Prinsjesdag 2021 is net even anders dan normaal: door de demissionaire status van het kabinet is de begroting beleidsarm. Toch worden er her en der wel extra miljarden gereserveerd voor bijvoorbeeld zorg en wonen. Bovendien wist de Kamer op het laatste moment de verhuurderheffing met € 500 miljoen te verlagen, werden de lonen van basisschoolleraren en zorgpersoneel met respectievelijk € 500 miljoen en € 657 miljoen per jaar verhoogd en worden de stijgende energielasten voor een gedeelte gecompenseerd. Dat klinkt als behoorlijk wat, maar een snelle berekening leert dat 99,3% van de begroting intact werd gelaten.
Is het kortom voldoende om 2022 mee in te gaan?
We zitten in een politieke crisis die alles lam legt
Yasemin Cegerek
Yasemin CegerekWethouder werk en inkomen & circulaire economie in Heerde
Wat was jouw eerste indruk van wat er op Prinsjesdag werd gepresenteerd?
‘Niks spannends en weinig nieuws. En ook een beetje teleurstellend dat er geen gehoor wordt gegeven aan problemen, waar gemeenten nu mee zitten. Er gaat wel geld naar jeugdzorg, maar dat is eenmalig en we hebben juist structurele tekorten. De jeugd heeft de toekomst en daar moeten we dus in investeren.’
Behalve naar jeugdzorg gaat er bijvoorbeeld ook veel geld naar klimaatmaatregelen?
‘Ja, er was natuurlijk eerder al gelekt dat daar zo’n € 7 miljard heen zou gaan, voornamelijk om gehoor te geven aan het Urgenda-vonnis. Het grootste deel van het geld gaat echter naar het bedrijfsleven, terwijl de energietransitie ook voor veel werk door gemeenten zorgt. De uitvoering van het klimaatakkoord heeft iets van 28 nieuwe taken naar ons gebracht, zoals het maken van een warmtevisie. Er is dan wel geld voor onderzoek, maar voor het concrete vervolg is nog niets voor geregeld. Er moet dus wel geld voor de uitvoering komen, anders gaat het niet lukken.’
Het kabinet geeft zelf aan dat ze eigenlijk niet structureel kunnen investeren nu, omdat ze demissionair zijn.
‘Ja, dat we al zo lang met een demissionair kabinet zitten, is óók al een teleurstelling. We zitten nog in de coronacrisis en we hebben te maken met een woon-, een klimaatcrisis, noem maar op. Er zijn echt lange termijn investeringen nodig en dat lukt niet met een demissionair kabinet. Ze koersen op een minderheidskabinet af, maar ik ken niet één minderheidskabinet dat het lang vol hield. We hebben eigenlijk dus ook gewoon een politieke crisis, die de rest van het land lam legt.’
Had je ondanks de demissionaire status van het kabinet gehoopt dat er toch verdergaande besluiten zouden worden genomen?
‘Zoiets als het afschaffen van de verhuurderheffing had echt wel gekund. Er is een meerderheid voor in de Kamer. Dat er nu maar € 500 miljoen van de € 2 miljard afgaat, is niet genoeg. De nood is hoog en op sommige thema’s lijken er echt wel meerderheden te zijn. In de formatie zullen dit soort zaken aan bod komen en zal wel weer van alles uitgeruild moeten worden. Daardoor nemen ze nu niet al snel stappen en worden we afgescheept met wat kruimel en incidentele middelen als doekjes voor het bloeden.’
Waren er ook nog punten waar je wél positief over was?
‘Nou, eerlijk gezegd: nee. Je ziet en voelt dat er geen echte oplossingen komen voor alle problemen, waar we ook als gemeenten mee zitten. De onzekerheid die dat oplevert is gewoon te groot en bestaat op te veel thema’s. We zien jongeren in schulden, een arbeidsmarkt die uit balans is, mensen die geen betaalbaar huis kunnen vinden, kinderen die zorg nodig hebben. Dat is allemaal urgent, maar die urgentie ontbrak volledig op Prinsjesdag.’
De juiste onderwerpen worden wel aangestipt, maar daar blijft het bij
Yasin Torunoglu
Yasin TorunogluWethouder wonen & wijken in Eindhoven
Hoe kijk je als wethouder wijken en wonen naar de begroting voor 2022?
‘Iedereen snakt naar een soort stip aan de horizon waar we met zijn allen naar toe kunnen gaan werken. Maar die komt maar niet. En mede daardoor zijn mensen hun vertrouwen kwijt in de politiek. We staan nu met zijn allen in een soort wachtstand. Er gebeurt niks fundamenteels. Neem de speech van Willem-Alexander: die ging over de hele lange termijn en was weinig concreet. Met de maatschappelijke opgaven die we nu hebben en die allemaal heel urgent zijn, kán dat gewoon niet.’
Ben je overwegend positief of negatief over de financiële plannen van het kabinet?
‘Het kabinet pakt slechts een paar fundamentele problemen op. Ik ben daar gematigd positief over, omdat ze op een paar punten de problemen wel benoemen, maar uiteindelijk niet echt doorpakken. Het geld dat ze oorspronkelijk wilden vrijmaken voor wonen is niets: € 100 miljoen per jaar. Dat klinkt veel, maar er is door velen gevraagd om € 4 miljard per jaar.
Vergeet niet: we hebben geen weilanden meer en willen natuur beschermen, dus we moeten binnen bestaande wijken bouwen. Dat vergt enorme investeringen in infrastructuur. Dan kom je nergens met € 100 miljoen. De verhuurderheffing blijft, ondanks dat een Kamermeerderheid voor afschaffing is, ook bestaan en de stikstofproblematiek wordt niet opgelost. Dus het woonprobleem wordt aangeraakt, maar niet aangepakt.
Wat dan weer wél goed is, is dat er geen huurverhoging komt volgend jaar. Het is gek dat het Rijk zich daar mee bemoeit, maar het is wel goed dat zo de betaalbaarheid van wonen voor bestaande huurders gewaarborgd wordt.’
Zijn er zaken, die je portefeuille in Eindhoven raken?
‘Een van de problemen, waar ik als wethouder mee te maken heb is de ondermijning, die we in kwetsbare wijken veel terug zien. Daar zitten enerzijds mensen die vanuit onmacht en vanuit gebrek aan perspectief de criminaliteit in gezogen worden en anderzijds mensen, die dat heel bewust doen. Het Rijk trekt nu geld uit om ondermijning én de preventieve kant aan te pakken.
Daar wil ik ze wel credits voor geven. Als je de jeugd kansen wil geven en wil voorkomen, dat ze het verkeerde pad op gaan, is dat echt noodzakelijk. Een ander voorbeeld: het is goed, dat er extra geld komt voor ondersteuning van leraren, want ook dat komt ten goede aan jongeren in dat soort wijken. En ik ben positief over de miljarden voor klimaatmaatregelen. Dat is overigens afgedwongen door het maatschappelijk middenveld, niet omdat het kabinet het zelf zo graag wil.’
Je klinkt over het algemeen relatief positief?
‘Ik heb vooral gekeken naar waar ze wél in investeren: woningbouw, veiligheid en klimaat. Maar ze pakken daarmee niet de echte problemen aan en zeker niet structureel. Dus ik probeer naar de lichtpuntjes te zoeken, maar er zijn uiteindelijk radicale wijzigingen nodig. Bijvoorbeeld corporaties weer zien als belangrijke partner en samen met hen en gemeenten die € 4 miljard investeren in een transformatie van de binnensteden.
Ik heb hier een opgave van 40.000 woningen en wil de groenstructuren niet aanraken. Dat betekent dat ik in de binnenstad, dat nu na 18:00 uur ‘s avonds een dood stukje wijk is, wil gaan bouwen. Dat brengt leven in de brouwerij, maar de investeringen, die daar nodig voor zijn, krijgen we als lokale overheid niet in ons eentje gemanaged. Het heeft haast en is complex en duur, maar er is nog geen enkele visie op vanuit het Rijk.’
Misschien toch overwegend negatief dus?
‘Tja, ik vind het eigenlijk schandalig, dat we in een land wonen waar we genoeg geld hebben om de maatschappelijke problemen op te lossen, maar waar de partijen, die dat moeten doen, vooral erg druk zijn met zichzelf en niet met die problemen.’
Veel incidenteel plakken, weinig structureel oplossen
Carine Bloemhoff
Carine BloemhoffWethouder onderwijs, werk en participatie in Groningen
Wat vond je van de miljoenennota en de begroting?
‘Ik volg Prinsjesdag elk jaar wel, maar dit jaar deed ik dat minder dan normaal. Het kabinet is uitgeregeerd en ik denk dat veel mensen net als ik denken: het is een beleidsarme begroting, we kunnen er niet veel van verwachten. En dat dus terwijl er veel moet gebeuren op de arbeidsmarkt, de woningmarkt, de zorg en het onderwijs.
De lijst van problemen is lang, maar de opbrengst met oplossingen mager. Wel worden er weer twee nieuwe bewindspersonen benoemd. Ik krijg dan toch een beetje het gevoel: waar zijn ze in Den Haag nu helemaal mee bezig?’
Dus je bent er niet positief over?
‘Ik ben wel blij dat ze doorgaan met investeren in het klimaat, gedwongen door de Urgenda-uitspraak. Dat is in Groningen natuurlijk erg belangrijk, omdat we van het gas af moeten. Dat er in de waterstofeconomie wordt geïnvesteerd is heel goed, dat is een belangrijke pijler hier.
Ik heb een analyse laten maken van de begroting door medewerkers hier. Er zijn wel wat potjes voor bijvoorbeeld corona en de woningmarkt. Maar het is te weinig en niet structureel. De arbeidsmarkt, onderwijs en de woningmarkt hebben allemaal structurele oplossingen nodig.’
Maar had het anders gekund, met een demissionair kabinet?
‘Nee, dat ook niet. Je hoort niet over je graf heen te regeren, maar het toont wel aan dat er snel een nieuw kabinet moet komen, dat met visie en daadkracht regeert.’
Je zegt: er zijn wel wat potjes die worden gepresenteerd. Zitten daar nog zaken bij waar je als wethouder wat aan hebt?
‘De coronacompensatie voor werkzoekenden is fijn, dat is echt wel nodig. Voor de leven lang ontwikkelen-agenda komt ook budget, net als voor de woningmarkt. Maar de € 100 miljoen is niet veel. Er zit al met al wel beweging in, er had ook nul kunnen staan, maar het is gewoon te weinig.
Als wethouder onderwijs heb ik er een hard hoofd in. Ja, er komt veel geld om achterstanden in het onderwijs weg te werken, maar dat geld moet voor medio 2023 opgemaakt worden. Dus hoe krijgen we dat op een goede manier ingezet? Kinderen met een achterstand hebben geen 2-jaren plan nodig, maar een 10-jaren plan. En geen incidenteel geld, maar structureel geld.’
Verwacht je dat een eventueel nieuw kabinet alle problemen die je nu noemt ook kan tackelen?
‘Nee, dit zijn geen onderwerpen die je in een paar jaar kunt oplossen. Maar je moet er een begin mee maken en er is een visie op nodig. Neem de arbeidsmarkt: flexwerk moet worden aangepakt en de basisbaan moet ingevoerd worden. De SER is daar helder over, net als allerlei andere instanties, die daarover geadviseerd hebben. Je zou denken: dat is een inkoppertje voor het kabinet, maar dat ligt allemaal stil. Er zullen snel stappen gezet moeten worden.’
Hoekstra en Rutte waren positief in interviews over de kansen op een nieuw kabinet. Wat het ook wordt, in de basis VVD, CDA en D66 er vermoedelijk wel in zitten, zo lijkt het nu. Hadden ze niet hun visies dan nu al neer kunnen of moeten leggen?
‘Dat hebben ze in de zomer natuurlijk deels geprobeerd en GroenLinks en PvdA hebben aangegeven er wel goede punten in te zien. Maar ja, als de VVD en het CDA daar dan niet eens over in gesprek willen, schiet het niet op. Er is nog niet eens inhoudelijk onderhandeld. Ik kan er dus niet echt positief over zijn.’
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP