Buig niet voor de tijdgeest, maar buig de tijdgeest om

Een bizarre ontknoping van de meest onvoorspelbare Tweede Kamerverkiezingen ooit. We hebben gewonnen, de samenwerking met GroenLinks is een succes en toch is de teleurstelling overheersend. Niet omdat wij niet de grootste zijn geworden, wel omdat deze uitslag een bittere pil is.

Nederland heeft met deze uitslag gekozen voor de weg over rechts. Dit had niemand voorzien na de val van het kabinet. Nee, deze verkiezingen zouden gaan over nieuwe politiek, met nieuwe leiders en nieuwe partijen. Maar degene met de meeste dienstjaren in Den Haag is er met de overwinning vandoor. Daar gaan ongetwijfeld nog vele analyses en beschouwingen over komen. Over de deur die de VVD open heeft gezet door de PVV niet meer buiten te sluiten. Over het CDA dat in drie varianten meedeed aan de verkiezingen. De keuze van Caroline van der Plas voor Mona Keijzer. Over het getwijfel van Pieter Omtzigt of hij nu wel of niet de premierskandidaat voor zijn partij was, of over het verlies van links. Want wij, GroenLinks/PvdA hebben gewonnen, maar links heeft verloren. En dat doet pijn.

De kiezer heeft gesproken, de kruitdampen trekken op en de onderhandelingen gaan nu formeel beginnen. Die zullen niet gemakkelijk zijn. Ook niet als Geert Wilders zegt in redelijkheid te willen opereren, te weten dat er compromissen moeten worden gesloten en dat de rechtsstaat bindend is. De oproep om over zijn of haar eigen schaduw heen te stappen zal daar niets aan veranderen. In zijn eerste dankwoord aan zijn partijgenoten was de asieltsunami alweer terug.

Voorlopig gaat er niets veranderen

Als land zullen we een periode van stilstand in gaan, of misschien kun je beter zeggen dat we de stilstand laten voortbestaan. Op veel dossiers was die er immers al. Deze uitslag heeft daar een extra dimensie aan toegevoegd. Voorlopig gaat er niets veranderen. Of het nu gaat om wonen, de aanpak van stikstof, de opvang van vluchtelingen, de klimaatcrisis, de energietransitie, het toekomstbestendig maken van de zorg. Juist op deze onderwerpen, die zo belangrijk zijn voor de toekomst van ons land, willen de rechtse partijen niets. De aanpak van de klimaatverandering wordt afgedaan met ‘hele dure plannen die niet nodig zijn’. Moeilijkheden met de opvang van asielzoekers? Ter Apel en Budel zullen het er maar mee moeten doen. Hun problemen worden door deze uitslag alleen maar groter. Voorlopig ligt alles stil.

Kijk je verder naar de nieuwe politieke realiteit, dan zie je dat in het Huis van Thorbecke elke bestuurslaag zijn eigen kleur heeft gekregen. Er is niet meer een partij of aantal partijen die dominant zijn in elke bestuurslaag. Lokaal zijn dat vooral de lokale partijen (met uitzondering van een aantal stedelijke gebieden). De winst van de BBB bij de Provinciale Statenverkiezing was een tijdelijk effect. Immers, de partij blijft nu steken op zeven zetels in de Tweede Kamer. Daar staat tegenover dat zij de grootste fractie in de Eerste Kamer zijn. En dan nu de winst van de PVV voor de Tweede Kamer. Het risico op frictie tussen de bestuurslagen wordt daarmee alleen maar groter en de rekening zal naar alle waarschijnlijkheid vooral bij de provincies komen te liggen. Die gaan vastlopen met de landbouwtransitie, de energietransitie en de uitvoering van de RES'en en de woningbouw.

De regionale verschillen in politieke kleur zijn uitvergroot

Oude, rode bolwerken zijn van kleur veranderd. De regionale verschillen in politieke kleur zijn uitvergroot en de verschillen tussen de (studenten)steden en de rest van Nederland zijn groter geworden. Praktisch opgeleiden en hoogopgeleiden voelen zich niet op dezelfde manier verbonden met de politiek. In de Atlas van afgehaakt Nederland werd dat al fijntjes beschreven door Josse de Voogd en René Cuperus. En even was de Atlas een hype in bestuurlijk Nederland. Maar net zo snel verdween het weer van de agenda.

Deze uitslag laat zien dat veel mensen nog steeds ontevreden zijn en bovenal afhaken van links Nederland. Belangrijke vraagstukken als klimaat en energie zijn weggezet als dure linkse hobby’s. Rechts is erin geslaagd om het beeld neer te zetten van miljarden euro’s die naar windmolenparken gaan, van boeren die van hun brood zijn verstoten, van de vleermuis die woningbouw tegenhoudt en van huurwoningen die naar asielzoeker gaan. Links is er niet in geslaagd dit bloot te leggen als broodjes aap en met voor iedereen werkende plannen het draagvlak voor verandering te vergroten. De tegenstellingen in onze samenleving zijn alleen maar groter geworden en zullen door deze uitslag nog groter worden.

Het is onze opdracht de tijdgeest om te buigen

Wat ben ik blij dat ik bij een club hoor die het dichten van deze kloof als een van haar belangrijkste opdrachten ziet. Wij blijven strijden voor rechtvaardigheid en voor solidariteit, in binnen- en buitenland. Wij leggen ons niet neer bij deze verrechtsing van Nederland, we zijn geen Italië of Hongarije. Wij buigen niet voor de tijdgeest. Het is onze opdracht de tijdgeest om te buigen.

De uitslag laat zien dat samenwerking loont. En dat is een hele hoopvolle gedachte. Om verder te bouwen aan die samenwerking en die eventueel te verbreden naar andere linkse partijen. Wij hebben het uitstekend gedaan. In bijna 320 gemeenten zijn we groter geworden, in 33 gemeenten zijn we dé grootste geworden. We hebben gewonnen en tegelijkertijd voelt het als verlies. In Rucphen heeft de PVV de absolute meerderheid. Wij gaan om onze mensen in Rucphen staan, wij laten hen niet in de steek. Deze uitslag geeft een dubbel gevoel. We hebben gewonnen, maar het land heeft verloren.

Afbeelding: Phil Nijhuis | ANP