De gemeente Oldenzaal wil de huishoudelijke hulp van de Wmo overhevelen naar de bijzondere bijstand. ‘Iemand met een ton aan inkomen kan nu voor € 19 per maand huishoudelijke hulp aanvragen. Dat kan niet de bedoeling zijn.’
Oldenzaal zag vorig jaar het aantal aanvragen voor huishoudelijke hulp met liefst 10% stijgen. Steun die gemeenten regelen via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). ‘Die extra aanvragen drukken fiks op onze begroting als je bedenkt dat de helft van onze uitgaven naar het sociaal domein gaat en daar weer de helft van naar de Wmo’, zegt Stephan Ankone, lid van de PvdA-fractie in de Twentse gemeente.
Zijn fractie steunde een aangenomen motie die oproept om de huishoudelijke hulp uit de Wmo te halen en onder te brengen in de bijzondere bijstand. ‘Nu betaalt iedere inwoner € 19 per maand, ongeacht het inkomen. Ook inwoners met een ton aan inkomen. We hoorden verhalen van mensen die hun poets van € 50 per ochtend de deur uitzetten om vervolgens bij de gemeente aan te kloppen. Dat kan niet de bedoeling zijn.’
Ankone: ‘Mensen zetten hun poets van € 50 per ochtend de deur uit om vervolgens bij de gemeente aan te kloppen’
In de bijzondere bijstand kan dat straks niet meer, stelt Ankone. ‘Als we de hulp in de bijzondere bijstand onderbrengen, kunnen we sturen: de hulp gaat alleen naar mensen die het echt nodig hebben.’ Dat kan, zegt hij, omdat de gemeente zelf de criteria voor het toewijzen bepaalt.
Oldenzaal heeft de motie inmiddels gestuurd naar alle gemeenten en hoopt zo de druk op politiek Den Haag te kunnen opvoeren. Ook de landelijke commissie ‘Toekomst zorg thuiswonende ouderen’ oppert in een recent advies aan het kabinet de huishoudelijke zorg over te hevelen naar de bijzondere bijstand ‘zodat deze voorziening voor de meeste kwetsbaren beschikbaar blijft’.
Juridisch drijfzand
De raad in Oldenzaal krijgt bijval vanuit andere gemeenten, onder meer Leiden. Hier loopt wethouder Marleen Damen tegen dezelfde problemen aan: ‘Waarom betalen we als gemeente de huishoudelijke hulp voor mensen die het ook best zelf kunnen betalen?’ Ze hoopt dat de motie in Oldenzaal tot uitvoer gebracht kan worden. ‘Ik sta helemaal achter de gedachte en vind het een mooie poging, al is de vraag nog wel of het juridisch houdbaar is.’
Zelf wil Leiden liefst een eigen bijdrage voor huishoudelijke hulp invoeren, maar pogingen van andere gemeenten strandden eerder. Het besluit van Leiden om niet langer te sturen op het aantal uren zorg hield evenmin stand. ‘Een medewerker van de thuiszorg kan in overleg met de bewoner echt wel zelf bepalen wanneer een huis schoon is. Dat scheelt ook een hoop bureaucratie. Maar daarin werden we teruggefloten door de rechter.’
Damen: ‘Laten we de middelen vooral gebruiken voor mensen die de steun het hardst nodig hebben’
Ook in Leiden lopen de uitgaven aan de Wmo snel op: ‘Bij ons komt het richting de € 1 miljoen aan extra uitgaven. Dat is natuurlijk niet een op een toe te schrijven aan alleen extra huishoudelijke hulp, ook de vergrijzing speelt een rol.’ De snelle oplossing volgens Damen? ‘De inkomenstoets terug in de Wmo! We hebben enorme tekorten in het sociaal domein. Laten we die middelen het liefst gebruiken voor mensen die de steun het hardst nodig hebben.’
Bijzondere bijstand voor te beperkte groep
Net als Damen vraagt wethouder Bert van Ravenhorst uit Brielle zich af of het initiatief juridisch standhoudt. ‘Je krijgt een afwijzing voor bijzondere bijstand, omdat de Wmo de voorliggende voorziening is. Die is immers bedoeld om mensen zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen. Een huishoudelijke hulp valt onder die permanente steun. Dat je dit wilt overhevelen naar bijzondere bijstand is een begrijpelijke truc, maar moet je niet over de hele linie willen.’
Brielle ziet ook de vraag naar huishoudelijke zorg toenemen, zegt de wethouder. ‘Vooral onder ouderen met 120 tot 150% van het minimuminkomen bestaat een latente behoefte voor extra hulp. Dat zijn niet de excessen die ze in Oldenzaal willen bestrijden, maar deze groep dreigt zo wel buiten de boot te vallen. Terwijl ik vind dat bij gezond ouder worden je ook een schoon huis mag verwachten.’
Van Ravenhorst: ‘Bij gezond ouder worden hoort ook een schoon huis’
Eigenlijk zouden gemeenten dit probleem niet zelf moeten oplossen, zegt Van Ravenhorst. ‘Dit moeten we landelijk aanpakken in plaats van met lokale kunstgrepen, hoe goedbedoeld ook. Dan maak je het als gemeenten het Rijk wel makkelijk: als we lokaal pleisters plakken, hoeven ze in Den Haag niet meer te opereren.’ Daarom is het goed dat de VNG dit bij het kabinet aankaart, voegt hij toe.
Maatwerk in Delft
Delft ziet de afgelopen tijd opvallend veel nieuwe adressen bij de aanvragen voor huishoudelijke hulp, zegt wethouder Karin Schrederhof. ‘Ik vermoed dat er mensen zijn die denken: “Eerst betaalde ik de hulp zelf en nu kan het via de gemeente veel voordeliger”.’
Schrederhof: In Delft zijn er opvallend veel nieuwe adressen voor de huishoudelijke hulp
Ze verwacht niet dat de regeling weer inkomensafhankelijk wordt. ‘Daarom zijn we als gemeente nu aan het kijken hoe we het systeem kunnen aanpassen. We organiseren bijvoorbeeld een intake voor Wmo-vragen, er komt daarvoor iemand van de gemeente bij de mensen thuis. Sommige mensen hebben een breed pakket aan ondersteuning nodig, waar huishoudelijke hulp een onderdeel van is. Bij anderen gaat het alleen om de inzet van huishoudelijke hulp. Dat kan je anders en goedkoper organiseren. Zoals wij dat noemen niet als geïndiceerde, maar als voorliggende voorziening.’
En hoewel ook Delft enorm moest bezuinigen op het sociaal domein, weet Schrederhof niet of het de juiste oplossing is om de huishoudelijke hulp in de bijzonder bijstand onder te brengen en zo de kosten omlaag te brengen. ‘Dat is bij ons tot 110% van het minimum. Dan sluit je wellicht te veel mensen uit van hulp.’
Symptoombestrijding
Oldenzaal krijgt ondanks de praktische bezwaren dus veel sympathie, maar kan niet op ieders steun rekenen. ‘Ik vind het niks’, zegt wethouder in Midden-Drenthe Dennis Bouwman onomwonden. ‘Het is symptoombestrijding. Minister De Jonge heeft na zijn aantreden in 2017 snel de eigen bijdrage uit de Wmo gesloopt. De helft daarvan is op het bordje van de gemeenten komen te liggen.’
Ook in Midden-Drenthe stijgt sindsdien het aantal inwoners dat aanspraak maakt op de huishoudelijke hulp. ‘Mensen noemen het een abonnement op de poets, alsof het een abonnement op de krant is. Alle solidariteit is weg, sinds de bijdrage naar draagkracht is geschrapt.’
Bouwman: ‘Mensen noemen het een abonnement op de poets, alsof het een abonnement op de krant is’
Toch denkt Bouwman niet aan een andere werkwijze. ‘Ook bij ons wordt de situatie nijpender. We leggen als gemeente toe op de huishoudelijke hulp. Maar we vinden het een belangrijke functie. Net als de wijkverpleegkundige heeft de huishoudelijke hulp een signaalrol. Het idee van de Wmo is om mensen te ondersteunen. Als je het overhevelt naar de bijzondere bijstand, haken mensen af. Ze moeten het zelf aanvragen en worden beoordeeld. En het is ook zo belangrijk, dat bij eenzame mensen er iemand eens per week over de vloer komt.’
Afbeelding: Patricia Rehe | ANP