Wie via de Drentse Hondsrug Groningen binnenrijdt, betreedt de provincie onder de slagschaduw van immense windmolens. Er is bijna geen plek meer in Groningen waar ze niet aan de horizon te zien zijn.
Het zou een hoopvol teken kunnen zijn. Een einde van de gaswinning na jaren van aardbevingen, met zichtbare schade aan gebouwen en onzichtbaar leed bij de bewoners ervan. Maar de wrange werkelijkheid is dat slechts een deel van de opbrengst van de windmolens naar de Groningers zelf gaat. Een enkele boer profiteert ervan en in het geval van het datacentrum bij Eemshaven komt ook de groene energie niet bij de Groningers terecht.
Daarnaast betekenen de windmolens niet dat het hoofdstuk van de aardbevingen in Groningen afgelopen is. De gaskraan wordt dichtgedraaid maar de gevolgen van de jarenlange aardgaswinning zijn nog altijd niet opgelost.
Forse gezondheidsachterstand
Vorige maand concludeerde de onderzoekers van Gronings Perspectief dat de aardbevingen in Groningen en met name de nasleep ervan systeemslachtoffers maakt. ‘Feit is dat we hetzelfde constateren als vijf jaar geleden,’ zegt onderzoeker Babet Kanis. ‘Bewoners met langdurige schade hebben te maken met een forse gezondheidsachterstand. We maken onderscheid tussen de mensen, die korter met dit probleem te maken hebben gehad en de zogenaamde systeemslachtoffers. Dat zijn bewoners die al vele jaren schade hebben en daardoor al lange tijd gedupeerd zijn. Beide groepen, en voornamelijk de laatste, laten een verhoging van psychische en lichamelijke klachten zien. Daar is destijds ook landelijke aandacht voor geweest maar de meest kwetsbare groep blijft op achterstand.
‘Hoe langer het duurt hoe erger het wordt voor de mensen!’ Gedeputeerde ondergrond Tjeerd van Dekken is al jarenlang bezig om het onderwerp op de agenda te houden. ‘We lopen het risico dat men landelijk gaat denken dat de bevingen afnemen en de klachten dus ook. Niets is minder waar. Hoe langer het duurt om de boel te versterken en mensen te helpen, hoe groter de maatschappelijke gevolgen zijn. En nu de NAM de gaswinning verschuift naar kleinere veldjes in Groningen en ook Drenthe merk ik dat de maatschappelijke onrust daar toeneemt. Het probleem wordt verlegd en daarom is het zo belangrijk dat dit onderwerp écht hoog op de politieke agenda komt.’
Van Dekken: ‘Hoe langer het duurt hoe erger het wordt’
Maar hoe lastig dat is, weet gedeputeerde Van Dekken uit eigen ervaring. Als Tweede Kamerlid was hij bijna tien jaar geleden bij het begin van de aardbevingen betrokken. ‘Ik ben er somber over. Het is een opgave van jewelste. Ik vind het heel erg om te constateren dat de klachten uit Groningen in het begin weg gerelativeerd werden. Toenmalig minister Kamps erkende de ernst niet. Ik ben persoonlijk bij hem geweest, ik heb zelfs geschreeuwd en gevloekt. Er zijn inmiddels veertig debatten over dit onderwerp gevoerd en pas nu gaat de parlementaire enquête van start. Volkomen terecht. In deze zaak moet de waarheid boven tafel komen, zoals de rol van de NAM, die overal invloed op uitoefende en nog steeds. Los daarvan wil ik niet dat focus op de politieke verantwoordelijkheid alléén komt. De problemen van de mensen, die daar wonen moeten echt aangepakt worden. Ze mogen dit in Den Haag niet meer weg relativeren.’
Stroperige procedures
De aardbevingen zelf zijn niet meer het grootste probleem. Het afhandelen van de schade en de ingewikkelde procedures, waarin mensen verstrikt raken, zijn dat wel en spelen een grote rol in het ontstaan van de gezondheidsproblemen, zegt Kanis. ‘Wat ons verbaasde is dat bij sommige mensen die een versterkingsprocedure ingaan, eerst hun gevoel van veiligheid afneemt. Als je dat weet, kan je daar extra aandacht aan besteden. De mensen, die we hebben gesproken met wie het wel goed gaat, die hebben bijvoorbeeld een schade gemeld en die is snel opgelost.’
Kanis: De stroperigheid van de procedures is funest
Maar helaas gaat dat niet altijd zo, ziet Kanis. ‘De mensen met de dikste dossiers, die het langst te maken hebben met de schade en de afwikkeling ervan, hebben de meeste klachten. Wat we veel horen is het dat het lange wachten en de stroperigheid van procedures funest is voor mensen. Er zijn zelfs mensen, die gewoon weg willen uit het gebied ook al vinden ze het landschap mooi en wonen hier hun familie en vrienden. Ze willen verder met hun leven. Dan denk ik weleens, hoe heeft het zo ver kunnen komen? Vanuit het beleid moet ook aandacht zijn voor de mensen en de psychosociale gevolgen. Ook professionals voelen zich onmachtig en stappen daardoor soms zelfs op. Zo krijgen slachtoffers weer te maken met andere, nieuwe mensen.’
‘Het vertrouwen bij de Groningers is weg,’ constateert Tweede Kamerlid en Groninger Henk Nijboer. ‘Het is echt een enorme ellende, mensen worden gemangeld door de procedures. Er wordt niet vanuit mensen gedacht en juridisch en technocratisch gehandeld. Er zijn honderden miljoenen uitgegeven aan de procedures en die hebben niet gezorgd voor oplossingen, maar voor frustratie. Als je flinke schade hebt vanwege de bevingen, dan heb je er bijna een dagtaak aan om dat op te lossen en dit is die mensen aangedaan he?’
Politieke verantwoordelijkheid
De parlementaire enquête is volgens Nijboer een begin. ‘Het is nodig, omdat opeenvolgende ministers gefaald hebben op dit onderwerp. De eerste bevingen werden zelfs ontkend door de NAM.’
Parallel aan de politieke weg moeten de slachtoffers geholpen worden, vindt Nijboer. ‘En nu eens niet vanuit wantrouwen, maar vanuit vertrouwen. Laat mensen zelf bepalen wat er in hun dorp moet gebeuren met de school, hun huizen en monumentale panden. Geef ze dat vertrouwen en die regie terug om samen hun omgeving te herstellen zonder gezeur vanuit de overheid. Ik hoop dat met het nieuwe kabinet hier meer aandacht voor komt. We hebben de laatste jaren een voornamelijk Randstedelijk kabinet gehad en er is weinig aandacht voor de regio van Zeeland tot aan Groningen, dat moet anders.’
Nijboer: De parlementaire enquête is een begin
Van Dekken koestert niet veel hoop. ‘Ik ben het met Kamervoorzitter Arib eens dat het geheugen van de Tweede Kamer belangrijk is. Ik heb vertrouwen in Henk Nijboer en nog een paar anderen, maar houd mijn hart vast als er straks allemaal nieuwe Kamerleden komen, die niet precies weten wat er speelt in Groningen. Zij gaan al die dossiers doorspitten, maar het drama erachter kennen ze niet. Dat wordt een probleem.’
‘De situatie van de gasboringen tot de aardbevingen en de nasleep is partij-overstijgend,’ vindt Van Dekken. ‘In Groningen is men eensgezind dat er moet iets gebeuren! Wat mij betreft gaat in ieder geval de NAM meebetalen, omdat ze overal een vinger in de pap hadden, vertraagde dat enorm. De financiële afwikkeling kan veel sneller, zodat mensen ontzorgd worden. Dat moet prioriteit nummer één zijn.’
Van Dekken: Als dit in de Randstad speelde was het sneller en beter afgehandeld
‘In Amsterdam zou dit nooit gebeurd zijn,’ denkt Nijboer. Van Dekken beaamt dit: ‘Het wordt wel eens gekscherend gezegd dat als dit in de Randstad speelde, het probleem eerder en beter zou worden aangepakt. Ik vrees dat daar een kern van waarheid in zit. Groningen voelt ver weg voor het kabinet. Daarom is het onze taak als lokale bestuurders om dit onderwerp continu te agenderen. Ik ben van plan om straks na de verkiezingen met de nieuwe Tweede Kamerleden in gesprek te gaan. En ik zal ze hier ook uitnodigen om duidelijk te maken dat deze belangrijke kwestie niet alleen via een parlementaire enquête moet worden opgelost, maar dat juist het zorgen voor de mensen in het gebied onze belangrijkste taak is.’
‘De zorg voor bewoners is erg belangrijk. Ik zie individuele politici zich wel druk maken in Den Haag, maar waarom er nog geen échte structurele oplossing is, kan ik ook niet verklaren,’ zegt onderzoeker Kanis. ‘Het belangrijkste is nu om de kwetsbare groepen in beeld te houden, daar beleid op te maken en maatwerk te leveren met bijvoorbeeld een integrale aanpak, aandacht voor de versterking én schade. Je moet daar flexibel in zijn en rekening houden met de psychosociale schade, die met name veroorzaakt door de stress en machteloosheid door de stroperige processen wordt.’
Afbeelding: Sander Koning | ANP