Het gebeurt niet vaak dat een PvdA-raadslid een boek schrijft. Oeds Westerhof, gemeenteraadslid in Heerenveen en gepokt en gemazeld als (interim-)directeur van culturele instellingen als het Oerol Festival, Friesland Culturele Hoofdstad en Pakhuis de Zwijger deed het. Met zijn boek 'Friesland, mijn liefde' wil hij lezers verleiden na te denken over de vraag: ‘Hoe zou je Nederland organiseren als je helemaal opnieuw zou mogen beginnen?’ De PvdA'er geeft ook zijn visie op die vraag. De wereld volgens Westerhof zou er een stuk praktischer uitzien.
'Friesland, mijn liefde' is een autobiografie, een politiek manifest en een liefdesverklaring ineen. Waarom dit boek?
‘Of ik nu in Friesland ben of elders in het land, ik zie en ondervind steeds meer dat we aan het vastlopen zijn met elkaar. Dat ervaar ik ook in mijn raadswerk. Het oplossen van kleine, dagelijkse vraagstukken loopt zo vaak vast dat ik werkelijk denk dat het nodig is ons openbaar bestuur grondig te reorganiseren. De onevenwichtigheid in gemeenteland is zo groot en het verwachtingspatroon van de burger zo anders, dat we dit niet gaan volhouden met elkaar. We hebben het wel vaak over het bijvijlen van het stelsel, maar dat is niet genoeg. Daar had ik een mooi theoretisch onderbouwd verhaal over kunnen opschrijven, maar ik ben nu eenmaal een man van de praktijk.’
Je schreef dit boek. Daarin stel je voor Nederland op te delen in 25 bestuurlijke regio’s. Je hebt ook al nagedacht over de indeling.
‘De meeste gemeenten in Nederland bevinden zich tussen servet en tafellaken. Veel kleine gemeenten zijn in de loop der jaren samengevoegd waardoor het directe contact met bewoners veelal is verdwenen, maar tegelijkertijd zijn ze nog steeds te klein om dingen echt te kunnen regelen.
We groeien toe naar een land waar zo rond de 20 miljoen mensen wonen. Ik pleit voor een stelsel met plusminus 25 bestuurlijke regio’s van 600.000 tot 800.000 mensen. Bij het samenstellen van deze regio’s wordt het sociaal-culturele aspect nadrukkelijk meegenomen. Zeeland en Friesland zijn voor de hand liggende regio’s. Overijssel zou je kunnen splitsen in Twente en Salland, Limburg in Noord- en Zuid-Limburg.
Nu al wordt 25 procent van de overheidsuitgaven besteed aan bovenlokale samenwerkingsverbanden: een bord bestuurlijke spaghetti waar niemand nog enige controle over heeft. Op een vierkante kilometer steggelen het waterschap, de provincie, Rijkswaterstaat en de gemeente over ons water en onze wegen. Dat is allemaal niet echt efficiënt. En dan heb ik het nog niet over de inrichting van bijvoorbeeld het onderwijs of de jeugdzorg.
'Ik pleit voor behapbare bestuurlijke regio’s'
Ik pleit voor behapbare bestuurlijke regio’s waar alle lijntjes, van onderwijs en jeugdzorg tot natuurbeheer en erfgoed, bij elkaar komen, zodat je weer weet wie je waarvoor kunt bellen. Die bestuurlijke regio’s moeten wel echt iets hebben te zeggen. Want hoewel steeds meer taken zijn gedecentraliseerd, zijn gemeenten en provincies steeds meer uitvoeringsorganisaties van het Rijk geworden. Van bovenaf wordt door slimme ambtenaren exact bepaald onder welke voorwaarden taken worden uitgevoerd. Met als gevolg papieren werkelijkheden die zich vroeg of laat tegen ons keren.
Geef die 25 bestuurlijke regio’s de ruimte om binnen grotere kaders te doen wat nodig is. De regionale indeling is overigens net zo hard nodig bij de uitvoeringsorganisaties. Zo krijgt elke regio wat mij betreft een stevige uitvoeringsorganisatie voor erfgoed, waarin musea, archieven, natuur- en landschapsorganisaties en monumenten worden ondergebracht. Dit is de schatkamer voor de toekomst.’
Tegelijkertijd pleit je voor de terugkeer van de dorpsburgemeester…
‘Het is belangrijk iets te doen om op dorps- en wijkniveau de onderlinge band te versterken. Daarom ben ik voor de terugkeer van de dorpsburgemeester. Dat kan overigens net zo goed een wijk- of stadsdeel burgemeester zijn. Ooit werd aan François Mitterrand gevraagd of het niet eens afgelopen moest zijn met het inefficiënte systeem van dorpsburgemeesters in Frankrijk, maar Mitterrand wilde daar niets van weten. Dankzij dit systeem heb ik in elk dorp een vriend van de republiek, zei hij. Het is mooi die rol wat cachet te geven, er rituelen aan te verbinden. Dat vinden mensen prettig en zorgt voor helderheid en structuur.
Waarmee ik niet pleit voor een extra bestuurslaag. Zo’n burgemeester zou een potje geld moeten hebben voor sociaal-culturele zaken: een bos bloemen hier, een kleine reparatie daar, maar de meerwaarde zit bovenal in een verbindende en signalerende rol, met enige doorzettingsmacht richting het regionaal bestuur. Het opbouwen en onderhouden van een verfijnd netwerk in de samenleving is belangrijk wanneer het spannend wordt. En het wordt de komende jaren spannend.’
Als het aan jou ligt, worden de volksvertegenwoordigende, wetgevende en controlerende taken van Kamerleden en raadsleden uit elkaar getrokken.
‘Zowel op nationaal als regionaal niveau zou idealiter worden gewerkt met twee kamers: De Eerste Kamer is de plek voor ongepolijste kritiek op alles wat misgaat in de samenleving. Tot de verste uithoek en het kleinste detail, niets mag onbenoemd blijven. De Eerste Kamer heeft tot taak uit dit alles de essentie te destilleren en de urgente kwesties te benoemen waar het regionale bestuur mee aan de slag moet.
De eveneens rechtstreeks gekozen Tweede Kamer dient de kwaliteit, continuïteit en lange termijn. Wetten en regels die op basis van input uit de Eerste Kamer zijn gemaakt, worden voorgelegd aan de Tweede Kamer.
Veel wetten en regels worden op dit moment uit een emotionele oprisping geboren en worden niet zelden gemaakt voor de bühne. Het is belangrijk dat alle emoties worden gehoord en de ruimte krijgen, maar in emotie genomen beslissingen zijn meestal niet de beste. Door de rol van volksvertegenwoordiger en de rol van wetgever uit elkaar te halen herstel je checks and balances die door onder meer de komst van sociale media verloren zijn gegaan.’
Een waarborginkomen zou volgens jou recht doen aan het zelfbeschikkingsrecht van mensen en ook nog eens veel bureaucratie schelen.
‘Ik ben nog altijd een groot aanhanger van Domela Nieuwenhuis voor wie zelfbeschikking een groot goed was. Er wordt in onze partij veel gesproken over bestaanszekerheid. Laten we daar dan ook iets aan doen. Ik pleit voor een algemeen waarborginkomen van 30.000 euro per jaar. Dat geld krijg je niet altijd, alleen als je om wat voor reden dan ook even geen inkomen hebt.
'Waarborginkomen is veel eenvoudiger dan het woud aan uitkeringen en toeslagen dat we nu kennen.’
Zo’n waarborginkomen is veel eenvoudiger dan het woud aan uitkeringen en toeslagen dat we nu kennen. Het scheelt heel veel geld in de uitvoering en zorgt bovenal voor een gevoel van veiligheid. Bespaar mensen die toch al in de knel zitten de onrust die wordt veroorzaakt door onze gekmakende bureaucratie.
Tegen degenen die bang zijn dat zo’n systeem onvoldoende prikkels biedt om ervoor te zorgen dat mensen aan het werk gaan, zou ik willen zeggen: kijk eens goed naar topondernemers als Musk. Dat soort mensen is negen van de tien keer geboren in een omgeving waar totaal geen financiële zorgen zijn. Het maakt dat deze mensen zich veilig voelen om te ondernemen.
Ik sluit mij dan ook van harte aan bij Tim ‘S Jongers als hij zegt: stuur geen bataljon aan hulpverleners op mensen af, maar geef ze een vast bedrag per maand. Verreweg de meesten komen er dan zelf wel uit.’
Als het aan jou ligt, wordt de helft van de snelwegen vervangen door rijbanen voor ov, de dakloosheid aangepakt door tiny houses te bouwen in parkeergarages van autovrije stadscentra; in ‘Friesland mijn liefde’ gaat heel Nederland op de schop. Wat hoop je dat er met dit boek gebeurt?
‘Ik hoop dat mensen die zich bekommeren om het openbaar bestuur het gaan lezen. Want er moet serieus wat gebeuren in het huis van Thorbecke en bestuurskunde is te belangrijk om aan bestuurskundigen over te laten. Als je het binnen onze partij over een stelselherziening hebt, begint iedereen te zuchten: dat is zo moeilijk, dat duurt zo lang, daar moeten we maar niet aan beginnen…
Maar de boel is vastgelopen, niets doen is geen optie. We zullen ook vanuit de sociaaldemocratie fundamenteel moeten nadenken over hoe we willen dat de overheid functioneert.
Bovenal hoop ik dat dit boek mensen verleidt vooral zelf na te blijven denken. Hoe zouden we Nederland, ons dorp, onze stad inrichten als we morgen opnieuw zouden beginnen?’
Oeds Westerhof, Friesland mijn liefde
Afbeelding: Sijmen Hendriks Fotografie | ANP