Met elke dag dat er langer onderhandeld wordt over een programkabinet, dat een van de deelnemende partijen consequent extraparlementair noemt, maar in werkelijkheid gewoon een meerderheidsregering gaat worden, blijven oplossingen uit. En iedereen in het land heeft daar last van of gaat daar last van krijgen. Inwoners, decentrale overheden, uitvoeringsorganisaties, ondernemers, bedrijven. Op alle onderwerpen, op alle terreinen. Het is een wrange constatering.
Gemeenten zijn deze maanden bezig met het opstellen van hun kadernota (of voorjaarsnota) als basis voor de begroting 2025, de laatste begroting voor het ‘ravijnjaar’ 2026. Dit ravijnjaar komt door een stelselwijziging (waar hebben we dit eerder gehoord) die niet aansluitend is. Immers, in ‘25 loopt het oude financiële systeem af en in 2027 geldt het nieuwe systeem pas. En in 2026 krijgen gemeenten samen 3 miljard euro minder. Niet elke gemeente heeft daar in dezelfde mate mee te maken. Voor sommige is het een klein dipje in de meerjarenraming, anderen moeten tientallen miljoenen bezuinigen. Dat zijn bedragen die ergens over gaan, die niet met een kaasschaaf zijn op te lossen.
Een paar jaar geleden spraken we nog over de wooncrisis, de opvangcrisis, de klimaatcrisis, de energiecrisis, de zorgcrisis. Zoveel crisissen, dat het woord betekenisloos is geworden. Dat geldt niet voor de problemen. Die zijn ondertussen alleen maar groter geworden. Er zijn geen huizen voor mensen met een laag inkomen. En als een decentrale overheid dan moedig is en nu echt voorrang gaat geven aan betaalbaar wonen, onze Anne Koning in Zuid-Holland, dan volgt een reprimande van minister Hugo de Jonge. Sterker, hij dreigt ermee om ‘de regie te gaan pakken’.
Je moet het maar durven te zeggen als falende verantwoordelijke minister voor Volkshuisvesting. Waar zijn die 900.000 woningen die hij ging bouwen. Voor de opvangcrisis zal de spreidingswet ook niet dé oplossing bieden. Gemeenten worden verleid met bonussen als ze wel voldoende doen aan de opvang maar die bonussen staan niet in verhouding tot het ravijnjaar, en voor de gemeenten die nu nog steeds niets doen, zijn ze als verleidingsmiddel niet substantieel genoeg. Zo kunnen we nog wel even doorgaan. Denk maar aan de stikstof en de boeren, de overbelasting van het stroomnet, de wachtlijsten in de zorg.
Heel veel van die problemen zijn op het bordje van de decentrale overheden terecht gekomen. Wel veel meer taken maar zelden met voldoende budget.
En wat doe je dan als gemeente als je een begroting moet maken? Volg je de oproep van de VNG om het begrotingstekort zichtbaar te maken? Anticipeer je op minder geld en bezuinig je met de botte bijl, omdat je van de provincie nu eenmaal een sluitende meerjarenbegroting moet hebben? Ga je ervan uit dat ‘Den Haag’ in the end wel met een oplossing zal komen, immers Hugo de Jonge weet als geen ander waar de schoen wringt. Of … zeg het maar.
Zonder knaken geen taken, zei de VVD heel opportunistisch in de Kamer. NSC loopt het water nu al over de schoenen en voordat die keuzes kunnen maken, zullen er eerst nog heel veel meer analyses en cijfers boven tafel moeten komen. De PVV deed haar standpunten al in de uitverkoop en de BBB vindt het vooral vervelend dat haar kennis over de financiële situatie ter discussie wordt gesteld.
Niets is zo gemakkelijk voor deze partijen als een greep uit het gemeente- of provinciefonds. Je voelt het zelf niet, boekt het in, schuift de verantwoordelijk af naar decentraal en kijkt vervolgens verbaasd als er geprotesteerd wordt. Maar ook de reactie van de andere kant is redelijk voorspelbaar. De VNG zal weer in de hoogste boom klimmen en met mooie woorden zeggen dat het niet kan en de maat vol is. Alleen kun je bij die strategie ook je vraagtekens zetten. Die is eerder beproefd, was zelfs weleens succesvol, maar niet altijd doelmatig. Denk maar aan het gedeeltelijk terugdraaien van de bezuiniging van 1 miljard op de jeugdzorg. Veel gemeenten hebben die middelen aan de reserves toegevoegd, onder het motto dat de tekorten op de jeugdzorg daaruit waren gedekt. Boekhoudkundig een correcte redenering, maar onderhandelingstechnisch niet de meest briljante strategie en bovenal is geen kind daarmee geholpen. Interessant wordt ook de reactie van het IPO, immers daar zitten nu vooral de BBB-bestuurders aan het roer.
Al met al zijn er heel veel slechte ingrediënten die een antwoord op het ravijnjaar van de gemeenten volledig in de weg staan. En dat in een tijd waarin van diezelfde gemeenten wel de oplossing wordt verwacht voor de woningnood, de spreidingswet, de energietransitie, de zorg voor onze jeugd en ouderen. Geen benijdenswaardige verantwoordelijkheid voor al die wethouders Financiën.
Afbeelding: Venema Media | ANP