Door de coronacrisis dreigen de meest kwetsbare mensen in de meest kwetsbare wijken verder op achterstand te raken, zeggen vijftien burgemeesters. Ze willen de tweedeling versneld tegengaan, al duurt de oplossing langer dan de pandemie zelf. ‘Dit is een kwestie van lange adem.’
Jan Hamming ziet sinds de corona-uitbraak de problemen in Zaandam-Oost toenemen. Mensen raken hier vaker hun baan kwijt, de armoede neemt er onevenredig toe en onder jongeren krijgt criminaliteit meer vat. Er waren vechtpartijen op straat, mensen zwaaiden met messen, zegt de burgemeester.
Zaandam-Oost is een van die wijken waar relatief veel inwoners bij elkaar wonen die veel hulp en ondersteuning nodig hebben. Hamming (PvdA) trok deze maand aan de bel bij het kabinet, samen met veertien collega-burgemeesters die vergelijkbare wijken kennen. Ze willen nog deze zomer actie van het kabinet zien om de inwoners van de kwetsbaarste wijken te helpen.
Want juist in die buurten nemen de problemen door corona exponentieel toe, schrijven ze in een manifest: ‘Hier wonen mensen zonder werk, met psychische problemen, in armoede. Huishoudens met een stapeling van problemen. Plekken waar kinderen sneller en vaker onderwijsachterstanden oplopen, waar criminaliteit als een virus om zich heen grijpt en de levensverwachting structureel lager is.’
Hamming: Door de lockdown verdwenen bijvoorbeeld opeens kinderen compleet van de radar
Dat deze vijftien burgemeesters de handen ineenslaan, is niet toevallig. Het zijn gemeenten (de G-4 en steden als Groningen, Zaanstad, Arnhem en Heerlen) die met het kabinet al langer werken aan veiligheids- en leefbaarheidsplannen. Ze kijken daarbij met een schuin oog naar de lopende wijkaanpak op Rotterdam-Zuid.
‘We zouden nadere afspraken maken bij de komende kabinetsformatie, maar door corona kunnen we daar niet op wachten’, zegt Hamming. ‘Door de lockdown verdwenen bijvoorbeeld opeens kinderen compleet van de radar. In Zaanstad hebben we 150 kinderen maanden niet gezien. Daar maakten we ons zorgen over. Nu komen ze inmiddels allemaal weer naar school, maar wel met een nog grotere leerachterstand dan ze al hadden.’
De burgemeesters willen daarom onder meer zomerscholen organiseren en leerkrachten in achterstandswijken beter betalen. Ook moet er meer aandacht komen voor jongeren, die een groot deel vormen van de nieuwe aanwas in de bijstand. ‘Zij worden door de crisis misschien wel het hardst geraakt.’ Voor hun plannen moet het kabinet over de brug komen, zegt Hamming. ‘Gebaseerd op de wijkaanpak in Rotterdam-Zuid denken we aan € 1,25 miljard. Dat lijkt veel, maar vergeet niet dat het gaat om ongeveer 1 miljoen mensen.’
De gemeenten hadden voor de coronacrisis al geen vet op de botten, zegt de burgemeester. ‘Met jeugdzorg, Wmo en de Participatiewet nemen de tekorten alleen maar toe. Als we niet oppassen lopen we als lemmingen naar de afgrond en worden we een artikel-12 gemeente. Of het zover komt? Ik kan me niet voorstellen dat het Rijk niet met geld over de brug komt.’
Woondeal
Ook Ahmed Marcouch ondertekende het manifest van zijn partijgenoot. Zijn Arnhem is al gestart met de nieuwe wijkaanpak. De gemeente onderhandelde vorig jaar in de zogeheten Woondeal met minister Ollongren niet alleen dat er steun kwam voor meer betaalbare woningen, maar bedong ook als eerste een wijkaanpak in Arnhem-Oost om de leefbaarheid en veiligheid te vergroten.
In dit deel van de stad heerst veel overlast en criminaliteit, zegt Marcouch: ‘Er is een te grote concentratie van mensen die voor overlast zorgen. Het leidt tot verloedering en verpaupering. We zien dat in sommige buurten werkloosheid van generatie op generatie overgaat. Er groeien kinderen op die in hun omgeving nog nooit iemand hebben zien werken.’
‘Het is natuurlijk oneerlijk dat kinderen in zulke armoede moeten opgroeien’, zegt Marcouch. Daarom geeft Arnhem veel aandacht aan onderwijs. ‘Noem het als sociaal-democraat de noodzakelijke verheffing. Onderwijs biedt jongeren een afslag naar een beter leven. Met dit manifest willen we dat de urgentie hoog blijft. We mogen niet verslappen.’
Marcouch: Voor je het weet ontstaat een generatie die van crisis in crisis belandt
Want voor je het weet ontstaat een generatie die van crisis in crisis belandt, waarschuwt hij. ‘We zagen tijdens de kredietcrisis in 2008 jongeren die zonder diploma moeilijk of geen baan konden vinden en noodgedwongen thuis bleven wonen. Met hen leek het de afgelopen drie jaar toch de goede kant op te gaan. Ze kregen een eerste jaarcontract. Die wordt nu ontbonden. Ben je inmiddels dertig, woon je nog steeds bij je moeder.’
Dus is het recept in Arnhem: naast betaalbare woningen een perspectief voor mensen. Marcouch wil met Rijk en provincie aan de slag. ‘Woningen bouwen en verbeteren, maar ook meer aandacht voor onderwijs. Zomerscholen zijn een voorbeeld, maar ook meer huiswerkbegeleiding door jongerenwerkers uit de eigen buurt. En de leefbaarheid in buurten moet beter. Daar is meer handhaving voor nodig, maar ook meer welzijnswerkers die tot achter de voordeur komen en weten wat er speelt. Als je dat niet doet, lonkt de criminaliteit.’
Meer handhaving en onderwijs, dat kost geld. De Arnhemse burgemeester benadrukt dat de gevraagde € 1,25 miljard niet bedoeld is om huidige tekorten bij gemeenten weg te werken. ‘Dit gaat om additionele interventies. En om commitment van volgende kabinetten. Dit is een kwestie van lange adem, daar heb je wel twintig jaar voor nodig.’
Tweedeling
Hoewel in de stad Groningen het aantal coronagevallen lager ligt dan elders in het land, zijn ook hier de gevolgen van de lockdown merkbaar, zegt wethouder Carine Bloemhoff. Ook haar stad ondertekende het manifest. ‘In de kwetsbare wijken zaten kinderen thuis, die school echt wel nodig hadden. Ze hadden al een achterstand en dan komt dit er nog bovenop. We zien ook dat de spanning juist in de kwetsbare gezinnen toeneemt. Mentaal kunnen de mensen deze crisis ook minder goed aan. Corona is voor hen spannender, de mentale weerbaarheid ligt een stuk lager.’
‘Groningen kent een sterke tweedeling tussen een aantal wijken in het noorden en in het zuiden. Als je in bepaalde delen van Noord-Groningen woont, heb je een zeven jaar lagere levensverwachting dan iemand in Zuid en leef je ook veertien jaar minder in goede gezondheid. Mensen hebben stress van schulden, leven ongezonder en er komt meer obesitas voor.’
Bloemhoff: We dreigen nu meer te moeten bezuinigen, terwijl je juist anticyclisch wilt investeren
Groningen bedacht al voor corona een oplossing om mensen te activeren: de basisbaan. Sinds deze week neemt de gemeente zelf mensen in dienst die elders moeilijk aan een baan komen. ‘Kwetsbare mensen die thuis zitten, hebben juist structuur nodig’, zegt Bloemhoff. ‘Als we hen niet aan het werk helpen, dreigt eenzaamheid.’ En dus biedt de gemeente een baan, eerst aan negen mensen, straks aan meer. ‘Het plan is dat ze straks in dienst komen van een wijkcoöperatie, waar ze tegen het minimumloon taken in de wijk gaan uitvoeren. Dat is goed voor hen en voor de leefbaarheid van de wijk.’
Bloemhoff waarschuwt dat gemeenten het door de crisis niet lang volhouden zonder steun van het Rijk. ‘Groningen heeft al € 30 miljoen moeten bezuinigen voor corona. We dreigen nu meer te moeten bezuinigen, terwijl je juist anticyclisch wilt investeren.’
Voedselbank
Het manifest van de vijftien trok veel aandacht, en leidde in andere gemeenten tot vragen aan het college. Bijvoorbeeld in Hengelo, waar fractievoorzitter Marie-José Luttikholt wilde weten of het college van B&W ook met het kabinet in overleg gaat over nadere steun. ‘Ook bij ons nemen de problemen toe en kloppen meer mensen bij de voedselbank aan. Al wonen de kwetsbare mensen verspreid over de stad en concentreert het zich niet in een bepaalde wijk.’
Luttikholt: Een enorme armoedeval in veel gezinnen
De coronaproblemen treffen niet alleen de kwetsbaarste groepen, zegt ze. ‘1500 inwoners maakten gebruik van de eerste steunronde. Nu zzp’ers een partnertoets krijgen is dat aantal terug naar 200. Veel mensen krijgen dus opeens geen compensatie meer. Dat betekent dat er een enorme armoedeval is in veel gezinnen. Dat zijn spannende tijden. Kan je op een salaris nog wel je hypotheek en vaste lasten betalen?’
Hengelo heeft de afgelopen jaren veel mensen uit de bijstand weten te halen, zegt Luttinkholt, maar ‘zij zullen er weer in terugkeren’. De gemeente zou volgens haar moeten nadenken over een noodpot om kwetsbare groepen financieel te ondersteunen. Ze haalt inspiratie uit het manifest van Hamming. ‘Zo’n zomerschool kan het college makkelijk opnemen in de komende kadernota.’
Bijschrift afbeelding: De wijk Poelenburg in Zaanstad
Afbeelding: Robin Utrecht | Hollandse Hoogte