Met een hoop moeite schraapte het kabinet in de uren voor Prinsjesdag miljarden bij elkaar voor koopkrachtmaatregelen en het energieplafond. Iets is natuurlijk beter dan niets, maar de maatregelen staan – afgezien van de volstrekt ongerichte en ontoereikende € 190 energietoeslag in november en december – pas in 2023 op de agenda, terwijl mensen nu al in de kou zitten.
Lokaal kan je natuurlijk niet alles oplossen, maar met de lokale miljoennota’s in aantocht is er zeker wel wat mogelijk. Daarom hebben we de beste voorbeelden in gemeenten op een rij gezet. Beter goed gejat dan slecht bedacht.
1. Niemand in de kou door het noodfonds
Met een energieplafond dat per 1 januari 2023 wordt ingevoerd, probeert het kabinet de energie- en gasprijzen te dempen. Een stap in de goede richting, maar niet voldoende voor mensen in energielekke woningen of voor mensen die met heel weinig geld moeten rondkomen. Bovendien raken sommige mensen nú al in de problemen. Wachten tot 1 januari is dan geen optie.
De Enschedese PvdA-wethouder Arjan Kampman heeft daarom per 1 oktober een noodfonds ingesteld van € 2 miljoen voor inwoners die de rekeningen van gas, elektra en water niet meer kunnen betalen. Uitgangspunt van het noodfonds is dat niemand in de kou zit of uit huis wordt gezet. Ook is het noodfonds bedoeld om te voorkomen dat mensen uit de schuldsanering wordt gezet. Dit gebeurt namelijk als mensen niet aan de betalingsverplichtingen kunnen voldoen en dat is al snel het geval met deze hoge prijzen.
Vanuit het noodfonds kunnen de rekeningen betaald worden. Het is een renteloze lening, die in bepaalde gevallen omgezet kan worden in een gift. Enschede is de eerste gemeente met een noodfonds. Meer lezen over het noodfonds? Hier vind je het raadsvoorstel (agendapunt 5).
Inmiddels volgen meer gemeenten het voorbeeld van Enschede. In Nijmegen diende de PvdA een motie in om nog dit jaar een noodfonds in te stellen voor inwoners die in de problemen raken door de hoge energierekeningen. De motie werd met een zeer ruime meerderheid aangenomen. In Ede is door PvdA-wethouder Karin Bijl een noodfonds bestaanszekerheid ingesteld.
2. Schuldenrust
De schuldsanering is keihard: kan je niet aan de betalingsverplichting voldoen, dan word je eruit gezet. Rondkomen met weinig geld is in deze tijd echter haast onmogelijk. In Enschede kunnen inwoners in de schuldsanering een beroep doen op het noodfonds voor de energierekening. Ook Amsterdam komt mensen met schulden tegemoet. Ze hoeven deze winter de maandelijkse aflossing aan de kredietbank niet (volledig) te betalen.
3. Keer energietoeslag ook uit aan studenten
De energietoeslag van € 1300 is mooi, maar volgens de regels van het Rijk komen studenten er niet voor in aanmerking. Minister Schouten (armoedebeleid) is niet van plan de regels aan te passen: te duur. Vreemd, want de energiekosten voor studenten stijgen wel gewoon. Tilburg, Delft en Zwolle keerden als eerste gemeenten de energietoeslag toch aan studenten uit en inmiddels volgen meer steden, waaronder Utrecht, Hilversum en Amersfoort.
In Nijmegen spande een student een rechtszaak aan tegen de gemeente, omdat hij werd uitgesloten van de energietoeslag. De rechter gaf de student gelijk: die uitsluiting van de energietoeslag mag niet. Nijmegen heeft de regels nu aangepast en studenten kunnen onder bepaalde voorwaarden een beroep doen op de energietoeslag.
4. Verduurzaming in de strijd tegen energiearmoede
In veel gemeenten zijn duurzaamheidsleningen waarmee huiseigenaren hun huis kunnen verduurzamen. Maar wat als je weinig verdient, geen lening aan kan gaan en ondertussen wel kopje onder gaat door de hoge prijzen? De gemeente Zutphen gaat als experiment kosteloos de koopwoningen van inwoners met een laag inkomen verduurzamen, in strijd tegen energiearmoede.
Het college stelde voor om huizen gebouwd vóór 1994 en in eigendom van inwoners met een inkomen lager dan 130% van het sociaal minimum te verduurzamen. De gemeenteraad heeft dit opgerekt naar 150%, waardoor zo’n 360 Zutphense huishoudens voor de regeling in aanmerking komen. Voor maximaal € 2500 kunnen ze hun spouwmuren, dak of vloeren laten isoleren of dubbel glas laten plaatsen. De gemeente betaalt dit vanuit de middelen die het Rijk beschikbaar heeft gesteld voor de aanpak van energiearmoede.
5. Individuele inkomenstoeslag automatisch uitkeren
Voor mensen die al langere tijd geen of een laag inkomen hebben, is er de individuele inkomenstoeslag. Gemeenten bepalen zelf wie voor de individuele inkomenstoeslag in aanmerking komt en wat de hoogte daarvan is. In de ene gemeente moet een inwoner bijvoorbeeld drie jaar een laag inkomen hebben, terwijl je in andere gemeenten pas na vijf jaar in aanmerking komt voor de toeslag. Ook de hoogte van de toeslag verschilt van gemeente tot gemeente.
Inwoners moeten de individuele inkomenstoeslag zelf aanvragen. Lang niet iedereen weet van het bestaan van de toeslag en de aanvraag kan een heel gedoe zijn. Daarom heeft de gemeente Utrecht besloten de individuele inkomenstoeslag automatisch toe te kennen aan inwoners die daar recht op hebben.
6. Verruiming bijzondere bijstand in Utrecht
In de meeste gemeenten kunnen alleen inwoners met een laag inkomen een beroep doen op de bijzondere bijstand. Niet alleen mensen met een laag inkomen worden geraakt door de hoge energieprijzen en gierende inflatie, ook voor middeninkomens levert dit problemen op. Dat is ook in Utrecht het geval. Utrechters met een inkomen tot 200% van het wettelijk sociaal minimum die niet in aanmerking komen voor de energietoeslag, maar wel in de problemen raken door de hoge eindafrekening van de energieleverancier, kunnen deze indienen bij de gemeente.
7. Hulp aan voedselbanken
Veel meer mensen doen een beroep op de voedselbank, terwijl voedselbanken de hoeveelheid giften die ze krijgen zien teruglopen. Mede op initiatief van de PvdA Statenfractie in Flevoland, stelt de provincie € 90.000 beschikbaar aan voedselbanken die het moeilijk hebben. Ook de provincie Drenthe stelt op initiatief van de PvdA € 100.000 beschikbaar ter ondersteuning van de voedselbanken.
In Veldhoven nam het aantal huishoudens dat een beroep deed op de voedselbank in twee maanden tijd toe van 111 naar 130. Tegelijkertijd zag de voedselbank de toevoer van met name groente en fruit afnemen. Daarom diende PvdA-GroenLinks Veldhoven een motie in om de rest van deze raadsperiode de voedselbank maandelijks een subsidie te geven van € 1000 om voldoende groente en fruit te kunnen kopen.
8. Verenigingen in het nauw: voorkom verhoging contributies
Niet alleen inwoners, ook (sport)verenigingen, zwembaden en maatschappelijke organisaties hebben last van de hoge energierekeningen en inflatie. Het risico bestaat dat verenigingen hun contributies verhogen om de kosten te dekken, waardoor leden afhaken. Niet iedereen kan immers die hogere contributie betalen.
In Vijfheerenlanden werd een PvdA motie voor een noodfonds voor sociale ontmoetingsplaatsen, dorpshuizen en verenigingen unaniem aangenomen. De gemeente Steenwijkerland komt binnenkort met een ‘reserve energie maatschappelijke instellingen’, waarmee instellingen en verenigingen die door de hoge energiekosten in de problemen komen, geholpen worden.
De noodfondsen zijn een korte termijn oplossing om de ergste nood te ledigen. Verduurzaming en energie besparen zijn ook nodig. Sommige gemeenten zetten de energiecoaches ook in bij (sport)verenigingen. Daarnaast kunnen sportverenigingen en gemeenten gebruik maken van de tool Sport NL Groen.
Bijschrift afbeelding: Woning wordt geïsoleerd
Afbeelding: Sander Koning | ANP