Februari begon niet best voor het noorden. Voor de zoveelste keer verscheen er een vernietigend rapport over de afhandeling van de aardbevingsproblematiek en alsof dat nog niet genoeg was, kwam minister Ollongren met een nieuw voorstel voor de verdeling van het gemeentefonds, dat voor de armste gemeenten in Friesland, Drenthe en Groningen rampzalig uitpakt.
Rampzalig
José van Schie
José van SchieWethouder in Midden-Groningen
Wat betekent de herverdeling van het gemeentefonds voor jullie?
‘Als dit doorgaat, is dat rampzalig. Midden-Groningen is in 2018 ontstaan en vanaf het begin hebben we al te maken met forse ombuigingen. Deze klap erbovenop kunnen wij echt niet dragen.’
Komen er dan meer bezuinigingen?
‘Ja, dan heeft het niet alleen effect op onze uitgaven voor zorg en ondersteuning, maar zijn we ook genoodzaakt om alle andere taken te bezuinigen. Het onderhoud van de wegen, het groen en de bibliotheek: allemaal. En dan nog komt er een forse lastenverhoging bij. Gemeenten moeten op een eerlijke manier gecompenseerd worden voor hun uitgaven in het sociaal domein. Het tegenovergestelde gebeurt. De armste gemeenten worden nog armer. Dat merken we niet alleen bij ons, maar bij alle Groningse gemeenten.’
Hoe verklaar je dat deze verdeling zo gedaan is?
‘Het wordt vooral veroorzaakt door een andere toedeling op het gebied van het sociaal domein. Wij hebben een begroting van € 238 miljoen, waarvan € 48 miljoen voor jeugd en zorg en voor € 43 miljoen voor inkomensondersteuning. Aan dat model is nu gesleuteld. Als gevolg van die uitgaven daar, krijgen wij nu de grootste nadelen. En we stonden er al niet goed voor.’
Wat moet of gaat er gebeuren?
‘We zijn met alle Groningse gemeenten en de commissaris van de Koning bezig om een lobby te voeren. Onze inzet is dat dit verdeelmodel van tafel moet. Op de kaartjes is te zien dat de meest kwetsbare plekken in Groningen en Friesland het meest te lijden hebben.’
Trekken jullie dan ook op met Friesland bijvoorbeeld?
‘We zoeken zeker contact met gemeenten elders in het land. We werken echt op alle fronten, waar we steun kunnen vinden.’
Bij wie wordt er gelobbyd?
‘Bij de VNG, bij het Rijk, overal. Als het verdeelmodel zo blijft, is er geen rechtvaardige verdeling. Het kan niet zo zijn dat de armste gemeenten van het land de zwaarste klappen krijgen. Met name de modellen in het sociaal domein moeten opnieuw bekeken worden.’
Is dat genoeg?
‘Nee, de taart moet groter. Er moet hoe dan ook gewoon méér geld naar het gemeentefonds. Er zijn altijd voor- en nadeelgemeenten als je modellen gebruikt, maar dit enorme effect valt niet uit te leggen. We staan kennelijk ver van het Rijk af. Gemeenten hebben veel extra taken gekregen, meestal met te weinig budget of zelfs korting er op. Het Rijk maakt zich er op deze manier wel heel erg makkelijk van af.’
Heel Noord-Nederland kleurt rood
Hein Kuiken
Hein KuikenWethouder in Leeuwarden
Wat betekent de herverdeling voor Leeuwarden?
‘We krijgen een flinke klap van de molen. Uit de adviesaanvraag is gebleken dat Leeuwarden kan rekenen op een korting van € 40 per inwoner. Op 125.000 inwoners is dat structureel € 5 miljoen per jaar. Dat is heel veel geld en voor ons niet of nauwelijks behapbaar.’
Hoe staat Leeuwarden er financieel voor?
‘We hebben al zes jaar aan bezuinigingsronden achter de rug. Daarin is nu zo’n € 20 miljoen structureel omgebogen, voornamelijk op het sociaal domein. Het vet is van de botten en we moeten nu al heel scherp aan de wind zeilen om nog uit te kunnen komen. Dit vooruitzicht zorgt voor ontsteltenis. Het is echt desastreus.’
Hoe verklaar je dat dit er uit is gekomen?
‘Dat is ook de eerste vraag die ik stelde. Mijn ambtenaren zijn er nog mee bezig, maar klaarblijkelijk hebben ze bij de nieuwe herverdeling minder maatstaven gebruikt dan voorheen gebeurd en pakt dat niet goed uit. Heel Noord-Nederland kleurt nu diep rood. Ik weet niet wat de gemene deler in het verdeelmodel is, maar wat we wel weten is dat het noorden al vrij kwetsbaar is. De sociaal-economische structuur is zwak en we hebben hier ook een buitengewoon grote sociale opdracht. Dat juist deze gemeenten op deze manier worden getroffen is ongelooflijk.’
Wat zou het concreet betekenen voor Leeuwarden?
‘Het is onontkoombaar dat de lasten omhoog gaan en het voorzieningenniveau omlaag. We hebben juist op het sociaal domein al veel moeite om er met het Rijk uit te komen. Dat je dan juist op dat deel nog een extra opgave krijgt, dat begrijpen we niet.’
Moet er niet ook gewoon meer geld komen in het gemeentefonds?
‘Zeker, je kunt deze herverdeling niet los zien van de bestaande discussie tussen gemeenten en Rijk. Ik hoop ook dat de VNG daar de komende tijd op in zet. Als je naar het kabinet kijkt, zitten daar best veel mensen tussen die uit het lokaal bestuur komen. Je zou denken dat zij goed weten wat er nodig is, maar dat blijkt dus niet zo te zijn.’
Is er nog ergens een lichtpuntje te ontdekken?
‘Het hoopgevende is dat de minister zelf ook heeft gezien dat de kaart in Friesland en Groningen wel erg rood kleurt. Zij heeft gevraagd om een mogelijke uitzonderingspositie. We zijn zelf uiteraard bezig om met de wethouders financiën in de regio te kijken wat we nog meer kunnen doen. Voor alles moeten we voorkomen dat er een langzamer ingroeipad komt, we hebben echt een structurele oplossing nodig.’
Het verzet is massief
Theun Nicolai
Theun NicolaiFractievoorzitter in Achtkarspelen
In het nieuwe herverdelingsmodel gaat Achtkarspelen er maar liefst € 83 per inwoner op achteruit. Had je dat zien aankomen?
‘We hadden wel iets verwacht, maar niet in deze mate. Ik heb er geen logische verklaring voor waarom het zó negatief uitvalt. Gemiddeld genomen worden plattelandsgemeenten getroffen. Je kunt redeneren dat Rutte stedelijke ambities heeft of iets dergelijks, maar ik denk dat het bovenal een algemene bezuinigingsmaatregel is. Alleen gaan ze dit niet redden, het verzet is gigantisch.’
Hoe ziet dat verzet er uit?
‘Ik kan alleen spreken voor Friesland. De Friese gemeenten trekken gezamenlijk op richting Den Haag. Er ligt ook een motie bij alle gemeenteraden, waarin woorden van gelijke strekking staan. Dat geeft aan dat het verzet massief is.’
Ook dwars door partijlijnen heen?
‘In Friesland is iedereen van links tot rechts het er over eens dat dit niet kan. Bij ons zitten veel regeringspartijen in het college, maar ook daar is het verzet groot.’
Wat zou het voor Achtkarspelen betekenen als het model blijft zoals het is?
‘Het zou € 3 miljoen extra bezuinigingen betekenen op een begroting van € 85 miljoen. We hebben al € 2,5 miljoen moeten bezuinigen op het sociaal domein om de begroting in evenwicht te houden. Daar zou dan nog eens € 3 miljoen bovenop komen, maar dat kan niet. Het houdt een keer op. De bezuinigingen komen terecht bij de bibliotheken, op de cultuur, het jongerenwerk en in het onderwijs. Het cement van de samenleving dus. Dat kan niet en dat gaat niet.’
Je denkt dat dit model het niet gaat redden. Wat wordt het dan wel?
‘Uiteindelijk beslist het nieuwe kabinet, dus het is nog even afwachten wat de samenstelling wordt. Maar ik vermoed, dat er maar een kwart van de bezuiniging over zal blijven. Dat is nog steeds veel geld, maar het lijkt me wel realistisch om daar rekening mee te houden. De € 70 miljard aan coronasubsidies zullen op de een of andere manier terugverdiend moeten worden. De economen die zeggen dat je dat ook over honderd jaar kan uitsmeren, zitten in ieder geval niet aan tafel bij Rutte. Of hij luistert er niet naar, dat kan ook.’
Afbeelding: Olaf Kraak | ANP