Het netwerk Weerbaar Bestuur bestaat vijf jaar. Het netwerk spant zich in voor een weerbaar bestuur waarin politieke ambtsdragers hun ambt veilig en integer uit kunnen oefenen. De afgelopen jaren zijn agressie, bedreiging en intimidatie toegenomen. Wat kan het netwerk hierin betekenen? En weet de doelgroep de aangeboden hulp te vinden?
Ons aanbod wordt steeds breder en relevanter
Anne Jet Plat
Anne Jet PlatProgrammamanager Weerbaar Bestuur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Wat doet het Netwerk Weerbaar Bestuur precies?
‘Het netwerk ondersteunt decentrale politieke ambtsdragers, wanneer ze te maken hebben met incidenten van agressie, intimidatie of andere oneigenlijke druk. We geven ook advies over hoe je je organisatie kunt versterken en weerbaarder kunt maken.
Hoe krijg je dat voor elkaar?
'Het begint bij bewustwoording. Je organisatie voorbereiden, zodat je kunt kijken welke maatregelen je het beste kunt nemen wanneer risico’s toenemen.'
En voor de politici zelf?
'Na een incident bieden we volop ondersteuning. Daar is het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur voor, bestaande uit vertrouwenspersonen uit de beroepsverenigingen van burgemeesters, wethouders, raadsleden en Statenleden. Zij hebben een groep van ervaringsdeskundigen, die inzetbaar zijn op het moment dat er iets gebeurt. Zij komen dan op de koffie zodat mensen hun verhaal kwijt kunnen. Om naast hen te staan.
Ook is er een groep experts voor als het dieper zit, wanneer het bijvoorbeeld gezinsleden raakt. Zij zijn inzetbaar voor psychosociale hulp.’
Niet iedereen uit de doelgroep kent het netwerk: hoe kan dat en is dat erg?
‘Dat is niet erg, zolang de mensen, waarbij ze aan de bel trekken, het maar wél weten. Als ze via bijvoorbeeld het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) alsnog in aanraking komen met de diensten van het netwerk is het ook goed.’
Hoe hebben jullie dat aangepakt?
‘Het ondersteuningsteam heeft alle burgemeesters en griffiers een brief gestuurd voor een bewustwordingssessie. Daarin staan kwesties als: wanneer is er sprake van agressie? Bij wie kun je terecht? En wat kan een griffier voor je betekenen? Op die moedigen we overheden aan om afspraken te maken over wat je wanneer moet doen, zoals bijvoorbeeld het opstellen van een agressieprotocol. Dat is uiteindelijk het belangrijkste.’
Hoe kunnen politieke ambtsdragers hulp krijgen van het netwerk?
‘Onze website is bedoeld als kennisdeelplatform, zodat je een overzicht hebt van wat er allemaal is. Ook kun je steun halen via je politieke partij of je beroepsvereniging. Wat verder relevant is om te weten is dat we recent in een Kamerbrief hebben aangekondigd dat de regeling voor veilig wonen wordt uitgebreid.’
Waarom is dat nodig?
'We merkten een aantal jaar geleden dat er veel knelpunten waren in de beveiliging van woningen van met name burgemeesters en wethouders. Ze konden geen aanspraak maken op bestaande maatregelen. Daardoor moesten ze voor elke aanpassing, zoals bijvoorbeeld een vrijstaande brievenbus om vuurwerk in huis te voorkomen, eerst langs de gemeenteraad. Dat werd als heel onwenselijk gezien. Daar is in 2021 een regeling voor getroffen die waarschijnlijk vanaf 1 oktober wordt uitgebreid. Zo proberen we ook praktisch te ondersteunen.’
Het netwerk bestaat nu vijf jaar, wat is er in die tijd veranderd?
‘De woningscan en de regeling veilig wonen zijn er gekomen, net als het ondersteuningsteam. Ook worden er veel meer agressieprotocollen opgesteld voor in de koude fase, wanneer er nog niks aan de hand is.’
Is de agressie de afgelopen tijd erger geworden?
‘Goede vraag. Die agressie was er altijd al, maar sociale media en dergelijke hebben dat verder aangewakkerd. De tendens in de samenleving is, dat agressie niet meer normaal wordt gevonden. Daarom spreken we er ons meer tegen uit, proberen we om intimidaties en bedreigingen te voorkomen en pakken we ze als dat niet lukt aan.’
Zit de PvdA stevig in het netwerk?
‘We zijn blij dat de PvdA vanaf het begin betrokken is geweest bij het netwerk. Het helpt als partij om beter zicht te krijgen op wat er allemaal gebeurt en wat je kunt doen ter ondersteuning van je eigen bestuurders en volksvertegenwoordigers. En wij proberen ook zicht te verschaffen over het actuele aanbod, daartoe is er bijvoorbeeld ook een maandelijkse nieuwsbrief waar politieke ambtsdragers zich op kunnen abonneren.’
Wat zou je lokale politici nog willen meegeven?
‘Het belangrijkste is dat je in het college en de raad in gesprek gaat over de thema’s. Wees je ervan bewust dat bedreiging en intimidatie en dergelijke overal gebeuren én er dus veel kennis, ervaring én steun is, die je kunt krijgen.’
Uitstekend ondersteund
Eric van Oosterhout
Eric van OosterhoutBurgemeester van Emmen
Heb je wel eens gebruik gemaakt van het ondersteuningsaanbod van het Netwerk Weerbaar Bestuur?
‘Ik ken het wel, maar ik heb geen gebruik gemaakt van hun aanbod. Eerlijk gezegd ben ik ook niet helemaal op de hoogte van wat het netwerk allemaal kan betekenen.’
Hoe komt dat?
‘Als burgemeester kan je kiezen uit veel netwerken. Het kan dus best aan mij liggen, maar gelukkig leiden veel wegen naar Rome. Je hebt veel manieren om aan informatie te komen over weerbaarheidsvraagstukken.’
Waar haal jij je informatie en ondersteuning dan wel vandaan?
‘Dat varieert van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters tot intervisie en allerlei bureaus die ons daarbij ondersteunen. We hebben onze eigen hulpstructuren daarin ontwikkeld.’
Hebben jullie in Emmen veel te maken met de thema’s veiligheid en integriteit?
‘Het zijn twee tellers van dezelfde breuk, maar wel wisselend. Integriteit is overzichtelijk, daar hebben we ook beleid voor. Daar zijn hier niet veel issues mee. Maar veiligheid en ondermijning, daar is veel mee aan de hand. We hebben te maken met drugs, motorclubs, mensenhandel, vastgoed, zorg en veiligheid: alle aspecten van veiligheid komen hier langs.’
Is dat aan het toenemen?
‘Dat durf ik niet te zeggen, maar het is wel manifest aanwezig. We hadden laatst de directeur-generaal ondermijning op bezoek. Daarbij zijn we ook bij bedrijventerreinen gaan kijken: wat gebeurt er in panden die in gebruik zijn? En wat bij leegstaande panden?’
Wat is het belangrijkste in de aanpak?
‘Kiezen. We kunnen niet alles tegelijkertijd. En we hebben bij de aanpak andere partijen nodig.’
Zoals?
‘Als het gaat om bedrijventerreinen, moet je de ondernemersvereniging en parkmanagement er bijvoorbeeld ook bij betrekken. Met drugs gerelateerde zaken in het buitengebied doen we dat ook. We hebben ogen en oren nodig. Daarom hebben we bijvoorbeeld samen met LTO bijeenkomsten georganiseerd om mensen te adviseren, informeren én om signalen te vragen.’
Je hebt zelf te maken gehad met een serieuze bedreiging. Hoe ben je daar mee omgegaan?
‘Dat was heel naar. Het zat overigens meer in de hoek van verwarde personen. Praktisch betekende het: aangifte doen, politie inschakelen, eigen beveiligingsmaatregelen nemen en contact zien te krijgen met de persoon in kwestie.’
Had je het gevoel dat je voldoende regie had over het proces? Had je alle tools in handen?
‘Dat was zeker wel voorhanden. Je hebt een mix van mensen in en om het gemeentehuis die dan helpen, inclusief de politie. Toen ik hier kwam werken zijn er ook mensen van het stelsel bewaken en beveiligen hier geweest. Daar werd ik uitstekend in ondersteund.’
Meer ondersteuning dan in 2017, maar kan nog beter
Victor Molkenboer
Victor MolkenboerBurgemeester in Woerden
Heb je persoonlijk gebruik gemaakt van de ondersteuning van het Netwerk Weerbaar Bestuur, toen je zelf werd bedreigd?
‘Nee, dat gebeurde in 2017 vanuit het drugscircuit. Ik kreeg beveiliging van de politie. Het netwerk Weerbaar Bestuur was in oprichting, het was nog een team geloof ik.’
En nu?
‘Nu is het een belangrijke schakel. Wanneer je wil weten hoe je moet handelen bij bedreigingen, integriteitskwesties of maatschappelijk onbehagen, kan je bij het netwerk terecht en kan je antwoorden vinden.’
Dat kan ingewikkeld zijn?
‘Zeker. Soms word je door burgers benaderd op een manier die net níet strafbaar is, maar wel bedreigend over kan komen. Hoe moet je daar mee omgaan? Het Netwerk is dan voor mij een vraagbaak en een middel om thematisch in gesprek te kunnen gaan met de raad.’
Hoe is het de afgelopen jaren in Woerden gegaan?
‘Veiligheidsissues speelden zich alleen rondom mij af, telkens gerelateerd aan onze bestuurlijke aanpak van de drugscriminaliteit. Een burgemeester bedreigen is overigens niet heel slim, want dan concentreer je de inzet van politie en OM juist op de activiteiten van die criminelen. In mijn geval heeft dat er in ieder geval toe geleid dat ze gestopt zijn. Ze hebben er kennelijk van geleerd.’
En verder?
‘Het onbehagen onder mensen is groter geworden. Bijvoorbeeld met covid en de boerenprotesten is het grimmiger geworden. Dat heeft te maken met een steeds grotere onzekerheid in de wereld. De oorlog in Oekraïne, klimaatverandering, de tweedeling in de samenleving die groter wordt en stikstof. Het anti-overheidsdenken is enorm gegroeid.’
Waar merk je dat aan?
‘Mensen zetten zich steeds meer af richting de overheid. Je zag het ook bij de provinciale verkiezingen. Om een tegengeluid te laten horen stemden ook mensen uit de stad op de BBB. Dat onbehagen is echt een ding. Mensen voelen zich niet gehoord. Zelfs met participatietrajecten hoor je vaak terug dat de overheid niet wil luisteren. Ja, er is geluisterd, maar we kunnen niet iedere wens inwilligen. Het blijft altijd een belangenafweging. Maar dat zien veel mensen toch vaak anders. Ze veralgemeniseren het. Naar mij wordt niet geluisterd.’
Welke rol spelen social media hier in?
‘Het heeft een versterkend effect. Mensen voelen zich er veilig om hun onbehagen kenbaar te maken. Je ziet het zelfs bij politieke partijen. Lokale partijen, die dan bijvoorbeeld twitteren over landelijke partijen, dat gaat er niet altijd even zachtzinnig aan toe. En het vergroot de cohesie in de gemeenteraad ook niet.’
Er gebeurt dus meer. Denk je dat politici in Woerden voldoende weerbaar zijn tegen dit soort ontwikkelingen?
‘We proberen er samen met de griffie aandacht aan te besteden. Ik heb niet de indruk dat politici hier niet weten hoe ze zichzelf staande moeten of kunnen houden. Het gaat ook vaak om incidenten hier, dus meestal is het relatief kortdurend.’
Wat neem je mee van die bedreigingen die je hebt gekregen?
‘Dat het zo jammer is dat er niet iemand was, waarmee ik over het effect van de beveiligingsmaatregelen kon discussiëren. Het doet natuurlijk veel met je. ‘s Avonds je hond uitlaten betekende over je schouders kijken. Dat idee. Daarover in gesprek kunnen zijn, is heel belangrijk. Maar die optie was er toen niet: ik vind het van groot belang dat dat er nu wel is.’
Is er nog ruimte voor verbetering?
‘Jazeker. De politie wil bijvoorbeeld bij dreigingssituaties in het kader van het belang van het onderzoek niet precies vertellen wat ze doen. Dat vind ik erg lastig, want daar heb je weinig aan. Dus dan voel je je toch niet prettig. Het zou daarom een mooie uitbreiding zijn op het netwerk als je met ervaringsdeskundigen of experts kunt praten. Binnen het netwerk kijken we nu vooral naar de preventieve kant, maar als je iets overkomt, heb je andere dingen nodig.’
Bijschrift afbeelding: De Haarlemse burgemeester werd zwaar beveiligd en moest zelfs onderduiken
Afbeelding: Remko de Waal | ANP