Even op de fiets boodschappen doen en de kinderen van school halen. In Nederland is dat heel normaal. Tegelijkertijd is er de laatste decennia veel veranderd op het fietspad. Fatbikes, elektrische fietsen, flitsbezorgers en bakfietsen verdringen elkaar en het aantal ongelukken met fietsers neemt toe.
Tijd voor nieuwe maatregelen vindt woordvoerder van de Nederlandse Fietsersbond Wim Bot. ‘Het huidige beleid over bijvoorbeeld de breedte van fietspaden dateert uit de jaren zeventig. Dat is een halve eeuw geleden en dat volstaat niet meer. Er is gewoon te weinig ruimte en dat is niet alleen de bron van veel ergernis, maar helaas ook van ongelukken.’
In 2022 kwamen bijna driehonderd fietsers om het leven volgens cijfers van het CBS. Het hoogste aantal sinds 1996.
Leiden staat in de top drie als het gaat om onveilige gemeenten voor fietsers. De voorspellingen zijn dat er alleen maar meer fietsers komen. Dat is precies wat de gemeente Leiden wil. ‘Veertig procent meer fietsgebruik in 2030, daar streven we naar,’ zegt het Leidse duo-raadslid Abdullah Al-Awwadi. ‘Het valt onder ons plan voor duurzame mobiliteit in Leiden. We willen uiteindelijk meer fietsers en minder auto’s.’
Al-Awwadi: In het centrum is de ruimte maar zeer beperkt
Daarom is de gemeente al bezig met het autoluw maken van het centrum en de wegen ernaar toe, zegt Al-Awwadi. ‘Met het terugdringen van het aantal auto’s hopen we dat de veiligheid toeneemt. Dat onderwerp staat doorlopend hoog op de agenda. We hebben een tweejaarlijkse veiligheidsmonitor, zodat we weten waar en hoe de ongevallen ontstaan. Zo kunnen we bijvoorbeeld gevaarlijke kruisingen aanpakken.’
Toch blijft verkeersveiligheid een complex probleem, erkent Al-Awwadi. ‘Leiden is een historische stad. Naast de veiligheid voor fietsers willen we toegankelijk en inclusief blijven door ruimte te maken voor mensen in een rolstoel of met een rollator. Maar de straten zijn smal, op sommige plekken is er gewoon te weinig ruimte. Zeker nu je ook veel verschillende soorten fietsen hebt.’
Weinig ruimte en hoge maximumsnelheid
Niet alleen Leiden kampt met te weinig ruimte, constateert Bot van de fietsersbond. ‘Het mooiste zou zijn om alle fietspaden te verbreden, maar dat is een enorme operatie en kan lang niet overal. Met de aanleg van nieuwe fietspaden is het al winst om deze volgens de nieuwe richtlijnen wat ruimer te maken.’
Maar brede fietspaden zijn niet de oplossing voor alle problemen op het fietspad, denkt Bot. ‘Dan nog zit je met de grote verschillen in snelheid. Een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur op de weg zou daar een mogelijkheid voor zijn. Het snellere fietsverkeer zoals mountainbikers en fatbikes kunnen dan op de rijbaan, zodat het op het fietspad minder gevaarlijk wordt.’
Bot: Verlaag de maximumsnelheid voor auto’s in de bebouwde kom naar 30 km per uur
Om dit te realiseren zou de snelheid op veel plekken van 50 naar 30 km per uur moeten. ‘Er is wel draagvlak voor in de Kamer, zeker om dat te doen in de omgeving van scholen. Maar op dit moment is een wettelijke aanpassing nog wel ver weg, ben ik bang. En dat is eigenlijk best zorgelijk. De stijging van het aantal fietsdoden komt door botsingen met auto’s. Met een maximumsnelheid van 30 km per uur wordt het verkeer echt veiliger.’
Maximumsnelheid op fietspaden
Een andere oplossing is een maximumsnelheid voor fietsers instellen. Raadslid Anneke Dubbink uit Houten (fietsstad van het jaar) ziet dat nog niet gebeuren: ‘De maximumsnelheid op fietspaden is 30 kilometer per uur in de bebouwde kom. Het is wettelijk niet mogelijk om dat lokaal te wijzigen, als je dat al zou willen.’
Of een maximumsnelheid zou helpen is de vraag. De meningen erover zijn verdeeld, zegt Dubbink: ‘Handhaving wordt dan een probleem. Hoe doe je dat en wie gaat dat doen? Acties van de politie om opgevoerde e-bikes en scooters te bekeuren zijn natuurlijk altijd prima. Maar het gericht aanpakken van onveilige kruispunten door de gemeente is uiteindelijk effectiever.’
Stam: Helaas moet de helmplicht landelijk geregeld worden
Ook Utrecht worstelt met de verschillende fietssoorten en daarmee snelheden. Raadslid Titus Stam ziet dat opgevoerde fatbikes de brommers hebben vervangen. ‘Daarom is het uitbreiden van de helmplicht naar deze categorie elektrische fietsen zeker het overwegen waard. Helaas gaat Den Haag daarover en is het in Utrecht nog zoeken naar een werkbare oplossing.’
In Houten is het aantal ongelukken niet toegenomen, vermoedt Dubbink. ‘Maar het is bij ons ook steeds drukker op de fietspaden door al die verschillende fietsen, die allemaal een ander maat hebben en snelheid kennen. Het aantal ongelukken neemt bij ons niet echt toe, maar bijna-ongelukken worden niet geregistreerd. Dus echt weten, doen we het niet.’
Slimme inrichting
Dat Houten minder ongelukken kent, komt misschien doordat de groeikern als fietsstad is ontworpen. ‘De fiets heeft altijd voorrang en het spelende en fietsende kind is koning.’ Het ontwerp uit de jaren zeventig van de vorige eeuw moet natuurlijk wel steeds aangepast worden aan nieuwe ontwikkelingen, zoals al die nieuwe fietsvarianten. Het verbreden van fietspaden is dus ook in Houten noodzakelijk.
Over het geheel genomen is het een goede ontwikkeling, dat er steeds meer wordt gefietst, zegt Dubbink. ‘Wel blijkt dat scholieren zich vaker onveilig voelen door de toegenomen drukte. Dat betekent dat kinderen zich zorgen maken als ze naar school gaan. Dat is sowieso geen goed begin van de schooldag, dus daar moeten we als gemeente wel iets mee.’
Ook zien ze in Houten dat de aandacht voor wandelaars is achtergebleven, zegt Dubbink. ‘Veel mensen wandelen op de fietspaden, dat leidt niet zozeer tot ongelukken, maar levert veel ergernissen op. ’ Fiets- en wandelveiligheid gaan hand in hand. Op dat vlak mag Houten wel meer haar best doen, juist omdat sinds corona steeds meer mensen zijn gaan wandelen. Het gaat niet alleen over stoepen die zomaar ophouden in het niets, een goed doordacht wandelnetwerk ontbreekt überhaupt.
Dubbink: Houten is een fiets-, maar geen wandelparadijs
Bot vult aan dat veiligheid van meer zaken afhankelijk is dan de breedte van fietspaden en de aanwezigheid van wandelpaden. ‘Er zijn nog fietspaden met van die rechtopstaande stoepen. Als je daar valt, kan je jezelf flink verwonden. We zien ook vaak paaltjes, die soms helemaal niet nodig zijn, of niet duidelijk worden aangekondigd. In landelijk gebied zijn vaak de bermen gevaarlijk.’
‘Gelukkig zijn er heel veel manieren om de veiligheid met een slimme inrichting te verbeteren. Het is politiek geen sexy onderwerp, maar wel heel belangrijk. De meeste fietsongevallen gebeuren met oudere mensen. Met een sterk vergrijzende bevolking is het laatste dat we willen dat mensen de fiets niet meer pakken, omdat ze het gevaarlijk vinden. Het is een gezonde manier van bewegen, en bovendien duurzaam en laagdrempelig.’
Beter voorlichten
De verantwoordelijkheid voor het fietsveilig maken van Nederland ligt niet alleen bij de overheid, vindt Bot. ‘Er is soms ook te weinig kennis. Het zou al helpen als verkopers van elektrische fietsen of fatbikes kopers goed voorlichten. Veel ongelukken gebeuren met het opstappen en de extra ondersteuning betekent niet dat je altijd en overal 25 kilometer per uur moet fietsen. Als er daarnaast vanuit gemeenten een heldere visie komt, dan hoop ik dat we het aantal ongelukken kunnen verminderen.’
Dubbink bevestigt dat: ‘Het is heel belangrijk dat je als lokale overheid een visie hebt, waarbij het de kunst is om die vol te houden bij nieuwe ontwikkelingen. Je hebt dan een verhaal. Zelfs in Houten willen sommige mensen liever meer parkeerplaatsen dan het verbreden van fietspaden. Dan helpt het als je kan uitleggen dat ook hun kinderen veiliger naar school kunnen fietsen.’
Afbeelding: Peter Hilz | ANP