De opvang van gevluchte mensen uit Oekraïne met een andere nationaliteit is na een uitspraak van de rechter gestopt. Uiterlijk 2 april moeten deze derdelanders niet alleen Nederland, maar zelfs de Europese Unie hebben verlaten, of een individueel asielverzoek hebben ingediend.
Wij vroegen Sidney Visser, Ahmed Marcouch en Pieter Paul Slikker wat het terugkeerbesluit en de reacties daarop voor de gemeente betekent.
’Eigenlijk is er dus ook een derde optie: dat ze in de illegaliteit verdwijnen’
Sidney Visser
Sidney VisserRaadslid in Haarlem
Hoeveel derdelanders zijn er in Haarlem?
’Dat zijn er nu dertien. Niet zo veel dus.’
Waar verblijven zij momenteel?
‘Tien van die dertien zijn ondergebracht op een aparte locatie, in een hotel dat ook beschikbaar is voor mensen die economisch dakloos zijn. Twee hebben een eigen onderkomen via particuliere huur en eentje is uit beeld. Dat is nadat we deze persoon kenbaar hadden gemaakt dat het verstandig zou zijn een asielprocedure te starten. Waarschijnlijk weet deze persoon dat die kansloos is. En is in de illegaliteit verdwenen.’
Het gaat niet om schokkende aantallen terwijl Haarlem best een grote stad is?
‘Dat klopt, terwijl er zo’n duizend mensen uit Oekraïne in de regio zijn. Dus we hebben het absoluut niet over grote aantallen derdelanders.’
Er lopen momenteel procedures van derdelanders die vinden dat zij hier dezelfde rechten moeten hebben als anderen die uit Oekraïne vluchtten. Wat vind je daarvan?
‘De rechter heeft onlangs besloten dat derdelanders onder die richtlijn behandeld moeten worden zolang zij in een juridische bezwaarprocedure zitten tegen hun uitzetting. Wij zorgen dus ook voor opvang zolang dat het geval is.’
Wat verwacht je dat de meeste derdelanders in Haarlem gaan doen?
‘Ze hebben eigenlijk twee keuzes. Ten eerste kunnen ze een asielprocedure starten. Maar dat kan niet hier, daarvoor moeten ze naar Ter Apel. De meesten zullen kansloos zijn in zo’n procedure, dus dan zullen ze uiteindelijk Nederland moeten verlaten. Of zij dat doen, weten wij niet. De andere optie is dat ze zelf vertrekken. Eigenlijk is er dus ook een derde optie: dat ze in de illegaliteit verdwijnen. Zodra de procedures zijn afgelopen, mogen ze dus juridisch gezien niet meer in Nederland blijven. Dan zal de Vreemdelingenpolitie worden ingeschakeld.’
Dat wordt actief gedaan?
‘Ja, dat wel. Wat ze daarna eventueel doen, daar hebben wij geen grip op.’
Dit is allemaal praktisch: wat moet er en wat gaat er gebeuren. Wat vind je van de stelling van de derdelanders zelf, dat zij zouden moeten mogen blijven?
‘Als je uit een land moet vluchten, omdat het er onveilig is, dan heb je recht op asiel. Maar als je terug kunt naar je land van herkomst, dan is het een ander verhaal. Sommige derdelanders zullen naar Oekraïne zijn gegaan voor werk, anderen omdat ze daar bijvoorbeeld asiel wilden aanvragen. Die eerste groep zal in Nederland niet mogen blijven. De tweede heeft wellicht kans op asiel hier. Het lijkt mij logisch dat er in Nederland een eind komt aan de opvang voor derdelanders die niet zijn gevlucht uit hun land van herkomst. Voor derdelanders die een relatie of zelfs gezin hebben met een Oekraïner ligt het wat mij betreft anders.’
’Er zit ook arbeidspotentieel in, maar daarvan gaan we in Nederland geen gebruik maken. Dat mag niet van de rechter. Die slimmigheid passen we blijkbaar niet toe.’
Ahmed Marcouch
Ahmed MarcouchBurgemeester van Arnhem
‘We hebben een aantal in particuliere opvang, een stuk of acht. In het begin hadden we ook wat mensen in gemeentelijke opvang, maar zij zijn allemaal vertrokken. Eigenlijk is het aantal derdelanders hier zo goed als nihil, zou je kunnen stellen.’
In Haarlem zijn het er ook maar dertien. Het Rijk verwachtte potentieel problemen bij Ter Apel als derdelanders massaal asiel zouden aanvragen, maar dat is helemaal niet het geval?
‘Dat kan ik niet inschatten. Als we het hebben over derdelanders, gaat het over mensen die een legitiem verblijf hadden vanwege de Oekraïne oorlog. Zij kunnen in de meeste gevallen terug naar hun land van herkomst, mits dat veilige landen zijn. Dat zal in veel gevallen ook wel gebeuren. Onze rol als gemeente is erg beperkt, die zit vooral bij de IND. Het enige dat wij nu hebben gedaan, is mensen informeren over de stopzetting van het leefgeld en hoe het zit met verdere voorzieningen. Als het gaat over uitzetting en asielprocedures: daar hebben wij verder geen rol in.’
Wat zijn jullie ervaringen met derdelanders?
‘Wij hebben geen negatieve ervaringen met derdelanders. Sterker nog, die ervaringen zijn juist erg positief. Het gaat om mensen die zeer gemotiveerd waren om een leven op te bouwen door bijvoorbeeld studie of werk. Het is vervelend dat groepen soms op een hoop worden gegooid, zoals de derdelanders met de vrijelanders: mensen die hier geen asiel kunnen krijgen, maar wel blijven en overlast veroorzaken in de illegaliteit. Derdelanders zijn dus echt een andere groep. Er zit ook arbeidspotentieel in. Maar daarvan gaan we in Nederland geen gebruik maken. Dat mag niet van de rechter. Die slimmigheid passen we blijkbaar niet toe.’
Er worden procedures aangespannen door derdelanders die vinden dat zij hier dezelfde rechten zouden moeten hebben als vluchtelingen met een Oekraïens paspoort. Wat vind je daarvan?
‘Ik denk dat het goed is dat de rechter zich daarover uitspreekt. Asiel is bedoeld voor mensen die geen thuis meer hebben, die niet meer thuis kunnen komen. Derdelanders kunnen naar hun land van herkomst. Oekraïners zullen als de oorlog op enig moment eindigt ook weer naar huis moeten, mits het pleit in het voordeel van Oekraïne is beslecht en terugkeer veilig mogelijk is.’
Hoe bereiden jullie je voor op 2 april? Worden derdelanders straks actief uitgezet?
‘Dat is echt het werk van de IND. Het enige dat wij juridisch moeten doen is aangeven dat toeleiden naar werk niet kan en dat het leefgeld stopt.’
’We voeren gesprekken met derdelanders over terugkeer en hoe we ze daarin kunnen helpen.’
Pieter Paul Slikker
Pieter Paul SlikkerWethouder in Den Bosch
‘Er zijn 1300 Oekraïners in de opvang hier, van wie 110 derdelanders zijn.’
Dat zijn er veel meer dan in Haarlem en Arnhem?
‘Ja, ik heb geen idee hoe dat komt. Wellicht dat er in het begin meteen al een groepje was dat daarna anderen hierheen trok. Maar het is ook niet zo dat er hele grote groepen uit één specifiek land komen. Het gaat om arbeidsmigranten, om mensen die vanwege de liefde naar Oekraïne gingen, voor studie, vanuit allerlei landen.’
Je zegt 110 derdelanders in de opvang. Heb je het dan over gemeentelijke opvang?
‘Het grootste deel zit inderdaad in gemeentelijke opvanglocaties.’
Zijn er ook veel mensen naar huis gegaan sinds zij hierheen zijn gekomen?
‘Er zijn wel wat mensen naar hun land van herkomst gegaan, maar de meesten zijn gebleven. Sterker nog: de groep die wil blijven, neemt hand over hand toe. 89 procent van alle mensen die hier in de opvang zitten, heeft een baan. Kinderen gaan hier naar school, mensen zijn hier echt een bestaan aan het opbouwen. Ze zitten hier natuurlijk ook al meer dan twee jaar en de oorlog is verre van afgelopen.’
Zijn er ook wel eens problemen?
‘Nee, ook niet met de omgeving of het draagvlak. Dat is een groot contrast met de asielopvang. Bij een asielopvang van driehonderd mensen staan mensen soms op hun achterste benen. Maar bij een opvanglocatie voor 750 mensen hoor je niemand. Veel omwonenden weten niet eens dat er zo nabij Oekraïners wonen. Groot verschil is ook dat Oekraïners en derdelanders mogen werken en daardoor ziet hun dag er heel anders uit. Ze gaan op in het dagelijkse leven.’
Vind je het terecht dat derdelanders nu terug naar hun land van herkomst moeten?
‘Als je kunt terugkeren naar een veilig land is dat de te prefereren optie. Als dat niet kan, heb je gewoon recht op een asielaanvraag. Dus ja, dat is wel terecht, collectief gezien. Individueel voel je altijd de pijn van iemand als die hier een stabiele situatie probeert op te bouwen en dan ineens weer weg moet.’
Er zijn wellicht ook mensen die al tientallen jaren in Oekraïne verbleven, maar geen Oekraïens paspoort hebben. Die zijn nu ook derdelander. Wat moet je daarmee?
‘Dat is precies zo’n voorbeeld. Ik ben benieuwd hoe de rechter daar naar kijkt. En waar dan de grens ligt als het gaat over langdurig verblijf. Bij tien jaar? Bij vijf jaar? Dat wordt nog een hele uitdaging. De individuele al dan niet schrijnende gevallen komen nu voor de rechter.’
Wat doen jullie op 2 april?
‘Derdelanders zouden weg moeten. Maar onze medewerkers gaan zich niet met uitzetting belasten, dat is niet onze taak. Wij voeren gesprekken met derdelanders over terugkeer en hoe we daarbij kunnen helpen. Ruim de helft zal uit zichzelf weggaan. De inschatting is dat er zo’n veertig willen blijven. Met de politie en de vreemdelingenpolitie kijken wij nu hoe we daar na 2 april mee omgaan. Maar ze kunnen dus niet blijven na 2 april.’