Regeerakkoord: gemeenten onder curatele, sociale huur verder gemarginaliseerd en kloof arm en rijk niet gedicht

Na negen maanden ligt er dan eindelijk een nieuw regeerakkoord, met recht een zware bevalling te noemen dus. Zie je dat ook terug in de inhoud? Of zitten er ook mooie dingen in?

De bewegingsvrijheid van gemeenten wordt nog verder ingeperkt 

Marinka Mulder

Wethouder financiën, onderwijs en jeugdzorg in Renkum

Wat is je eerste indruk?

‘Laat ik beginnen met iets positiefs. Ik ben heel blij dat de agenda van Marjolein Moorman is gekopieerd, die in Amsterdam koploper is bij het tegengaan van kansenongelijkheid in het onderwijs. Gelijke kansen krijg je door ongelijk te investeren, zegt zij. En dat staat letterlijk in het regeerakkoord.

Verder vind ik het ook positief dat het initiatiefvoorstel van Gijs van Dijk over het minimumuurloon is overgenomen. Dat is het goede nieuws.’

En het minder goede?

‘We hebben met het vorige kabinet een enorme strijd gevoerd over de jeugdzorg. We zijn uiteindelijk uitgekomen op arbitrage, wat heel uitzonderlijk is tussen twee overheidslagen. Maar in plaats van dat het kabinet de uitspraak volgt, lees ik nu, dat de behandelduur wordt genormeerd en dat er een eigen bijdrage kan komen. Daarmee passeren ze de gemeente en doen ze geen recht aan de uitspraak van de arbitragecommissie. Dat laat zien dat dit kabinet wat dat betreft net zo arrogant is als het vorige en de rest van het land voor enorme dilemma’s stelt.’

Zijn er ook andere zaken waar je ontevreden over bent?

‘Het gemeentefonds bijvoorbeeld. Positief daarbij is dat de opschalingskorting wordt bevroren. Dat is een korting om gemeenten te dwingen om te fuseren tot een grotere gemeente. Waar overigens nooit van is bewezen, dat opschaling daadwerkelijk voordelen oplevert. Alleen wordt het bevroren in plaats van afgeschaft. Dat beter zou zijn geweest. Maar wat echt heel erg is, is dat ze hun eigen ambities financieren door uit het gemeentefonds ook weer geld te halen.’

Heb je daar een voorbeeld van?

‘Bijvoorbeeld door € 1 miljard voor de woningbouwopgave uit het gemeentefonds te halen. Dat storten ze dan weer terug in de vorm van een specifieke uitkering. Dat betekent dus, dat we dat alleen nog mogen uitgeven aan doelen die het Rijk stelt. Dat is erg, omdat we nu al de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen, en we krijgen zo dus nog minder bewegingsvrijheid. We worden zo een Rijksuitvoeringsorganisatie in plaats van een autonome bestuurslaag. Waar gaan gemeenteraadsverkiezingen nog over als Den Haag tot op de euro bepaalt waar we het geld aan mogen uitgeven?’

Per saldo klink je niet heel positief?

‘Nee, zeker niet. Ik ben wel positief over de onderwijsveranderingen, maar het is op mijn portefeuilles in ieder geval toch een beetje doormodderen met dit nieuwe kabinet. En ik zie ook op andere portefeuilles, dat collega’s niet staan te juichen.’

De sociale huursector wordt verder gemarginaliseerd 

Rogier Tetteroo

Wethouder wonen in Gouda

Wat was jouw eerste indruk?

‘Ik heb vooral naar de bouwen en wonen pagina’s gekeken, omdat dat mijn portefeuille is. En met een schuin oog heb ik ook de financiële paragraaf bekeken om te zien hoe alle plannen financieel vertaald worden. In het regeerakkoord staan soms best vergaande uitspraken over zaken afschaffen, maar in de financiële vertaling zie je dat niet altijd terug.

En daar gaat het toch om. De verhuurderheffing wordt bijvoorbeeld aangekondigd als ‘schaffen we af’, maar dat duurt nog tot 2023. Daar komt nog bij, dat er niet wordt gezegd dat het geld dat daardoor vrijkomt naar eigen goeddunken door de sector ingezet mag worden. Daar worden hele stringente afspraken over gemaakt.’

Marinka gaf dat ook al aan, dat er steeds minder autonomie komt voor de gemeente zo.

‘De thematiek is inderdaad hetzelfde, maar dan op een ander onderwerp. En bij de verhuurderheffing is het ook nog zo dat huurders, die het al niet te breed hebben bijdragen aan de verhuurderheffing, waarvan de opbrengst straks dus ingevuld wordt door het Rijk. Een sigaar uit eigen doos dus. En helaas zie je dat meer in het akkoord.’

Wat vind je in het algemeen van de woonplannen?

‘Als je de paragraaf bouwen en wonen in algemene zin bekijkt, spreekt er geen geloof uit dat er samengewerkt gaat worden met de corporaties aan grote, brede en sociale huisvesting. Integendeel: er wordt geïnvesteerd in middenhuur, maar dat is eigenlijk ook al duur.’

Zie je ook positieve punten?

‘Er komt een minister voor wonen en ruimtelijke ordening. Ik hoop, dat die minister ook eigen ambtenaren en een fatsoenlijk eigen budget krijgt. Maar verder kan ik het niet anders maken: de teleurstelling overheerst. Het huurtoeslagstelsel gaat bijvoorbeeld ook op de schop. Dat wordt inkomensgerelateerd. Voor mensen, die net iets meer verdienen, kan dat een enorme klap betekenen.’

Waarom?

‘De sociale huursector wordt verder gemarginaliseerd en alleen nog maar ingezet voor mensen, die het minst van alles verdienen. Verder staat er een scheefhuurboete in voor mensen die volgens het kabinet in een “te goedkope woning” wonen. Dat is nogal wat. De gedachte dat sociale huurwoning alleen voor arme mensen zijn, gaat recht in tegen ons idee van gemengde wijken.

Als je dit doorvoert ontstaan er uniforme wijken, waar alleen maar mensen met een laag inkomen wonen, terwijl de middeninkomens zijn overgeleverd aan de grillen van de vrije markt. De mooie gedachte is nu juist om gemengde wijken te hebben, waar je met een redelijk inkomen relatief weinig kwijt bent aan je woning en je meer geld overhoudt voor  andere zaken.’

Dat gaat dus echt om ideologie?

‘Zeker. De term scheefhuren is echt een VVD-uitvinding. D66 en VVD verafschuwen het idee van volkshuisvesting: als je weinig te besteden hebt, moet je maar kleiner wonen en als je meer hebt moet je duurder wonen. Dat is eigenlijk best gek: liberalen willen voor alles keuzevrijheid, maar kennelijk niet voor wonen.’

Wat vind je van het voorstel over grondgebonden sociale huurwoningen?

‘Volgens het akkoord moeten mensen die in dat soort woningen wonen hun huis kunnen kopen. Dat betekent dat de duurzame en afwisselende voorraad, die corporaties hebben gebouwd, kan verdwijnen. Corporaties hebben altijd zorgvuldig bewaakt, dat ook gezinnen in betaalbare woningen kunnen wonen. Mijn schrikbeeld is nu dat hetzelfde gebeurt als wat er onder Thatcher gebeurde: dat wijken juist minder divers worden en dat de woningnood voor gezinnen met lagere inkomens nog groter wordt. Het is wederom een fundamentele marginalisering van de sociale huursector.’

Ook jij bent niet heel positief over punten uit het regeerakkoord die jouw portefeuille raken.

‘Nee. En dan is er ook nog een heilig geloof in tijdelijke woningen. In het regeerakkoord wordt er over maar liefst vijftienduizend tijdelijke woningen per jaar gerept. Als je de druk op de woningmarkt verlegt naar tijdelijke oplossingen, waar ben je dan eigenlijk mee bezig? Je kunt beter tijd en middelen investeren in het verkorten van procedures voor permanente woningen.’

In het regeerakkoord staat wel dat twee derde van de nieuwbouwwoning in het betaalbare segment zal vallen. Dat is toch positief?

‘Dat klinkt mooi, maar wat dan betaalbaar is, staat nergens gedefinieerd. Middelduur is bijvoorbeeld al niet betaalbaar, dus het is maar de vraag hoe ze dat gaan invullen. Er wordt vooral heel veel open- of weggelaten nog in het regeerakkoord. Dus daar zal nog veel discussie over komen.’

Nee, erg warm word ik er niet van 

Arjan Kampman

Wethouder werk & inkomen in Enschede

Hoe kijk jij aan tegen het regeerakkoord?

‘Ik heb met speciale aandacht vanuit de wereld van werk, inkomen en schulden naar het akkoord gekeken. Het brede sociale domein dus. Toen ik de eerste berichten zag, dacht ik dat het er wel goed uit zag.’

Dacht je?

‘Ja, nu ik het echt goed gelezen heb, denk ik er helaas anders over. Een euro extra voor het minimumloon schiet niet erg op. Uitkeringen moeten eigenlijk € 200 omhoog om mee te kunnen doen. Dat gebeurt niet. Ik vind ook dat ze ons zand in de ogen proberen te strooien door te zeggen dat werken lonend moet worden en dat er een eind moet komen aan de armoedeval. Een zin later schrijven ze dat de AOW weer wordt losgekoppeld, dat schiet toch niet op zo?’

Wat gaat er wel goed?

‘Ik zie wel dat ze wat meer willen investeren in de arbeidsmarkt, maar waar en hoe dan precies is niet duidelijk. Er wordt gesproken over bestaanszekerheid en kansengelijkheid, maar als je dan bijvoorbeeld ziet hoe de kinderopvang wordt georganiseerd: het geld komt dan toch weer bij de mensen die al genoeg hadden. De kloof die steeds meer zichtbaar wordt tussen mensen die het wel hebben en mensen die het niet hebben, zie ik niet overbrugd worden in het regeerakkoord. Oprecht niet.’

Ik vroeg om iets positiefs…

‘Vooruit dan: ze willen meer geld in werk- en inkomensvraagstukken steken, dat is goed. Maar ja, dan blijft wel weer in het midden wat en hoe precies. Dus ik blijf vooral vraagtekens houden.’

Dus je bent vooral kritisch?

‘Ja, en er is meer. Op het gebied van zorg zien we dat beloftes over jeugdzorg zo teruggedraaid kunnen worden. De verhuurdersheffing blijkt een sigaar uit eigen doos te zijn. De oproep van VNG-voorzitter Jan van Zanen de dag na het akkoord vind ik daarom sterk. Hij spreekt over de verhoudingen tussen Rijk en lokaal bestuur en geeft aan dat hij het akkoord echt niet als een goede start ziet. Dat is wel bijzonder om te horen uit de mond van een liberale burgemeester, die ook jarenlang voorzitter is geweest van de VVD.’

Wat is de belangrijkste conclusie?

‘Er wordt bijvoorbeeld veel gezegd over het hervormen van de arbeidsmarkt. Maar wat ze nu precies willen, blijft vaak onduidelijk. Dan zeggen ze dat ze de wereld van armoede en schulden aan willen pakken. Prima, maar hoe dan? Daar ben ik op voorhand niet gerust op. Er staat weinig concreets in.’

Dat kan ook positief zijn, dat ze ruimte voor de Kamer willen laten over de invulling, in het kader van bestuurlijke vernieuwing?

‘Dat zou kunnen, maar dat is me niet duidelijk. De algemene teksten zijn positief; inhoudelijk zijn er veel maatregelen, waar ik kritiek op heb; en specifieke punten, waar ik in beginsel positief over ben, zijn veelal vaag ingevuld.’

Afbeelding: Bart Maat | ANP