Terwijl het kabinet de economische schade van de coronacrisis met miljarden euro’s voor bedrijven en burgers probeert te verzachten, kijken ze in het aardbevingsgebied van Groningen gefrustreerd toe. Waarom komt het Rijk nu wel zo snel over de brug?
Het advies ‘blijf zoveel mogelijk thuis’ heeft voor veel Groningers in het aardbevingsgebied een dubbele lading. Hoe kan je thuis veilig zijn als je woning scheuren vertoont en je jaren moet wachten tot muren, dak en fundering worden versterkt?
Jelle van der Knoop, voorzitter van de Groninger Bodem Beweging, schreef daarom een open brief aan premier Rutte. Hij ziet een kabinet dat meteen druk bezig is met het bestrijden van de pandemie en dat in no-time miljarden uit de kast trekt. Terecht, zegt hij, de gezondheid en veiligheid van de mensen staat voorop. ‘Maar waarom duurt het dan al meer dan zeven jaar om de € 4 miljard die voor Groningen nodig is, los te krijgen?’, vraagt hij zich af. ‘De daadkracht van het kabinet staat in schril contrast met haar beleid in Groningen, waar het ook om veiligheid en gezondheid gaat.’
Nu, twee weken later, heeft Van der Knoop nog geen reactie gekregen van de premier. Had hij ook niet verwacht, zegt hij, maar hij moest deze brief schrijven. Sinds de uitbraak van corona in Nederland telde Groningen alweer 18 aardbevingen. ‘Er gebeurt gewoon niks. Dit mag geen fatalisme worden.’ Zijn eigen woning in Stedum is al voor de derde keer beschadigd.
Van der Knoop (GBB): Het tempo waarin huizen worden versterkt wekt de indruk dat ze bewust de zaak traineren
Van der Knoop vreest dat het coronavirus de Groningse problemen naar de achtergrond drukt en het herstel van woningen langer gaat duren. ‘Het verhaal is dat we steeds minder gas oppompen tot we geheel met aardgaswinning stoppen in 2022 en dat de aardbevingen dan zullen verdwijnen. Het tempo waarin huizen worden versterkt wekt de indruk dat ze bewust de zaak traineren.’
Na de zware aardbeving in Huizinge in 2012 was ook het kabinet wakker geschud. Gaandeweg werd besloten de gaswinning steeds sneller af te bouwen en de schade aan bewoners en bedrijven te compenseren. Ook de versterking van huizen met het oog op nieuwe bevingen kwam op gang. Een complex proces, waarbij veel organisaties betrokken zijn. Het Rijk is verantwoordelijk, maar ook gemeenten praten mee. Zij zijn nu aan zet, zegt Van der Knoop, en moeten een lokaal plan van aanpak maken. Vervolgens geven zij de Nationaal Coördinator Groningen opdracht dit uit te voeren.
Onmenselijk
Een van die getroffen gemeenten is Het Hogeland, een fusiegemeente uit 2019, dat zich langs de Waddenkust uitstrekt van de Eemshaven tot aan Lauwersoog en in het zuiden grenst tot aan de stad Groningen. Mädi Cleerdin is PvdA-raadslid en snapt de gevoelens van de inwoners heel goed. ‘Het is onmenselijk dat je thuis moest blijven zitten, terwijl je huis zo onveilig is.’
Ze vertelt over huilende mensen die zich melden bij Stut en Steun – een onafhankelijk steunpunt voor mensen die schade ondervinden door de mijnbouw. ‘Door de langdurige situatie zijn de mensen verbitterd geraakt. Ze hebben geen hoop meer op de goede afloop.’
De schrijnende verhalen die ze hoort zijn talloos. ‘Een bakker in Uithuizermeeden dacht na zijn pensioen zijn winkel te kunnen verkopen, maar het pand is niets meer waard. Weg pensioen. We zien ook de vraag naar jeugdzorg stijgen. Mensen brengen hun stress over op de kinderen.’
Cleerdin: Waar een wil is, is een weg. Corona heeft laten zien dat het kan
In de gemeenteraad uitte Cleerdin de vrees dat de schadeafhandeling door het coronavirus verder vertraging oploopt. ‘Bewonersbijeenkomsten over de versterking kunnen niet doorgaan. Kunnen we dan nog wel de planning aanhouden? Dat valt of staat met die bijeenkomsten. Ik wil bewoners graag perspectief bieden.’
In Het Hogeland zijn in totaal 873 adressen beoordeeld op schade. De huizen met de grootste risico’s zijn als het eerste aan de beurt om te worden versterkt. ‘We maken nu een lokaal plan van aanpak, maar zijn afhankelijk van de grote instanties. Die moeten het uitvoeren. Waarom we als gemeente niet zelf onze bewoners compenseren? Dat moet je dan wel financieel waar kunnen maken. Als gemeenteraadslid zit je in een spagaat: je kunt niet alles beloven al zou je dat nog zo graag willen. Daar worstel ik mee.’
Het zou mooi zijn als het ‘gesteggel’ om geld achterwege kan blijven en het Rijk de bewoners nu ook daadwerkelijk gaat steunen, zegt Cleerdin. ‘Waar een wil is, is een weg. Corona heeft laten zien dat het kan.’
Schril contrast
Na al die jaren is het Henk Nijboer zwaar te moede, zoals hij zelf zegt. ‘Corona laat zien waartoe de overheid in staat kan zijn. Zonder precedent worden noodpakketten bedacht en zet het kabinet tientallen miljarden klaar. Terecht, we zitten immers in een enorme gezondheidscrisis die ook voor grote economische schade zal zorgen. Des te schriller het contrast met de overheidsreactie op de ellende in Groningen.’
Nijboer: Het is terecht dat Groningers de overheid niet meer vertrouwen
Het PvdA-Kamerlid vroeg onlangs in een schriftelijk debat met verantwoordelijk minister Eric Wiebes (VVD) waarom niet voor een soortgelijke crisisaanpak is gekozen. ‘We zijn nu jaren verder, maar niks opgeschoten. Tuurlijk snap ik dat bij een nationale ramp alles uit de kast wordt gehaald, maar ik begrijp niet dat in Groningen alles vast blijft zitten in procedures. Er wordt gewerkt vanuit wantrouwen, uit angst dat iemand te veel zou krijgen of de boel bedondert. Terwijl er zou moeten gewerkt vanuit de menselijke kant.’
‘Veiligheid en wonen zijn grondrechten en die worden in Groningen met voeten getreden. Het is terecht dat Groningers de overheid niet meer vertrouwen. Dat is voor decennia verspeeld. Talloze instantie kwamen en gingen sinds 2012. Voor veel Groningers is de situatie nu alleen maar uitzichtlozer. Vooral mensen met grote schade zijn vaak ten einde raad. Hun gezondheid lijdt eronder. Sommigen gaan er mentaal en fysiek aan onderdoor.’
Vlakke lijn
Dat laatste ziet ook het Groningse PvdA-Statenlid Isolde den Haring. ‘De stress die de aardbevingen met zich meebrengt is veel te hoog. Die wordt veroorzaakt doordat mensen zich niet veilig voelen. De gezondheidsschade is domweg te groot.’
Toch kijkt ze wat ‘genuanceerder’ naar de aanpak van de schadeafhandeling dan de anderen. ‘Ja, het herstel is te laat op gang gekomen, maar dat heeft ook te maken met de techniek zeg ik dan als bouwkundige. In 2012 was er geen kennis hoe je bakstenen gebouwen kon aanpassen aan aardbevingen. Die kennis moesten we eerst opdoen. Ik hoor via de NCG dat het met het versterken inmiddels de goede kant op gaat. We hebben de curve naar boven ingezet als je kijkt naar het aantal woningen dat wordt versterkt. We hadden eerst een vlakke lijn: slechts 4% van de huizen werd in zeven jaar opgeknapt. Dat is niks. Dat gaat nu beter, maar we zijn er nog lang niet natuurlijk.’
Den Haring: Net als na de Watersnoodramp kunnen we ook hier iets moois uit laten voortkomen
Op de vraag of het ooit nog goed komt tussen Groningers en de overheid, twijfelt Den Haring. ‘Het vertrouwen was er voor de aardbevingen ook niet. Dat heeft te maken met de cultuur van de streek. Ik zie een mate van passiviteit. Ik mis het ondernemerschap.’
Terwijl dat laatste juist nodig is om iets moois uit de aardbevingen te laten voortkomen, zegt ze. ‘In 1953 hadden we de Watersnoodramp. Hoe naar ook, dat leverde ons de Deltawerken op. We kunnen het herstel in Groningen ook aangrijpen om meer te doen. Denk aan gebiedsontwikkeling. Als we in een wijk kapotte woningen aanpakken, nemen we na afloop meteen de infrastructuur mee. We hebben in sommige delen van de provincie last van krimp. In Delfzijl komen hele stukken open te liggen. Breng hier de samenhang terug. En we vinden verduurzaming belangrijk, trek daarin op met corporaties. Als provincie kunnen we hierin de smeerolie zijn tussen Rijk, gemeenten en andere instanties.’