Waterschappen halen de laatste tijd steeds vaker het nieuws. De effecten van klimaatverandering zijn daar debet aan. Dijkgraven Roeland van der Schaaf (Noorderzijlvest) en Jeroen Haan (De Stichtse Rijnlanden) blikken vooruit op 2024 en geven hun goede voornemens voor het nieuwe jaar.
Waterveiligheid verbonden met bestaanszekerheid
Roeland van der Schaaf
Roeland van der SchaafDijkgraaf waterschap Noordzijlvest
‘Tijdens de verkiezingen is het veel gegaan over bestaanszekerheid. Waterveiligheid is onlosmakelijk verbonden met bestaanszekerheid. Wil je een leuk, veilig leven leiden in dit land, dan is schoon water en de veiligheid voor water belangrijk,’ zegt Roeland van der Schaaf, dijkgraaf van het waterschap Noordzijlvest in Groningen.
‘Een eerste goede voornemen voor 2024 is zorgen voor de waterveiligheid. Onder waterveiligheid vallen hoge dijken en schoon oppervlaktewater. Voldoende water is ook belangrijk en bij een teveel aan water moet je het kunnen afvoeren. Ook is de waterzuivering belangrijk.'
Klimaatverandering
'Een tweede goede voornemen gaat over klimaatverandering. Als waterschap moeten wij ons meer inzetten om het besef bij de mensen te laten doordringen dat klimaatverandering geen mening is. Je kunt klimaatverandering ook niet wegdenken.
Klimaatverandering raakt het waterschap. Nederland is een laaggelegen land dat de gevolgen van klimaatverandering direct merkt. We worden geraakt door perioden van droogte, maar ook door periode van teveel water. Dat bewustzijn moet er zijn. Wij als waterschap bereiden ons daarop voor.'
Bekendheid
'Het waterschap is tamelijk onbekend bij de mensen. Het is ook niet belangrijk dat mensen weten wie we zijn, maar wel dat ze weten waarvoor we staan. De waterschapsbelasting gaat omhoog, omdat we ook in verband met de klimaatverandering werken aan de waterveiligheid. Dat moeten mensen weten.
Voor de veiligheid in de regio werken wij bijvoorbeeld aan dijkverhoging aan de Waddenzee. Bij Lauwersoog worden de dijken opgehoogd. Het is een klein stuk, maar kost miljoenen. Daarom gaat de belasting omhoog. Mensen snappen het wel als je hun goed vertelt dat dijkverhoging nodig is voor hun eigen veiligheid.'
Waterberging
'Onder ons gebied valt ook de stad Groningen. Juist in steden zijn de gevolgen van klimaatverandering goed merkbaar. Denk aan hittestress in de zomer en waterovervloed bij hevige hoosbuien. Voor de stad hebben we extra waterbergingsgebieden nodig. Die leggen we aan in de Onlanden.
Nu zijn we bezig aan de westkant van de stad, tussen Groningen en Leek. De waterberging is daar nodig bij hevige hoosbuien, anders loopt de westkant van Groningen waar ook een ziekenhuis staat, onder. In de jaren ’90 is dat al een keer bijna gebeurd, het liep toen net goed af. Een stukje van de waterberging is nu klaar. In 2025/2026 moet het helemaal zijn aangelegd. Volgend jaar is een heel belangrijk jaar in de aanleg ervan.
Het aanleggen van waterbergingen is altijd ingrijpend. Een: Je moet boeren uitkopen, wat altijd gevoelig ligt. Maar het levert veiligheid op voor de stad. Twee: er zijn grote investeringen mee gemoeid. Het gaat om grote werkzaamheden zoals het omzetten van landbouwgrond naar grond dat water kan vasthouden.'
Voortrekkersrol
'Een derde goede voornemen dat ik wil noemen, is dat wij als waterschappen gezamenlijk een voortrekkersrol willen vervullen als het gaat om water-bodemsturend werken.
Meestal was het zo dat er een gemeentelijk plan lag voor de ruimtelijke ordening waarover de provincie ook al iets had gezegd en waar het waterschap als laatste ook nog iets over kon vinden. Ons voornemen is om dat anders aan te pakken en al eerder aanwijzingen geven. Daarmee zijn wij al begonnen, maar we moeten daarin wat assertiever worden. Let wel, assertief. Niet agressief. Maar wij kunnen als waterschap bijvoorbeeld goed zeggen of het verstandig is om een bepaalde plek te bebouwen, of juist niet. Dat gaan we volgend jaar verder ontwikkelen.
En voor mezelf? Ik heb het goede voornemen meer te gaan sporten.’
‘Kijken waar woningbouw verstandig is of niet, meer samenwerken en voorbereiden op extremer weer’
Jeroen Haan
Jeroen HaanDijkgraaf hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
‘Een van de belangrijkste trends in 2024 is dat we een grotere kans hebben op extremer weer. Dat weten we dankzij de KNMI-klimaatscenario’s. Droge periodes worden droger, natte periodes natter. Daarop moeten wij ons voorbereiden,’ zegt Jeroen Haan, dijkgraaf van het waterschap De Stichtse Rijnlanden in het midden van het land.
‘De spiegel die het KNMI ons heeft voorgehouden laat zien dat wij harder moeten werken aan het klimaatrobuust maken van de omgeving en dat we water- en bodemsturend moeten werken. Dat is het eerste goede voornemen voor 2024.
Water- en bodemsturend werken betekent dat we moeten bekijken waar het slim is natuur te ontwikkelen en welke plekken geschikt zijn voor woningbouw. Zorgen voor een robuust watersysteem wil zeggen dat de dijken op orde zijn. Daarbij hoort ook dat wij ervoor zorgen dat de waterkwaliteit verbetert. In 2024 brengen wij gezond water dichterbij. En waterrobuust betekent dat de waterveiligheid in tijden van droogte in orde is.’
Natuurgebieden en woningbouw
'Tweede goede voornemen is dat we de omgeving zo inrichten dat er water aanwezig is op plekken met watervragende functies. Natuurgebieden bijvoorbeeld.
We letten ook op woningbouw. We hebben woningen nodig, maar waar is het verstandig om huizen te bouwen en waar niet? We willen bijvoorbeeld geen woningbouw meer in uiterwaarden van rivieren. Je kunt wel denken aan andere manieren van bouwen. Wonen op een hoger niveau, huizen op palen, of woningbouw rondom het water zijn daar voorbeelden van.
Meer bouwen betekent ook dat er meer drinkwaterbehoefte ontstaat. Drinkwater bestaat uit grondwater en we halen drinkwater uit rivieren, gevuld met regenwater uit de Alpen. Om aan de drinkwaterbehoefte te voldoen, gaan we met drinkwaterbedrijven om tafel. Bij de inrichting van de omgeving willen we ook nauwer samenwerken met gemeente, Rijk, provincie, inwoners en ondernemers.'
Samenwerken met ondernemers
'Hoe we samenwerken met ondernemers? Een mooi voorbeeld vind je bijvoorbeeld in de fruitteelt.
Fruittelers zijn afhankelijk van water. Zonder water geen appels. Maar fruittelers hebben het moeilijk in piekmomenten, net zoals bij droogte. Door samen te werken, kunnen wij elkaar helpen.
Voor de zomer, voordat de bloesems komen, hebben bomen water nodig. Bij droogte kunnen fruittelers in plaats van te sproeien, werken met druppelirrigatie. Zo kunnen telers met weinig water het maximale eruit halen en het waterschap heeft op deze manier voldoende water voor de hele omgeving.
Andersom helpen wij de telers ook. Soms kan het ’s nachts nog vriezen als de bomen al in bloei staan. Vriezen de bloesems kapot, dan oogst je geen appels.
Telers willen bij nachtvorst in het voorjaar sproeien om een ijslaagje ter bescherming van de bloesem te creëren. Zo’n ijslaagje werkt als een soort jas voor de bloesem. Het komt eromheen, is van buiten koud, maar zorgt ervoor dat de bloesem die binnenin zit, niet kapot vriest. De telers vragen ons of wij voor zoveel mogelijk water in de sloten en kanalen kunnen zorgen. Met onder meer duikers en een goede waterdoorstroming zorgen wij ervoor dat er voldoende water is. Dan kunnen de sproeiers van de fruittelers ’s nachts aan. Dit soort samenwerkingen willen wij voortzetten en uitbreiden in 2024.'
Geschiktheidskaart
'Derde voornemen is dat wij ons gaan voorbereiden op extremer weer. Dat veroorzaakt grote schades, denk aan Limburg. Bij die hoosbuien vielen in België en Duitsland doden. Nederland kent ook plekken die gevoelig zijn voor hoosbuien. Wij willen een geschiktheidskaart maken voor woningbouw en bedrijven.'
Lange termijn
'Dit zijn de goede voornemens voor de korte termijn, 2024. Maar als waterschap denk je tientallen jaren vooruit, tot een eeuw. Scenario’s maken duidelijk dat de zeespiegel verder en sneller gaat stijgen. Wij moeten nu ook voor die lange termijn nu keuzes maken. Maken we nu geen keuzes, dan zitten komende generaties met de gebakken peren.
Goede voornemens voor mijzelf?’ Hij lacht en zegt: ‘Cliché, maar een goede balans vinden tussen gezond en bourgondisch leven.’