De oorlog in Oekraïne heeft ook in Nederland veel impact. Gemeenten draaien overuren om alles in goede banen te leiden en vluchtelingen een veilig onderdak te bieden. Op de korte termijn lijkt dit snel te lukken. Maar hoe zit het met de lange termijn?
‘Het ging allemaal heel snel’
Raymond Wanders
Raymond WandersWethouder werk, inkomen en volksgezondheid in Emmen
Hoe gaat het bij jullie?
‘In een voormalig hotel hier zitten 160 mensen. In totaal kunnen daar zo’n 250 tot 300 mensen terecht. Verder vangen we tot uiterlijk 1 juli twintig mensen in een vakantiepark op. Wat er particulier zit, heb ik nog niet helemaal scherp.’
Best veel mensen al dus?
‘Het ging allemaal heel snel. Midden in de verkiezingscampagne kwam er iemand naar me toe die meldde dat er een Oekraïens gezin in de hal van het gemeentehuis stond. Ze waren tien dagen onderweg geweest vanuit Kharkiv. Daarna bleven de mensen komen. Maar we waren voorbereid.’
Hoezo dat?
‘In oktober vorig jaar hebben we noodopvang gedaan voor de overloop uit Ter Apel, dat ging toen om 150 mensen. Door de ervaring konden we nu snel opschakelen. Bedden regelden we bijvoorbeeld snel via defensie. In het hotel zit nu een gemeentelijk kantoor voor de administratie en het regelen van leefgeld.’
Hoe gaan jullie om met onderwijs en werk?
‘Binnenkort gaat een speciale school open. We hebben hier een gezinslocatie van het COA met een bijbehorende school en een Expertisecentrum Anderstaligen. Leerkrachten, tafels, stoelen, lesmaterialen, dat is allemaal geregeld. We starten met twee of drie groepen. Het gaat nu om zo’n zestig Oekraïense kinderen in verschillende leeftijden. Het expertisecentrum geeft les in het Nederlands, maar ze hebben ook methodes die gericht zijn op anderstaligen, en er zijn tolken beschikbaar.’
En werk? Weten jullie welke expertise de Oekraïners hebben?
‘Nog niet. Ik wil graag ons leer-werkbedrijf Menso inschakelen voor de begeleiding naar werk. Zij doen ook de nieuwe Wet inburgering voor ons. Het is vermoedelijk wel lastig om iedereen die dat wil aan het werk te krijgen. We zien veel Oekraïners die geen of heel slecht Engels spreken en natuurlijk al helemaal geen Nederlands.’
Hoe lang verwacht je dat mensen in Emmen zullen moeten blijven?
‘Niemand verwacht dat deze mensen voor de zomer al weer weg zijn. Tegelijkertijd zien we ook dat mensen doorreizen of alweer vertrokken zijn. Niet naar Oekraïne, maar wel dichterbij huis.’
Wat als het heel lang gaat duren? Is Emmen daar voldoende voor geëquipeerd?
‘Dat ligt aan de aantallen. De voedselvoorziening in het hotel is bijvoorbeeld nu via magnetrons en kant-en-klare maaltijden. Op de langere termijn moet dat anders, maar de vraag dan hoe.’
Zouden ze eigenlijk makkelijk kunnen integreren?
‘Een deel absoluut. Maar het zijn allemaal verschillende mensen. Trouwens ook nog uit landen als Oezbekistan, Armenië en Azerbeidzjan. Die waren eerder al naar Oekraïne gevlucht en hebben nu opnieuw alles moeten achterlaten.’
Wat zie je als grootste uitdaging?
‘De VNG stuurde deze week een brief waarin stond dat er reële financiering komt. Als bestuurder vind ik het woord reëel spannend. Als je gebouwen geschikt wil maken voor opvang voor langere termijn, bijvoorbeeld voor een periode van twee jaar, maar de oorlog is over drie maanden ineens voorbij: hoe gaat het dan met die financiering?
Richting de vluchtelingen is veiligheid een ding. We krijgen nu al signalen over mensenhandel. Niet in Emmen specifiek, maar dat kan hier natuurlijk ook gebeuren. Daarnaast kun je straks te maken krijgen met situaties dat de ene vluchteling leefgeld krijgt en de ander minimumloon verdient, maar dat ze beiden gratis in het hotel zitten. Dat kan tot scheve ogen leiden. Doet dat iets met het draagvlak? Mensen mogen werken, maar of dat dan ook consequenties heeft voor hun leefgeld of huisvestingskosten is nog volstrekt onduidelijk.’
‘Wat ik zie, is een sfeer van met elkaar de schouders er onder zetten’
Annet IJff
Annet IJffWethouder inburgering in West-Betuwe
Zijn er al Oekraïners opgevangen in West-Betuwe?
‘Zeker, voornamelijk particulier. West-Betuwe heeft actieve kerken en van daaruit zijn bussen en auto’s mensen gaan halen. De gemeente richt nu drie eigen gebouwen in waar in totaal vijftig mensen terecht kunnen. Dat staat dus los van die andere initiatieven. Uiterlijk begin mei zijn ze alle drie beschikbaar.’
Komen er vanuit de particuliere initiatieven al vragen ?
‘Ja, we hebben op onze site een pagina over Oekraïne ingericht. Veel vragen die daar binnenkomen gaan over registratie en leefgeld. Daarnaast is er ook een crisisteam opgericht om de interne structuur op orde te krijgen.’
De gemeente vangt dus zelf nog geen mensen op. Kijken jullie al wel vooruit naar de lange termijn?
‘We hebben van de veiligheidsregio een opgave gekregen voor tweehonderd mensen. We kijken nu naar woonruimtes die niet van ons zijn, zoals kantoorpanden. Ook dat lijkt te lukken.’
Zijn de accommodaties ook geschikt voor een langere termijn?
‘Er wordt bijvoorbeeld een school verbouwd, waarbij elk klaslokaal drie slaapkamers krijgt en er een gezamenlijke leefruimte is. Elk gezin krijgt een eigen kamer. Maar het is in sommige gevallen wel onvermijdelijk dat je die leefruimte moet delen met anderen.’
Wat als dat problemen oplevert?
‘Dan zoeken we daar een oplossing voor met het crisisteam. We moeten flexibel zijn en zoeken de samenwerking. De scholen weten bijvoorbeeld het beste hoe je het onderwijs moet regelen. Dus dat hebben we daar belegd.’
Stromen Oekraïense kinderen in op de scholen?
‘Dat wordt per situatie bekeken. Eén of twee kinderen in een klas kan wel, maar tien gaat niet. Er wordt dus nu gezocht naar oplossingen vanuit de groep Oekrainers. Zo is een van de vluchtelingen lerares. Zij wil graag mee werken.’
Is er ook een lange termijnperspectief? Hoe kijken jullie bijvoorbeeld naar de arbeidsmarkt en integratie?
‘Heel positief. We zien aan alle kanten dat er veel personeel nodig is. Hier in de omgeving werken veel arbeidsmigranten. De fruittelers hadden soms ook al vóór deze oorlog contact met Oekraïners, dus daar zien we geen problemen.
Theoretisch geschoolden kunnen zich vaak sneller zelf redden, maar hebben wel taalles nodig. De Nederlandse taal is belangrijk om werk te vinden. We hebben hier een organisatie, "Integreren doe je samen", die daar al veel in doet met statushouders en nu ook meedraait.’
Kortom: je ziet weinig beren op de weg?
‘Wat ik zie, is een sfeer van met elkaar de schouders er onder zetten. We houden als gemeente de regie, maar veel in de uitvoering wordt veel overgelaten aan onze inwoners. Er zijn ongetwijfeld nog dingen die we nog niet bedacht hebben, maar ook daar komen we ongetwijfeld goed uit.’
Vooral veel administratief gedoe nu
Rob de Geest
Rob de GeestWethouder welzijn en wonen in Deventer
Hoeveel Oekraïners vangt Deventer al op?
‘Momenteel zo’n negentig, op een plek waar er tweehonderd passen. Binnenkort openen nog twee locaties om meer mensen onder te kunnen brengen.’
Hoe gaat het?
‘Toen ik daar langs ben geweest, was het er rustig. Veel mensen willen wel aan het werk. Ze kunnen vrij bewegen, maar na een paar weken ga je je natuurlijk vervelen.’
Kunnen jullie ze daarmee helpen?
‘Daar zijn we mee bezig. Iemand die een vorkheftruck kan besturen, proberen we bijvoorbeeld te koppelen aan een lokaal bedrijf. Het is nu vooral nog veel papierwerk regelen. Registratie, verzekeringen, dat soort zaken.’
Kijken jullie al naar de langere termijn?
‘Het is lastig om ver vooruit te kijken, want hoe weet je wat daar slim voor is? Ik denk niet dat dingen die we nu voor de korte termijn organiseren per se een negatieve impact hebben op de lange termijn. Voor veel zaken is gewoon geen alternatief nu. Het liefst voorkom je bijvoorbeeld gedeelde leefruimtes, maar dat kan nu gewoon niet. In Deventer kijken we vooral hoe we nú meer opvang kunnen organiseren.’
Hoe gaan jullie om met onderwijs?
‘Een aantal kinderen gaat nu naar Internationale Schakelklassen. Die hadden we al in Deventer, dus dat komt mooi uit. Dat soort voorzieningen bestaat in veel gemeenten natuurlijk niet.’
Je gaf al aan dat veel mensen aan het werk willen. Wordt dat gestructureerd opgepakt?
‘We spreken nu met het werkbedrijf en met werkgevers om te zien wat er mogelijk is. Ook daar geldt dat er nu vooral veel tijd zit in administratieve zaken. We werken aan het structureren van dat overleg.’
Is er voldoende steun vanuit Den Haag?
‘Niet alles is duidelijk, maar het is utopisch om te denken dat het meteen allemaal perfect loopt. De overlegvormen, die we bij covid hebben ingezet, gebruiken we nu weer. Dat helpt om snel zaken te organiseren.’
Wat is het grootste probleem nu? En wat is op de lange termijn de grootste uitdaging?
‘Momenteel is dat opvangruimte vinden. Niet alleen voor Oekraïners, maar ook voor andere vluchtelingen. Op de lange termijn is het gewoon een heel traumatische situatie voor mensen. Daar moeten we ook iets mee, net als met woonruimte die geschikt is voor langdurig verblijf.’
Bijschrift afbeelding: Lerares geeft les aan Oekraïense kinderen
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP