Gemeenten hebben een breed palet aan ondersteuningsmaatregelen voor inwoners die het door de energiecrisis en de inflatie zelf niet meer redden, in het leven geroepen. De bijzondere bijstand wordt verhoogd en breder toegankelijk gemaakt. Er zijn noodfondsen, studenten krijgen soms alsnog de energietoeslag, koopwoningen van mensen met een laag inkomen worden kosteloos verduurzaamd. De lijst is lang, maar bereik je daar wel altijd de juiste mensen mee?
Ons bereik is groot
Ans Grimbergen
Ans GrimbergenWethouder in Veendam
Heeft Veendam extra maatregelen getroffen om kwetsbare inwoners te helpen?
‘Jazeker. Onze bijzondere bijstand zit op 120% en is niet extra aangepast, maar we zetten bijvoorbeeld wel energiecoaches in. En er is ook een energieloket, een klusbus, cv-service en we hebben subsidies voor particuliere eigenaren en verhuurders. De provincie heeft bovendien een sociaal fonds ingesteld, waaruit kosteloos geleend kan worden. Daarmee kunnen mensen energiebesparende maatregelen treffen en maandelijks besparen op hun uitgaven.’
Dat klinkt goed, maar bereiken jullie ook iedereen die hulp nodig heeft?
‘Een energiecoach helpt bij het hele proces en met de wegwijzer Leven met weinig geld wijzen we mensen op onze voorzieningen. Dat doen we op de sociale en reguliere media.’
Is dat niet wat passief?
‘Als dat alles was misschien wel. Maar we werken ook met een eropaf-team om mensen met financiële zorgen te helpen. Bovendien zetten we onze lokale coalities tegen eenzaamheid en armoede in om te informeren. Dat zijn inmiddels brede kringen. Ons bereik is groot.’
Waarom is dat zo belangrijk?
‘We doen er alles aan om iedereen te bereiken. Breed communiceren is belangrijk. Dan bereik je ook mensen die het zelf niet nodig hebben, maar bijvoorbeeld wel iemand kennen waarvoor het bedoeld is.’
Zijn groepen volledig in beeld? Of zit privacywetgeving nog in de weg?
‘Dat maakt het zeker lastiger. We weten wie een uitkering krijgen, maar andere mensen met een inkomen tot 120% van het wettelijk sociaal minimum zijn minder goed in beeld. We proberen deze groep te bereiken door herhaaldelijk te communiceren via de bekende kanalen.’
En werpt dat zijn vruchten af?
‘Zeker. Onze gemeente telt ongeveer tweeduizend mensen met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum. Wekelijks krijgen we zo’n dertig aanvragen binnen. Als we op de huidige voet doorgaan, bereiken we dit jaar 97% van in de actie om de energietoeslag uit te keren.’
Is dat een ongebruikelijk hoog percentage?
‘Het moet nog maar lukken. Maar als dat het geval is, vind ik van wel.’
Je bereikt ze in elk geval met informatie, maar kan je ze ook uit de brand helpen?
‘We doen als gemeente ons best. Je hebt hier bijvoorbeeld mensen met een laag inkomen en een koopwoning. Voor hen is verduurzamen financieel heel lastig haalbaar. Zij durven zich niet te melden of zien er tegen op, omdat ze denken dat het allemaal complex en duur is.’
Dat is het toch ook?
‘Nou met de energiecoach dus al veel minder. Die begeleidt hen door het hele proces.’
Maar het blijft duur?
‘Het gaat om geld, dat ze zelf vaak niet hebben en dus moeten lenen. Dat maakt het spannend, maar het lenen uit het sociale fonds is gratis. Op het moment dat dat wordt uitgelegd, zien we dat mensen toch beginnen. Hopelijk verspreidt zich dat als een lopend vuurtje en gaan de buren ook aan de slag.’
Zijn er nog zaken die Veendam zou willen doen, maar zelf niet kan vanwege financiële belemmeringen?
‘Je zou de bijzondere bijstand kunnen verbreden of verruimen. Helaas was voor Veendam de ruimte beperkt. We hebben iedereen tot 120% van het sociaal minimum kunnen bedienen met de verhoging van de energietoeslag. Meer niet.’
Ik proef wat frustratie.
‘Als je mensen, die ondanks alle toeslagen nog steeds financieel niet uitkomen, wilt helpen, zal het Rijk daar op in moeten springen. We krijgen nu incidentele middelen. Die verlichten de pijn voor even. Om de problemen echt op te lossen, moeten mensen hun huis kunnen isoleren. En dat niet alleen: de energiecontracten moeten betaalbaar blijven en de huurprijzen fatsoenlijk. Op al die onderwerpen is het Rijk aan zet.’
We hebben een driesprong gemaakt
Karin Bijl
Karin BijlWethouder in Ede
Ede heeft een noodfonds bestaanszekerheid ingericht voor extra ondersteuning van mensen met een laag middeninkomen. Daar zit een miljoen euro in en het staat op de begroting voor 2023. Is dat niet te laat?
‘Dat hoop ik niet natuurlijk. We moesten dat met de programmabegroting vaststellen, dus de middelen zijn pas in 2023 pas beschikbaar. Maar we hebben wel gekeken wat we nu al kunnen doen.’
Vertel.
‘We hebben een soort driesprong gemaakt. Ten eerste is gekeken wat we met bestaande regelingen kunnen doen. We zetten extra in op communicatie over inkomensregelingen en de energietoeslag voor mensen die daar recht op hebben, maar er wellicht niet altijd van af weten. Daarnaast zetten we in op vroegsignalering. Als mensen zich dan melden, helpen we ze dus ook echt meteen, bijvoorbeeld met het verlagen van energieverbruik. Tot slot versterken we vangnetten, zoals de Voedselbank.’
En het tweede en derde spoor?
‘Ook kijken we of we ondersteuning kunnen bieden aan mensen, die op 140 tot 150% van het minimumloon zitten. Het derde spoor is dat we structureel kijken naar bestaanszekerheid: structureel lagere lasten, betaalbare nieuwbouw, en bestaande woningen isoleren. Dat is misschien voor de langere termijn, maar daarmee help je mensen echt langdurig.’
Hebben jullie het idee dat jullie iedereen weten te bereiken?
‘Dat is ontzettend moeilijk. We maken gebruik van alle kanalen. Zo zetten we het in Ede best wel grote vrijwilligersveld van samenwerkende kerken, Humanitas en de Voedselbank in. Daarnaast vertellen we in onze lokale media uiteraard ook over alle initiatieven en mogelijkheden die er zijn. We bieden energiecoaches aan en werken samen met Woonstede, de woningcorporatie. Iedereen bereiken blijft moeilijk, maar de kracht van herhaling werkt wel.’
Zit privacywetgeving nog in de weg?
‘Vanuit de vroegsignalering hebben we een convenant met energiebedrijven, de woningbouwcorporatie en de zorgverzekeraars. Daarbij is afgesproken dat gegevens uitgewisseld mogen worden. Als mensen twee maanden een rekening niet betaald hebben, krijgen wij als gemeente een signaal. Dan vragen we mensen of ze hulp op prijs zouden stellen. Om de privacy te garanderen, mogen slechts een beperkt aantal gemeenteambtenaren de gegevens inzien.’
Heeft Ede als gemeente voldoende middelen om iedereen te kunnen helpen?
‘Ik vind het wel spannend worden, omdat we bijvoorbeeld nog steeds niet precies weten hoe het prijsplafond vanuit het Rijk gaat werken. Of de miljoen in het noodfonds genoeg gaat zijn, is dus nog onzeker. Zo niet, dan ga ik terug naar de raad om te kijken of er nog meer middelen voor beschikbaar gesteld kunnen worden.’
Het taboe op hulp moet verdwijnen
Roy Bouten
Roy BoutenWethouder in Horst aan de Maas
Heeft Horst aan de Maas extra maatregelen getroffen?
‘Op 1 april hebben mensen met een uitkering € 500 van de energietoeslag gekregen. Later is dat verhoogd naar € 1300. Maar we zagen dat veel mensen het geld gebruikten om een schuld af te lossen, niet om hun energierekening te betalen. Daarom doen we nu een extra bijdrage in oktober van € 190, omdat ook inwoners die boven het minimum zitten moeite hebben de energierekening te betalen.
Daarnaast hadden we binnen onze bijzondere bijstand een renteloze rekening voor gebruiksgoederen zoals een koelkast. Dat was beschikbaar voor iedereen die op maximaal 120% van het sociaal minimum zat. Die lening is nu omgezet in een gift.’
Wat doen jullie nog meer?
‘We hebben verder geen nieuwe regelingen, maar gaan wel coulanter om met bestaande opties. Volgend jaar willen we een grotere groep inwoners ondersteunen. We zien nu dat zelfs tweeverdieners in de problemen komen. Daarom hebben we bijna € 700.000 vrijgemaakt in de begroting. Als de gemeenteraad instemt met de begroting kunnen we de doelgroep uitbreiden naar 150% van het bijstandsniveau en gaan we in kaart brengen wat die mensen nodig hebben.’
Hoe willen jullie dat doen?
‘Op basis van het gesprek met inwoners willen we kijken waar de behoefte specifiek zit. Dat kan voor de iedere inwoner net wat anders zijn. Dat willen we hen dus ook gewoon vragen.’
Niet alleen een zak geld dus?
‘Nee juist niet. Het liefst zou je mensen geen geld geven, maar ze uitbetalen in zonnepanelen. Geen pleisters plakken, maar samen werken aan een gezonde financiële huishouding. We moeten het zo praktisch mogelijk maken en we moeten elkaar helpen. Als je dus iemand kent die zorgen heeft over geld, wijs dan op de opties die vrijwel elke gemeente heeft om ondersteuning te bieden. Het taboe moet er echt af.’
Is dat taboe er nog steeds?
‘Omdat iederéén last heeft van hogere energiekosten, zie je dat de drempel wat lager lijkt te zijn om hulp te vragen. Het taboe is wat minder. Voorheen vonden mensen het moeilijk om aan te geven dat ze moeite hadden met het betalen van rekeningen. Ze dachten dat ze de enigen waren.’
Mensen kenden de regelingen dus wel?
‘Ja. Ik geloof niet dat mensen niet weten dat er regelingen zijn en andere hulp mogelijk is. Ik denk echt dat de drempel gewoon hoog was. Armoede is een gezamenlijke verantwoordelijkheid en daar moeten we dus de regie op durven pakken. Dat betekent ook dat we achter de voordeur moeten zien te komen.’
Dan loop je ook tegen privacywetgeving aan?
‘Ja, zolang het in het belang en welzijn van de inwoner is, respecteren we uiteraard de privacy van mensen. Maar we zoeken de grens wel op. Dankzij convenanten kunnen we de gegevens krijgen van energiemaatschappijen en zorgverzekeraars. Bij betalingsproblemen horen we het meteen en nemen we contact op.’
Hoe verloopt dat contact?
‘We bellen of sturen een kaartje in een blanco envelop, waarin staat dat er hulp mogelijk is. Sommige mensen zeggen dan: “Waar bemoei je je mee?” Maar veel mensen waarderen het juist.’
Mag dit volgens de AVG?
‘Ja. Wel pas sinds dit jaar. Het wordt gezien als het verstrekken van gegevens in het belang van inwoners en hun gezondheid. De telefoonrekening of online bestellingen mogen niet verstrekt worden, maar vaste lasten, die iedereen móet betalen, wel.’
Krijgen jullie veel berichten binnen dankzij dat convenant?
‘Dat zijn er toch wel honderd tot honderdvijftig per maand.’
Dat is best veel.
‘Klopt. Je hebt terugkerende gevallen, maar in het algemeen zien we wel een toename. Ook voor de energietoeslag zitten we op een totaal van 17.000 huishoudens op 1125 aanvragen. Dat is dus zo’n 7% van alle huishoudens in de gemeente. Vooral in de laatste paar maanden is de piek in aanvragen echt enorm.’
Afbeelding: Jan van den Brink | ANP