Ruim 44 miljoen euro aan schadevergoedingen hebben provincies uitgekeerd in 2022 voor schade die door wilde dieren is veroorzaakt. Dat is ruim twee keer meer dan in 2013. Hoewel de schade die wolven aanrichten in het afgelopen jaar veel in het nieuws is geweest, is er een andere vandaal aan te wijzen: de gans.
Met hun vrolijke gegak zijn verschillende ganzensoorten gezamenlijk verantwoordelijk voor een uitgekeerde schadelast van ruim 37 miljoen euro. Wat doen provincies om de ganzenoverlast te bestrijden?
‘Nederland is een B&B voor de ganzen’, omschrijft duo-commissielid Tino Wallaart (Noord-Holland) het ganzenprobleem. ‘Ze hebben veel water en gras, en veel riet om in te broeden. Ze hebben alles binnen handbereik; lekker eiwitrijk gemodificeerd raaigras en kleine versnipperde natuurgebiedjes. Het is een ideaal land voor de gans om te floreren. Wil je echt wat aan de ganzenpopulatie doen, dan moet je werken aan de natuurgebieden binnen het natuurnetwerk (NNN) en moet je de landbouw extensiveren. Dan werk je toe aan een gezondere ganzenstand.’
Zover is het in Noord-Holland nog niet. In de provincie is er in het jaar 2022 bijna 12 miljoen (11,8 miljoen) euro uitgegeven aan schade veroorzaakt door ganzen.
’Niet alleen weilanden worden weggevreten, maar ook veenweidegebieden en waterkanten.’
‘Het is ook echt een heel serieus vraagstuk, niet alleen van de boeren maar ook van natuurbeheerders’, zegt Wallaart. ‘Niet alleen weilanden worden weggevreten, maar ook veenweidegebieden en waterkanten.’
Hij vervolgt: ‘Daarbij heeft Noord-Holland nog een speciale situatie, vanwege Schiphol. De vliegveiligheid mag niet in het geding komen en dus is er een noodzaak voor beheer. Daarin worden weinig methoden geschuwd.’
Friesland
Ook in de provincie Friesland is het probleem groot. De schade door de gans is hier zelfs het grootst van heel Nederland. PS-lid Klaas Zwart weet daar alles van. ‘Fryslân is een echte gras- en dus ganzenprovincie. Jaarlijks keren wij zo’n 12 miljoen euro uit. Dat doen we op basis van taxaties.’
In het verleden zou Friesland boeren mogelijk miljoenen te veel hebben uitgekeerd. Betalingen zijn gedaan voor schades die volgens onderzoek uiteindelijk niet zouden zijn geleden, omdat bijvoorbeeld het gras weer op tijd terug groeide. ‘De provincie probeert nu te voorkomen geld uit te keren voor niet-geleden schades door goede registratie van gedooggebieden waar ganzen mogen foerageren en door gerichter te taxeren’, zegt Zwart.
In Noord-Holland is er voor zover Wallaart weet geen sprake van onterechte schademeldingen: ‘Het is flink geld, maar ik zou niet durven zeggen dat er signalen zijn dat het niet in de haak is. Ik ga er ook vanuit dat Gedeputeerde Staten daar scherp op is.’
Gedogen en verjagen
De aanpak van ganzen staat hoog op de agenda. In Friesland heeft een regiegroep bestaande uit boeren en natuurorganisaties, gewerkt aan de Frysk Guozzen Oanpak, ofwel de Friese Ganzenaanpak. ‘Er wordt nu gewerkt aan nieuw ganzenbeleid, waarvoor de werkgroep een advies heeft uitgebracht. Wij hanteren het systeem van gedogen in combinatie met verjagen. De werkgroep heeft geadviseerd de gedooggebieden uit te breiden met 10 procent, dat is zo’n 2100 hectare. Onderdeel van verjagen is ook ondersteunend afschot.’
Het PS-lid legt uit dat ganzen worden verjaagd naar gedooggebieden om schade bij boeren te voorkomen. ‘Anderzijds is het voor de ganzen natuurlijk ook beter als ze rustig kunnen foerageren in die gedooggebieden. Ideaal zou zijn als we natuurlijk alle graslanden kunnen gedogen, maar dat wordt ook wel erg duur.’
In Noord-Holland is in het coalitieakkoord opgenomen dat de boeren minder eigen risico hoeven te betalen. ‘Dat gaat naar beneden van 20 naar 5 procent’, zegt Wallaart. ‘Een flinke investering die we doen als provincie. Het is namelijk een open-einde regeling: we vergoeden alles dat boven het eigen risico komt. De rekening kan daardoor flink oplopen. Daarnaast komt er een pilot dat de winterrust wordt opgeheven. Daar zijn wij als PvdA scherp en kritisch op.’
'Ik zou niet willen dat we bijvoorbeeld de taigarietgans in de winter door dit soort beleid afknallen.'
Hij legt uit waarom: ‘In de winter zijn er andere ganzen die Nederland aandoen om hier te foerageren. Nederland ligt geo-strategisch op die route en is een belangrijke tussenstop in de ganzentrek. Ik zou niet willen dat we bijvoorbeeld de taigarietgans in de winter door dit soort beleid afknallen. Dat ligt me zwaar op de maag.’
De meest overlastgevende ganzensoort is bovenal de grauwe gans (23,5 miljoen), maar daarnaast behoren ook de brandgans (7,8 miljoen), de kolgans (4,4 miljoen) en de rotgans (1,5 miljoen) tot de vandalen onder de ganzen.
Olifantengras
Rondom Schiphol wordt geëxperimenteerd met andere grassoorten om ganzen te weren. ‘Daar is olifantengras gezaaid rondom de start- en landingsbaan’, zegt Wallaart. ‘Dat schijnt te werken. Het nadeel van dit gras is dat boeren het niet meer kunnen gebruiken voor hun vee.’
In Friesland ligt dat net even anders, zegt Klaas Zwart. ‘Kruidenrijk grasland kennen wij in Fryslân vooral in de gebieden die onder agrarisch natuurbeheer vallen, in de reservaatgebieden en bij biologische boeren. Ik ga ervan uit dat de ganzendruk daar minder is, maar ik ken daar eerlijk gezegd geen gegevens over. De provincie stimuleert het zaaien van kruidenrijk graszaad trouwens niet. Als PvdA zouden wij dit wel toejuichen. Als er minder eiwitrijk gras aangeboden wordt, is er minder voedsel voor de ganzen. Verder is het natuurlijk ook prima voor de biodiversiteit.’
In Friesland is geconstateerd dat vroege ganzensoorten, zoals de brandgans, concurreren met weidevogels. ‘De werkgroep adviseert die ganzen eerder uit de weidevogelgebieden te verjagen. Maar hoe je dat doet zonder de weidevogels te verstoren, is nog niet echt duidelijk.’
In Noord-Holland is de PvdA niet principieel tegen het afschieten van ganzen. ‘Maar het moet wel deugen en onder grote zorgvuldigheid. Voor ons is het cruciaal dat we alles doen voordat we doden. Er zitten namelijk ook nadelen aan: de een z’n dood is de ander z’n brood. Andere ganzen kunnen ervan profiteren als er soorten worden gedood. Op de lange termijn is het wat ons betreft ook niet houdbaar. Maar ja, als het ergens brandt, dan moet je ook blussen en ga je ook niet zeggen dat de brandveiligheidsvoorschriften beter hadden gemoeten.’
Natuurwetgeving onder de loep
Wat voor de toekomst volgens Wallaart belangrijk is dat er goed wordt gekeken naar alle wet- en regelgeving rondom natuurbeheer. ‘Die moet volstrekt vertrouwenwekkend zijn, maar is het niet. De wet is niet meer van deze tijd, er zijn nog steeds plekken waar jacht is toegestaan waar dieren gewoon vogelvrij zijn verklaard. Er is geen sprake van schadebestrijding of beheer. Het doden van dieren moet geen liefhebberij zijn.’
‘Daarnaast zien we dat de faunabeheereenheid in Noord-Holland geen deskundige dierenwelzijn of ethisch specialist heeft, terwijl dit wel in de provinciale verordening staat. Volgens de gedeputeerde is deze niet te vinden, maar ik vind dat we beter ons best moeten doen. Het wordt anders een soort ‘jager’ die z’n eigen vlees keurt.’