De stikstofcrisis raakt heel Nederland: van de landbouw tot natuur en van woningbouw tot industrie en luchtvaart. Het is inmiddels alweer twee en een half jaar geleden dat Nederland kennismaakte met de boze boeren, maar een permanente oplossing lijkt nog niet gevonden.
Om toch maar te kunnen bouwen kopen overheden en bedrijven stikstofrechten op. Deze komen in de handel, omdat een bedrijf stopt of omdat er minder uitstoot is dan berekend voor de vergunning. Zo kan een veehouder met honderdvijftig koeien en een vergunning voor tweehonderd de rechten deels verkopen. Een papieren draak, waarmee er per saldo zelfs meer kan worden uitgestoten. Niet voor niets krijgen provincies steeds vaker een tik op de vingers van rechters bij de aanvraag van vergunningen en komt er van binnenuit steeds meer kritiek op.
Onder meer de provincie Overijssel heeft om verdere juridische problemen te voorkomen het vergunningstraject stilgezet. Gedeputeerde Tijs de Bree geeft aan dat het probleem heel ingewikkeld is. ‘We hebben het stikstofprobleem als overheid onderschat. Met de uitspraak van de Raad van State dat de PAS niet meer als basis voor toestemming gebruikt mag worden, is het hele stikstoftraject piepend en krakend tot stilstand gekomen.’
Extern salderen niet altijd verkeerd
Met Kafkaëske gevolgen. ‘Vandaag woonde ik een zitting bij over beweiding en bemesting. Natuurlijk sta ik erachter, dat we voor onze gezondheid en de natuur minder stikstof uitstoten. Alleen de realiteitszin lijkt soms weg. Boeren die elke vergunning in bezit hebben, die ze moesten hebben, moeten nu ineens een extra vergunning hebben om hun koeien de wei in te laten staan. In algemene zin ben ik van mening, dat we als provincie ervoor moeten zorgen dat de uitstoot naar beneden gaat. Maar in deze casus vind ik dat de koeien gewoon naar buiten moeten kunnen.’
Het is volgens De Bree te kort door de bocht om te zeggen dat extern salderen hoe dan ook aan banden gelegd moet worden. ‘In sommige gevallen moet dat inderdaad. Maar het is goed verdedigbaar in andere gevallen, want dan kan er een woningbouwproject doorgaan of kan een boer zijn bedrijf extensiveren.’
De Bree: ‘De realiteitszin lijkt soms verdwenen’
Je moet niet vergeten om dat laatste ook mee te nemen, vindt de gedeputeerde. ‘Als PvdA staan we voor het goed achterlaten van deze planeet voor volgende generaties, maar ook voor sociaal perspectief. Agrarische bedrijven met oplopende schulden, dat is onhoudbaar. Van hen kunnen we niet verlangen om nog meer te investeren, maar het andere uiterste, een land met alleen hier en daar een keuterboer, is ook geen oplossing.’
Plannen kabinet onvoldoende helder
Afgelopen week lekte uit dat het kabinet de veeteelt met 30% wil reduceren om zo de stikstofuitstoot terug te brengen. Daarvoor wordt in totaal € 25 miljard uitgetrokken. Een flink bedrag, maar het Zeeuwse Statenlid Eddy Heerschop is er niet gerust op. Het ligt er volgens hem vooral aan hoe ze het geld gaan besteden. ‘Als dat bedrag alleen verdeeld wordt over de grootste schreeuwers – in dit geval Gelderland en Brabant – is er wel geld genoeg om boeren uit te kopen, maar blijft er weinig over voor de rest. Het moet én én zijn: de uitstoot moet fors naar beneden én de natuur moet robuust en hersteld worden.’
Een artikel in Trouw bevestigt dat beeld. Ecologen waarschuwen dat herstelwerkzaamheden in natuurgebieden nauwelijks aanslaan als de stikstofneerslag niet drastisch daalt de komende jaren. ‘De natuur heeft geen eigen stem,’ zegt Heerschop. ‘Boeren, ondernemers en industrie lobbyen volop, maar er komt geen waarschuwing van de natuur. Wat verdwijnt, is weg en dat krijgen we niet snel meer terug. Het is al bijna te laat. Ik zie in Zeeland dat de stikstofneerslag doorwerkt in de slinken en schorren, het duingebied en op de zandgronden. Net zoals op de Veluwe ontstaan droge bossen. Heel zorgelijk!’
Heerschop: ‘Het nieuwe kabinet heeft een fors bedrag uitgetrokken, maar het is niet duidelijk hoe dat geld wordt verdeeld’
Er moet nu iets gebeuren, vindt ook De Bree. ‘Ik hoop dat de minister binnenkort ook echt aan de slag gaat. Ik weet zeker dat veel bedrijven mee zullen gaan als het ministerie duidelijk zegt “dit is het plan en zo gaan we het doen”. Niet weten wat je te wachten staat en waar je op moet anticiperen, die onduidelijkheid is het ergste.’
Daarom moeten er snel duidelijke regels komen, zegt De Bree. ‘Ook voor ons als provincie is een instrumentarium nodig. Nu gebeurt alles op vrijwillige basis, maar als we echt de natuur willen behouden dan moeten wij de mogelijkheid hebben om bijvoorbeeld bedrijven uit te kopen. Als het moet niet alleen op vrijwillige basis.’
De Bree: Behoefte aan snel meer duidelijkheid
Heerschop is het daarmee eens. ‘Duidelijke richtlijnen en bevoegdheden zijn noodzakelijk. We worden continu gecorrigeerd door de rechterlijke macht. In theorie is dat goed, maar waar we nu tegenaan lopen is echt te gek voor woorden. Dit dossier is inmiddels net zo krom als dat het probleem groot is.’
Kleine verbetering zichtbaar
Of er echt meer bevoegdheden moeten komen bij de provincies en gemeenten weet Tweede Kamerlid Joris Thijssen niet. ‘Volgens mij gaat het vooral om geld.’ Geld om grond te kopen bijvoorbeeld.
Het Rijk zal wel moeten samenwerken met provincies en gemeenten, denkt Thijssen. ‘Elk gebied is anders en heeft een andere aanpak nodig, maar de regie ligt bij Den Haag. Voor gemeenten en provincies is het soms lastig om door te pakken als er veel weerstand is tegen maatregelen. Toch is juist dat nodig in dit dossier: een rechte rug en sterke leiding.’
Thijssen: ’Minder vee betekent niet automatisch minder boeren’
Vergeleken met de afgelopen tweeënhalf jaar is het nieuwe regeerakkoord een verbetering, vindt Thijssen. ’Ze zeggen alle goede dingen en kaarten het probleem aan, maar ze komen niet met een plan. Het is een mooi bedrag, alleen wil ik weten hoe dan? Dat is me niet helemaal duidelijk.’ Wel zegt het kabinet naast de boeren te willen blijven staan. ‘Misschien zal er wat te ruimhartig aan de boeren gegeven worden. Op zich niet zo erg, maar alleen saneren lijkt me onvoldoende. Ik hoop dat er een meer uitgebreide visie en oplossing komt.’
Zelf neemt het Kamerlid alvast een schot voor de boeg. ‘Minder vee hoeft helemaal niet te betekenen dat er minder boeren nodig zijn. Wél moeten we het landbouwsysteem veranderen. Hoe je dat doet is een politieke keuze. Nu is het een ziek systeem. Boeren moeten meer en meer vee hebben om een boterham te kunnen verdienen. Zij kunnen niks beginnen tegen de grote marktpartijen, zoals de Albert Heijn. Maar de overheid kan dat wel. We hoeven niet mee te gaan met de markt.’
Thijssen: Het ontbreekt nu aan leiderschap
Thijssen wil daarom dat het nieuwe kabinet zich bezig gaat houden met natuurherstel en een plan maakt om boeren te helpen met extensiveren en natuurvriendelijker te werken. ‘Er is politiek leiderschap nodig op dit onderwerp. Eerst moet er een plan komen, dat doorgerekend wordt en dat we kunnen bespreken.’ Dat moet op korte termijn. ‘We hebben de tijd niet om hier weer een jaar voor uit te trekken. Ik hoop dat er over een dikke maand een plan ligt, waar we mee aan de slag kunnen.’
Die oplossing zal een klap betekenen voor een flink aantal partijen in Nederland, verwacht De Bree. ‘Maar uiteindelijk geeft het ook rust om te weten waar we aan toe zijn. Dan kunnen we weer verder.’ Heerschop hoopt ook op nieuw beleid, dat snel duidelijkheid biedt. Wat hem betreft is het uitgangspunt helder: ‘De nadruk moet liggen op hoe we duurzaam gaan samenleven in balans met de natuur. Uit de tendens stappen van méér verdienen en economisch alleen maar groeien. Dat kan niet meer.’
Afbeelding: Hans van Rhoon | ANP