Senior beleidsmedewerker Ton Langenhuyzen heeft zo vlak voor de verkiezingen het laatste nieuws uit de Tweede Kamer gecovered. Daar ging het onlangs over het ravijnaar 2026 en tien gemeenten die om onbekende reden geen aanspraak maakten op geld waarmee zij een bibliotheek kunnen openen.
Dat gemeenten in een financieel precaire situatie zitten of dreigen te komen, mag genoegzaam bekend worden geacht. Henk Nijboer heeft met een motie aandacht gevraagd voor de kwestie.
Voor de zekerheid en in het kort: tot en met 2025 krijgen gemeenten meer geld via het gemeentefonds en een bezuiniging, de ‘opschalingskorting’, wordt niet doorgevoerd. Wat er na die tijd gebeurt is op zijn best ongewis. Op zijn slechtst moeten gemeenten rekening houden met een grote terugval in baten. Niet voor niets wordt 2026 al bestempeld als het jaar dat gemeenten aan de financiële afgrond brengt.
Aandacht
Nijboer heeft in een van zijn laatste debatten in de Tweede Kamer de aandacht gevestigd op het probleem. Hij deed dat tijdens de behandeling van de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het Tweede Kamerlid schetste het beeld van gemeenten en provincies die ‘financieel in de touwen hingen, waar voorzieningen als bibliotheken, sport, cultuur en openbaar vervoer onder druk staan en afstevenen op een financieel ravijn.’ Het zal het demissionaire kabinet niet meer lukken deze catastrofe te keren.
Nijboer vroeg het kabinet om ten minste de verwachte consequenties van de tekorten inzichtelijk te maken. Daarnaast heeft hij het kabinet gevraagd te beginnen met het voorbereiden van voorstellen om het ravijn te dichten. Zelfs daar zag minister De Jonge niet veel in. De Jonge noemde de motie ‘te activistisch’ en vindt deze geen recht doen aan zijn eigen ‘toch onwaarschijnlijk genuanceerde verhaal.’
Ondanks dat de minister de motie ontraadde, haalde die toch een meerderheid. VVD, D66 en het CDA stemden tegen. Nu nog afwachten hoe de motie uitgevoerd gaat worden.
Gemeenten zonder bibliotheek
Van de twaalf Nederlandse gemeenten zonder een volwaardige bibliotheek, hebben er vreemd genoeg maar twee om een uitkering gevraagd. Terwijl ook zij weten dat gemeenten naar verwachting vanaf 2025 verplicht zijn een bibliotheek te hebben. Daarbij had het Rijk speciaal geld beschikbaar gesteld om het aantal bibliotheken op peil te houden.
Mohammed Mohandis diende in juli vorig jaar samen met zijn collega’s van GroenLinks en CDA een motie in waarin de regering werd opgeroepen om gemeenten bij wet te verplichten voor een bibliotheek te zorgen. Die oproep was nodig om een verder afname van bibliotheken te voorkomen. De ingezette daling is een slechte zaak vanwege het grote maatschappelijke belang van de bibliotheek. De motie werd aangenomen.
Niet controversieel
Ondanks dat het onderwerp na de kabinetsval niet controversieel werd verklaard, komt staatssecretaris Uslu van Cultuur en Media niet snel met een wetsvoorstel. Door de demissionaire status van het kabinet gaat het allemaal langer duren, luidt de verklaring. Naar verwachting gaat pas over een jaar een wetsvoorstel naar de Kamer, liet Uslu onlangs weten op vragen van Mohandis.
Dat neemt niet weg dat gemeenten in de tussentijd niet al kunnen worden gestimuleerd om voor een goede bibliotheekvoorziening te zorgen. Daarvoor konden zij aanspraak maken op een eenmalige specifieke uitkering, in jargon een SPUK.
18 miljoen euro
Bijna 18 miljoen euro was dit jaar beschikbaar voor deze ‘eenmalige specifieke uitkeringen lokale bibliotheekvoorzieningen’. Het geld mocht worden gebruikt om 80 procent van de totale kosten te betalen tot een maximum van 440.000 euro. Het resterende bedrag legt de gemeente zelf bij.
Het budget uit deze SPUK is ruim opgegaan aan het openen van vijftien nieuwe bibliotheken. Voor de rest is het geld besteed aan uitbreidingen en aanvullingen van bestaande bibliotheken. Je zou dus kunnen zeggen dat de uitkering goed is besteed.
Maar waarom tien van de twaalf gemeenten zonder een bibliotheek geen uitkering hebben aangevraagd, is niet duidelijk. Zij zullen door het ministerie worden benaderd. De tien krijgen volgend jaar een nieuwe kans: dan gaat het Rijk 38 miljoen euro beschikbaar stellen om de bibliotheekvoorzieningen te verstevigen. Heeft elke gemeente in 2025 toch aan zijn wettelijke verplichting voldaan en kan iedereen in de eigen gemeente naar de bibliotheek.
Contactgegevens:
T: 070-3182792
E: t.langenhuyzen@tweedekamer.nl