Het blijft een hardnekkig cliché: kunst is elitair en zelfs een linkse hobby. Maar wie alleen al kijkt naar het diverse aanbod van musea, bibliotheken, toneelgezelschappen, muziekverenigingen en nog veel meer ziet dat dat onzin is. Kunst is overal, in parken, op kantoor en op pleinen, tijdens bloemencorso’s, volksfeesten en feestdagen. Kunst is niet elitair, het is van iedereen.
Tegelijkertijd is kunst en cultuur heel kwetsbaar en ligt er bij uitstek lokaal een uitdaging. In Kapelle floreert het culturele leven bijvoorbeeld bij de gratie van de inzet van de vele vrijwilligers. ‘Zij regelen alles, zodat er maandelijks voorstellingen kunnen plaatsvinden,’ zegt wethouder Annebeth Evertz. Uniek, want ondanks het ontbreken van een professionele kunstsector wordt er in haar gemeente dus veel georganiseerd. ‘In de kerk zijn er bijvoorbeeld regelmatig concerten van conservatoriumstudenten en de harmonie. De akoestiek is daar fantastisch. Muziek op hoog niveau en dan is het ook nog eens gratis toegankelijk.’
Ook wordt jaarlijks een kunst- en cultuurroute gehouden. ‘Mensen kunnen dan ateliers bezoeken en verschillende kunstwerken en erfgoed bekijken. Dat bestaat volgend jaar een kwart eeuw, dus dat gaan we uiteraard groots vieren!’
Evertz: Dat vrijwilligers hier zo’n cultureel aanbod in stand houden is wel uniek
In Hengelo wordt geprobeerd om jongeren bij de kunst- en cultuursector te betrekken. Wethouder Marie-José Luttikholt, is enthousiast: ‘De schouwburg organiseerde een veiling en een optreden naar het idee van het tv-programma Maestro. Met de opbrengsten konden maar liefst zestig kinderen muziekles volgen. Dat vind ik echt geweldig leuk. Muzieklessen zijn best duur, dus lang niet voor ieder kind haalbaar.’
Het project smaakt naar meer, stelt Luttikholt: ‘Momenteel zijn we als gemeente in overleg met de plaatselijke harmonievereniging en onze kunstschool om de muzieklessen goedkoper te maken. Er meldden zich namelijk ontzettend veel kinderen, die door de kosten geen muziekles kunnen volgen. We willen graag ieder kind de kans geven.’
Centrum voor cultuureducatie
De Fryske Marren is een gemeente die bestaat uit maar liefst 51 kernen. In Joure is een centrum voor cultuureducatie op een centrale plek ingericht, zegt wethouder Janita Tabak. ‘Maar dat is niet alles. We hebben ook locaties in verschillende dorpen. Professionele docenten geven muziek-, zang en dansles, maar je kan er ook terecht voor nieuwe vormen van kunst.’
Tabak heeft een theaterachtergrond. Na haar eerste periode wethouderschap in Kampen is zij kunstbeleid gaan studeren aan de universiteit. ‘Door die achtergrond weet ik heel goed dat cultuur over ons mens zijn gaat. Door kunst kun je reflecteren, communiceren en jezelf ontwikkelen. Kunst verbindt: samen een voorstelling maken is heel bijzonder, je gaat echt een bijzonder proces met elkaar aan.’
Het centrum voor cultuureducatie in Joure is ontzettend belangrijk, benadrukt Tabak. ‘Zeker voor kinderen: die zijn eerder bezig met tekenen dan met schrijven. Ze gaan eerder dansen dan fietsen. Dat moet je koesteren. We hebben onlangs nog geld vrijgemaakt om te investeren in talentontwikkeling. Als je dat niet doet, komen kinderen ook niet verder.’
Luttikholt: De maatschappelijke waarde van kunst wordt onderschat
Twente heeft veel aandacht voor grensoverschrijdende en regionale samenwerkingen, zegt Luttikholt. Zo zijn er verschillende cultuurregio’s aangewezen. ‘Daardoor ontstaan veel broedplaatsen en kunnen jongeren hun talenten ontdekken. Samen met kunstenaars stellen de jongeren, die gestopt zijn met hun studie aan het ROC bijvoorbeeld, een expositie samen. Zo leren ze onder begeleiding van een kunstenaar wat ze leuk vinden om te doen en wat ze goed kunnen. En dat is belangrijk voor het zelfvertrouwen. Jongeren gaan rechtop staan. Na een periode van een half jaar starten ze vaak weer aan een opleiding.’
Zelf is Luttikholt heilig overtuigd van het belang van een rijk cultureel leven. ‘Kunst en cultuur zijn zo belangrijk voor de sociale basis. Je wordt er blij van, het raakt je, confronteert je, het laat je het gesprek aangaan. Dat maakt het dat kunst en cultuur onderdeel van het leven zijn.’
Tabak: Veel klachten kan je wegnemen met activiteit waar mensen blij van worden
Evertz vult aan dat kunst de samenleving beter maakt. ‘Het gaat over saamhorigheid en het is goed voor je welbevinden. Natuurlijk is het leuk, maar het zorgt ook voor diepgang en verrijking. Je wordt mentaal weerbaarder. Vanuit die gedachte probeer ik kunst en cultuur ook te borgen als preventiemaatregel in de zorg.’
Deze benadering is volgens Tabak niet uniek voor Kapelle: ‘Bij de huisarts komen veel mensen met klachten, die soms helemaal niet medisch te verklaren zijn. Soms is het zo dat zij gewoon even hun hart willen luchten. In dat geval is er “Welzijn op recept”. Welzijnswerkers zoeken naar een activiteit waar mensen blij van worden. Dat is niet zelden op het gebied van kunst of cultuur.’
‘Als ambassadeur van een muziekgroep voor mensen met een verstandelijke beperking heb ik gezien hoe belangrijk dat is. Tijdens corona mocht niets en zag je enorm veel leed. De eenzaamheid was groot. Als je dat dan vergelijkt met hoe het nu is. Ja, dan zie je echt welk verschil die wekelijkse muziekles maakt.’
Makkelijk bezuinigen
Op dit moment staat Kapelle er financieel goed voor, zegt Evertz. ‘Daardoor kunnen we alles nog overeind houden. Maar in de begroting moet wel gesneden worden. Het zou kunnen dat de subsidie bevroren wordt. Dat is wel een doemscenario. Met de steeds hogere kosten voor bijvoorbeeld het dorpshuis betekent dat in de praktijk dat ze minder kunnen gaan organiseren. Ook daarom probeer ik kunst en cultuur te verankeren in zorg en welzijn. Dan ontstaat immers meer ruimte in het budget.’
Hengelo heeft gelukkig weinig last van structurele bezuinigingen. Luttikholt: ‘Wat wel spannend gaat worden, zijn de extra middelen vanuit het Rijk, die we tijdens de corona periode hebben gekregen. Die gaan wegvallen. Het is nu de vraag hoe we de leuke kunstprojecten, die toen zijn opgezet, overeind kunnen houden. En los daarvan blijft het een worsteling om kunst en cultuur blijvend te borgen in het sociale domein,’ verzucht de Hengelose wethouder.
Evertz: Om bezuinigingen te voorkomen probeer ik kunst en cultuur te verankeren in zorg en welzijn
‘Kunst en cultuur vallen niet onder de wettelijke taken vanuit Den Haag,’ legt Tabak uit. ‘Dat mag een gemeente dus helemaal zelf bepalen. Daardoor wordt het dus vaak bij de eerste de beste financiële tegenvaller wegbezuinigd. Daarmee richt je ontzettend veel schade in de samenleving aan. Ik ben er voor om lokale kunst en cultuur wettelijk te verankeren. Vooral ook als signaal. Het belang van kunst en cultuur moet echt tussen onze oren komen.’
Luttiktholt herkent dat: ‘Er zit een bepaald “elitair frame” op kunst. Ik weet niet waarom dat zo is. Het uitoefenen van kunst hoort net zo normaal te zijn als de zwemles.’
Kunst voor iedereen
Het vooroordeel over kunst zorgt ervoor dat bezuinigingen vaak onomstreden zijn: ‘Veel mensen zien het als niet van hun. Ik vind dat onzinnig. Kunst en cultuur zijn er voor iedereen. Net als bijvoorbeeld sport. Maar daar mag je veel minder snel aan komen. Hele stadions worden gered met gemeenschapsgeld en niemand die zegt dat dat maar voor een beperkte groep mensen – de voetbalclubfans – is.’
Tabak deelt die mening. ‘We kijken naar films en bezoeken allemaal dat ene, kleine kerkje op vakantie. We dragen mode en luisteren naar muziek. Kunst en cultuur zijn overal. Het is dus niet zozeer een linkse hobby, maar meer een politiek frame om ongebreideld te kunnen bezuinigen.’
En misschien ook wel relevant: ‘Kunst reflecteert constant op wat er in de samenleving gebeurt. Sommige mensen of politieke partijen vinden dat ongemakkelijk. Kunst en cultuur maken mensen kritisch en dat is een bedreiging voor machthebbers. Maar ja, dat onderschrijft volgens mij des te meer dat kunst essentieel is in onze democratie.’
Afbeelding: Levin den Boer | ANP