De stikstofwet van minister Schouten krijgt van alle kanten kritiek. Ze mist ambitie en er dreigt een tweede PAS, zeggen PvdA’ers in koor.
Bijna anderhalf jaar nadat de Raad van State een streep had gezet door de Programmatische aanpak stikstof (PAS) stuurde minister Carola Schouten haar langverwachte wetsvoorstel stikstofreductie naar de Tweede Kamer. Veel van de inhoud was al uitgelekt: in 2030 moet de uitstoot 26% lager liggen dan in 2019, er komen jaarlijks enkele honderden miljoenen euro’s vrij voor natuurherstel en bouwbedrijven krijgen vrijstelling bij nieuwbouw. Zo hoopt de minister natuurherstel te bevorderen zonder dat de bouw stil komt te liggen.
De weg naar dit voorstel was lang. Er werden adviezen uitgebracht en boeren, werkgevers en natuurorganisaties werden geconsulteerd. Voor de wet naar de Kamer ging, schreef de Volkskrant al dat er pas een compromisvoorstel ligt ‘als iedereen ongelukkig is’. Dat kwam uit: het plan krijgt kritiek van commissie-Remkes, boeren, bouwers, natuurorganisaties én oppositie.
Binnen de PvdA is er vooral onvrede over het gebrek aan ambitie om natuur te herstellen en de landbouw te hervormen. De commissie-Remkes adviseerde bijvoorbeeld om in 2030 de stikstofuitstoot met 50% te verminderen. Dat is niet mogelijk, zegt Schouten nu in de begeleidende Kamerbrief. Het zou ‘additionele economische, sociale, maatschappelijke en financiële gevolgen hebben’. Vrij vertaald: ze vindt het financieel niet haalbaar en wil nieuwe boerenprotesten voorkomen.
Overijssel
‘Die ambitie van 26% is veel te laag,’ zegt het Overijssels Statenlid Peter Hermans hierover. ‘De tijd van pappen en nathouden is nu wel voorbij.’ Ook valt Hermans over het feit dat de minister generieke maatregelen aankondigt. ‘Stel dat de aannames van het kabinet kloppen, dan kunnen we hier in Overijssel met de armen over elkaar gaan zitten. We halen de doelstellingen tot 2030 – 50% van de hectaren onder de zogeheten kwetsbare depositie waarden – makkelijk, maar de grote vraag is wat er daarna gaat gebeuren. Dan ligt er opeens een enorm probleem.’
‘We hebben 24 Natura 2000-gebieden in onze provincie. Een deel ervan, zoals het herstellend hoogveen, is erg stikstofgevoelig. Nationaal Park Weerribben-Wieden is dat veel minder. Als we de plannen van Schouten volgen, zit over tien jaar pas de helft van alle hectaren onder de kritische depositiewaarden. Dan pak je natuurlijk eerst het laaghangend fruit, de Weerribben-Wieden. Maar het herstellend hoogveen heeft het heel veel meer nodig.’
Hermans: ‘Die ambitie van 26% is veel te laag. De tijd van pappen en nathouden is nu wel voorbij’
Bovendien, zegt Hermans, bestaat de kans dat je besluiten neemt die je over tien jaar weer moet terugdraaien. ‘Wanneer we niet verder kijken dan 2030, mogen boeren gewoon investeren in nieuwe stallen. De kans is groot dat we er over tien jaar achter komen dat die stallen er helemaal niet hadden mogen zijn om de doelstellingen van 2050 te halen. Maar dat draai je niet terug.’
Kan de provincie zelf niet meer doen? Het helpt niet dat de PvdA in Overijssel in een coalitie zit met VVD, SGP, CU en CDA, zegt Hermans. ‘Met FvD en PVV in de oppositie heb je een rechtse conservatieve meerderheid. Dan moet je als PvdA je knopen tellen.’ Hij is blij dat de Staten deze week de zogeheten gebiedsgerichte aanpak behandelde: in zes regio’s wordt gekeken wat nodig is om de natuur te herstellen. ‘Het is een eerste stap, maar bij ons mag de ambitie ook hoger.’
Gelderland
‘De boerenlobby heeft voorlopig gewonnen.’ Karin Jeurink, Gelders Statenlid voor de PvdA windt er in haar reactie geen doekjes om. ‘De wet regelt dat we de landbouw op orde houden en dat doen we door de natuur net niet helemaal kapot te laten gaan. Begrijp me goed, we hebben de boeren hard nodig. Maar dat kan ook op een andere manier. Als we kringlooplandbouw willen, en dat wil de PvdA, betekent dit dat we meer betalen voor ons voedsel van dichtbij, dat we geen stikstof importeren en dat boeren anders gaan werken. Daar zijn goede voorbeelden van: zo hebben boeren een zorgtak om de boel rendabel te maken.’
Jeurink: ‘Het wetsvoorstel houdt de landbouw op orde door de natuur net niet helemaal kapot te laten gaan’
Jeurink mist de uitwerking van de kabinetsplannen. ‘Ik zie een minister die niet weet waar ze moet beginnen met natuurherstel en welke bestuurslaag dat moet doen. Ze maakt voor de komende tien jaar enkele miljarden vrij, dat is prachtig, maar ze zegt nog niet concreet waar dat geld naartoe gaat. Is dat rechtstreeks naar natuurorganisaties, of krijgen de provincies het voor het zeggen?’ Als Statenlid weet ze het wel: ‘De provincie heeft de sleutel in handen. Wij zijn immers verantwoordelijk voor natuurbeheer.’
Op dat laatste wijst ook het IPO. De belangenorganisaties van provincies zegt in een reactie dat dit kabinetsvoorstel ruimte schept, maar het nog niet genoeg is. Zo ziet ze onvoldoende mogelijkheden om te kunnen bouwen. Dat beaamt Anne Koning, PvdA-gedeputeerde in Zuid-Holland, waar nieuwbouw in de knel komt. ‘De stikstofreductie is voor Zuid-Holland onvoldoende voor de woningbouw. En het is te weinig om onze natuur vooruit te helpen.’
Tweede Kamer
De minister heeft intussen haast en heeft het parlement gevraagd dit voorstel met voorrang te behandelen: voor kerstmis moet de wet ondertekend zijn. Bouwend Nederland liet deze week al dreigend optekenen dat als er niks gebeurt, duizenden banen verdwijnen. PvdA-Kamerlid William Moorlag vindt de kabinetsplannen intussen ‘volstrekt onvoldoende’. ‘Dit wijkt volledig af van de commissie-Remkes.’ Ook hij vindt dat de 26% aan reductie onvoldoende ruimte biedt voor natuur en bouw. ‘Dit moet echt sneller.’
Moorlag: ‘Analoog aan het Klimaatakkoord moet er ook een landbouw-natuur-klimaat-akkoord komen’
Moorlag bepleit een landbouw-natuur-voedsel-akkoord, analoog aan het Klimaatakkoord. ‘Dat biedt een betere toekomst voor boeren en natuur.’ Hij wil het landelijk gebied indelen in drie zones: Natura 2000, daaromheen buffergebieden en daarnaast de agrarische hoofdstructuur. ‘Zo krijgen natuurgebieden letterlijk meer schone lucht. In minder kwetsbare gebieden, zoals de Graanrepubliek (Groningen, red.) waar ik woon, houden we ruimte voor grootschaliger landbouw.’
Commissie-Remkes
Voordat de Tweede Kamer het wetsvoorstel behandelt, nodigde ze afgelopen week een aantal deskundigen uit om hun mening te geven over het wetsvoorstel. Rudy Rabbinge was daarbij. De voormalig PvdA-senator en hoogleraar aan Wageningen University & Research was ook lid van de commissie-Remkes. ‘Niet alles is negatief aan de wet,’ begint Rabbinge welwillend richting de minister. ‘Er komt nu een wettelijke regeling voor de uitstoot, en in plaats van een inspanningsverplichting is er een resultaatsverplichting.’
Rabbinge: ‘We moeten de uitstoot halveren. Kabinetten-Kok hebben laten zien dat dat kan’
Het voorstel gaat ook Rabbinge niet ver genoeg. ‘De commissie vindt dat we naar een halvering van de uitstoot moeten. Het verleden laat zien dat zoiets kan. In kabinet Kok-I introduceerden ministers Margreet de Boer en Jozias van Aartsen het MINAS-systeem, de mineralenboekhouding. Hierdoor daalden de emissie van ammoniak en NOx met meer dan de helft. Met name Wien van den Brink en het CDA hebben dat beleid met amenderingen de nek omgedraaid. Sindsdien kreeg je steeds weer gedetailleerde overheidsmaatregelen, zoals de wijze waarop boeren moesten bemesten, hoeveel eiwit ze in veevoer mogen stoppen. Die hebben geen effect gehad. Dat moet je als overheid helemaal niet willen regelen, maar dit zie ik nog steeds in dit voorstel zitten. Het is ondoelmatig en niet te handhaven. Remkes stelt voor een verbeterde versie van het oude MINAS-systeem weer te introduceren. Boeren krijgen dan een bonus als ze zich goed gedragen en heffingen als ze zich slecht gedragen.’
Daarbij komt, zegt Rabbinge, dat het Rijk het natuurbeheer over de schutting heeft gegooid bij de provincies. ‘Maar ze hebben er onvoldoende middelen voor gekregen. En ze hebben zelf niks te zeggen over ammoniakemissies in een gebied. Wij als commissie zeggen daarom dat er een ander mestbeleid moet komen, waarbij bijvoorbeeld dierlijke mest als grondverbeteraar al eerder mag worden uitgereden. En we moeten naar grondgebonden landbouw, waarbij niet alles meer mogelijk is. Schouten kiest met haar huidige aanpak juist voor een met goud belegde doodlopende weg. Zo heeft ze een uitkoopregeling bedacht voor boeren die willen stoppen. Dat is sociaal beleid en moet je niet via LNV voeren, maar via Sociale Zaken.’
Friesland
De Friese gedeputeerde Douwe Hoogland denkt dat ook boeren met dit voorstel niet uit de gevarenzone zijn. ‘Het voorstel is een stap vooruit, maar het is niet genoeg,’ zegt hij. ‘Ik had graag gezien dat Remkes’ advies was overgenomen. Dat zou ook goed zijn voor de boeren. Ze weten heel goed waar de problemen liggen en kunnen een deel zelf oplossen. Je moet als overheid niet dwangmatig alles opleggen. Laat de minister met boeren overleggen en samen zeggen “we pakken de bron nu echt aan”. Nu dreigt weer een veredelde PAS en staan ze straks weer voor de rechter.’
In Friesland zitten overheid, boeren en natuurorganisaties net als in andere provincies met elkaar om tafel om landelijke gebieden te ontwikkelen. ‘In een daarvan zijn we begonnen, de andere gebieden volgen binnenkort.’ Dat is nog geen gelopen race. ‘Als we willen dat de landelijke gebieden de komende decennia een evenwicht behouden tussen natuur, landbouw en wonen, dan is er ook meer financiering nodig dan Schouten nu voorstelt. Alleen al voor de bescherming van ons veenweidegebied is € 550 miljoen nodig.’
Afbeelding: Marcel van der Bergh | ANP