethouder Marinka Mulder. ‘We zien dat de vaccinatiebereidheid jaar na jaar terugneemt. Zeker in Oosterbeek, waar een groter aandeel theoretisch opgeleide bevolking woont. Hier zien we trouwens ook meer vraag naar jeugdhulp, vanwege de hogere prestatiedruk onder deze kinderen. De ouders zijn hier kritischer. Ze vragen zich af of vaccinatie wel zo vanzelfsprekend is als we hen doen geloven.’

Voor de gemeente vraagt die kritische houding een andere aanpak, zegt de wethouder. ‘De vanzelfsprekendheid dat mensen gezagsgetrouw zijn en geloven wat de GGD zegt, is weg. We moeten nieuwe ouders beter uitleggen waarom we vaccineren. Professionals moeten bereid zijn om het gesprek met hen aan te gaan, al vinden ze dat soms irritant. Via de GGD – toch een onderdeel van de gemeenten – kunnen we het gesprek aan met huisartsen, scholen en de kinderopvang om te kijken hoe ze ouders beter kunnen informeren. Daarmee komen we beter tegemoet aan mensen die zich zorgen maken of die het beter denken te weten.’

’Wel is het zaak dat ouders alle ziektes melden bij de GGD’

Elke drie dagen krijgt de wethouder een update hoe de mazelen zich in haar gemeente verspreidt. ‘De structuur van corona komt daarbij goed van pas. Wel is het zaak dat ouders alle ziektes melden bij de GGD. Of we al een extra campagne hieraan willen wagen? Vooralsnog is dat niet aan de orde.’

Een stap verder kan zijn om vaccinatie te verplichten, maar daar is Mulder niet voor: ‘Juist de weerstand tegen drang en dwang verwijdert mensen bij een plicht verder van hun keuze om kinderen te beschermen. Ik geloof meer in een vrije keuze, op basis van goede informatie.’

Scepsis neemt toe sinds corona

De scepsis onder bewoners van Oldenzaal over vaccineren neemt eveneens toe, ziet Nick Kramer. Hij is raadslid in deze Twentse gemeente én afgestudeerd medisch socioloog. ‘Die scepsis zag je bij ons ontstaan tijdens coronatijd, toen een lokale politieke partij ageerde tegen vaccinaties in het algemeen en de wetenschap erachter in twijfel trok. Ook om me heen zie ik hoogopgeleiden de wetenschap in twijfel trekken, omdat ze het denken zelf te kunnen uitzoeken via YouTube. Best gek, in Nederland hebben we het voorrecht om feiten en wetenschap te betwisten en tegelijk hoef je de vermeende risico’s niet te nemen, omdat anderen zich wel vaccineren. Het gevaar bestaat dat gevaccineerden deze groep gaan betwisten van freerider gedrag: je bent toch wel beschermd omdat de ander dat ook is. Terwijl deze groep doorgaans andere redenen heeft om niet te vaccineren.’

'Je kunt lokaal het gesprek aanjagen'

Hoewel het volgens Kramer lastig is als gemeente om mensen tot nieuwe inzichten te laten komen, kan de gemeente wel het voortouw nemen tot verandering. ‘Je kunt lokaal het gesprek aanjagen. Maar je moet als gemeentebestuur geen uitgangspunten gaan formuleren. Het is gevaarlijk om dit deel van de gezondheidszorg decentraal te organiseren. Een gemeentebestuur heeft toch minder expertise.’

Het zo gewenste gesprek wordt in Oldenzaal nog niet gevoerd, zegt Kramer. ‘Dat zou wel moeten. Alleen dan kom je verder.’ Andere opties tot gedragsverandering hebben bij hem niet de voorkeur: ‘Ongevaccineerden weigeren op een opvang voelt als een straf en dat werkt niet. Ook overheidscampagnes werken vaak averechts bij mensen, die dat opvatten dat een institutie wel even vertelt wat je moet doen.’

Groepsdruk in Volendam

In Edam-Volendam wordt over vaccinaties gesproken, maar dan op een hele andere manier. ‘In onze gemeenten loopt de vaccinatiegraad enorm achteruit. Dat was al zo voor de corona-periode en komt door een enorme groepsdruk’, ziet raadslid Max Slotboom. ‘Binnen families en groepen zijn er altijd wel een paar mensen stevig aanwezig met hun mening. Vooral de schreeuwers die alleen maar de nadelen van de vaccinaties opnoemen hebben veel invloed. Want het staat op internet, zeggen ze dan. Als je dan op sociale media weerwoord geeft, krijg je veel persoonlijke reacties over je heen.’

Tel erbij op dat alle negatiefs in zijn gemeente onderling sterk wordt uitvergroot, zegt Slotboom: ‘Als je aan het begin van ons dorp je enkel breekt, lig je aan het eind van het dorp in de kist. Dan neemt het aantal weigeraars snel toe, hoor.’

Motie

Al in 2019 diende de PvdA in Edam-Volendam een motie in om de vaccinatiegraad in de gemeente op peil te houden. ‘De wethouder heeft dat destijds omarmd en een klein extra budget vrijgemaakt voor de GGD om de promotie te bevorderen. Dat werd een tekst in het lokale krantje, dat overigens goed gelezen wordt. Maar met de mensen met een stevige mening is nog niet gesproken.’

Lokaal aan de slag?

De gemeente is verantwoordelijk voor de publieke gezondheid. Deze taak wordt bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) belegd. De GGD’s beschermen, bewaken en bevorderen de gezondheid van alle inwoners in Nederland.

Een deel van de taken van de GGD’s is wettelijk vastgelegd. Zo zijn ze verantwoordelijk voor de jeugdgezondheidszorg, infectieziektebestrijding en gezondheidsvoorlichting. Daarnaast kan de GGD ook aanvullende taken uitvoeren voor zijn gemeente. Die zijn vastgelegd in nota’s over het lokale gezondheidszorgbeleid. 

Wil jij lokaal aan de slag met de dalende vaccinatiegraad? Dan lees je onderstaand een aantal tips:

1. Weet wat in jouw gemeente speelt. Vraag de wethouder om cijfers over de vaccinatiegraad en de verspreiding van kinderziektes. Zo weet je hoe groot het probleem is en hoe snel het zich uitbreidt.

2. Achterhaal om welke groepen het gaat. Daalt de vaccinatiegraad overal, of doet deze trend zich voor bij specifieke groepen in jouw gemeente?

3. Wordt er in de gemeente aan voorlichting gedaan over het belang van vaccineren? Hoe ziet die eruit? Waar wordt voorlichting gegeven? Op scholen, consultatiebureaus, in buurthuizen, moskeeën, kerken, de kinderopvang of andere plekken?

4. Verzoek de GGD via de wethouder om een plan van aanpak om de vaccinatiegraad hoog te houden of weer omhoog te krijgen. 

Afbeelding: Sander Koning | ANP