Burgemeesters kunnen zonder tussenkomst van de rechter een woning tijdelijk sluiten als er meer dan een gebruikershoeveelheid drugs wordt aangetroffen. Hoe effectief is het om bewoners op straat te zetten? En tref je zo de juiste mensen? ‘Soms is het beter ze te laten zitten.’
Jan Boelhouwer, PvdA-burgemeester van Gilze en Rijen, heeft er in zijn gemeente al over de honderd gesloten: woningen waar meer dan een kleine hoeveelheid drugs voor eigen gebruik werd aangetroffen. ‘Dan hebben we het vooral over hennepplantages. Vaak op een zoldertje, met alle gevaar van dien voor de buren.’
Volgens artikel 13 b van Opiumwet, ook wel de Wet Damocles genoemd, mogen burgemeesters een pand tijdelijk sluiten als er meer dan een gebruikershoeveelheid drugs wordt aangetroffen. Meer dan vijf wietplanten, 5 gram softdrugs of 0,5 gram harddrugs is genoeg om de deur te verzegelen, omdat dan kan worden aangenomen dat het om handel gaat. Vaak gaat het ook om sociale huurwoningen.
Burgemeesters sluiten sneller en vaker
Uit onderzoek van de Groningse promovenda rechten Michelle Bruijn blijkt dat burgemeesters de laatste jaren vaker en sneller woningen sluiten, ook bij kleine hoeveelheden en als het de eerste overtreding is. Verder blijkt uit haar onderzoek dat burgemeesters niet altijd het recht aan hun zijde hebben. In 30 procent van de onderzochte zaken draaide de rechter het besluit terug. Die vond dat er te weinig drugs was aangetroffen, dat niet was aangetoond dat er sprake was van handel of dat het sluitingsbesluit onvoldoende gemotiveerd was.
Volgens onderzoeker Bruijn is de Wet Damocles in de loop der jaren opgerekt, zegt ze in een toelichting. ‘De bedoeling van de wet was om illegale verkooppunten te sluiten, of een coffeeshop als die de gedoogvoorwaarden overtrad. Zo kan je wat we noemen de loop eruit halen. Daar zijn in 2007 woningen aan toegevoegd.’ De wet is volgens haar echter niet bedoeld om alleen al bij de vondst van een hennepplantage een pand te sluiten, ‘maar laat wel de ruimte om dat zo te interpreteren.’
Bruijn: 'De wet is niet bedoeld om alleen al bij de vondst van een hennepplantage een pand te sluiten'
De jurist Bruijn heeft zo haar vraagtekens bij de huidige Wet Damocles. Het sluiten van een woning, zegt ze, was bedoeld als laatste redmiddel. Bij de vondst van een plantage zouden bewoners eerst een waarschuwing krijgen, vervolgens een dwangsom opgelegd krijgen en pas dan zouden burgemeesters mogen overgaan tot sluiting. ‘In de praktijk zie je dat direct sluiten de regel is geworden’, zegt de promovenda. ‘Voor burgemeesters is het een makkelijk middel en het is zichtbaar voor de mensen en hun buurt. Het zou een afschrikwekkend functie hebben.’ En dat is het moeilijke punt: ‘Sluiting van een woning is een herstelsanctie en geen bestraffende of punitieve sanctie. Maar de afschrikwekkende werking is juist een kenmerk van een punitieve sanctie.’
Afschrikkende werking en veiligheid omwonenden
Burgemeester Boelhouwer zegt ook dat met direct sluiten er een afschrikwekkende werking vanuit gaat. ‘Maar ik doe het niet omdat ik een sheriff ben, wel om de veiligheid van de omwonenden. Er is brandgevaar en ik wil niet dat er Kalasjnikovs voor de deur staan om de oogst op te eisen voor een rivaliserende bende.’
Boelhouwer: 'Ik doe het niet omdat ik een sheriff ben, wel om de veiligheid van de omwonenden'
Want er zit altijd een grotere jongen achter de thuisteelt, die handig gebruik maakt van mensen met schulden, zegt Boelhouwer: ‘Stel, iemand heeft 10.000 euro schuld. Als dan een vriendje langskomt die voorspelt dat je over vijf maanden met 450 stekjes en 400 plantjes uit de problemen bent, dan is de beslissing snel gemaakt.’ Tot ze al na twee weken worden gepakt, nog voor de eerste oogst: ‘Dan moeten ze dat vriendje 20.000 euro investeringen en 70.000 euro aan misgelopen oogst vergoeden. De schuld is vertienvoudigd.’ Ja, zegt Boelhouwer, dat is enorm vervelend, maar dat mogen ze zelf oplossen.
Natuurlijk vindt de burgemeester het ‘hartstikke zielig’ als daardoor een gezin met kinderen op straat komt te staan. ‘Maar realiseer je welk gevaar je je gezin en de buren aandoet met een illegale plantage waar de elektriciteit knullig wordt afgetapt. Je begeeft je bovendien in een criminele omgeving.’ Dat de kinderen door een uithuiszetting worden getroffen, weet Boelhouwer ook: ‘We schakelen altijd jeugdzorg in. Het is soms mensonterend. Dan slaapt iedereen beneden op de bank omdat papa de rest van het huis heeft omgebouwd tot kwekerij. Ook nog eens in een slecht binnenklimaat. Het zijn schrijnende toestanden.’
Effectiviteit woningsluitingen
Ook in Emmen bestond de traditie om panden waar drugs worden direct te sluiten, zegt PvdA-burgemeester Eric van Oosterhout. Per jaar gaat het om 20 tot 25 panden, dat is er een per twee weken. ‘Vorig jaar heb ik mijn ambtenaren gevraagd: wat levert dit eigenlijk op? Is er een daling van het aantal hennepplantages te zien? Dan blijkt dat niemand kan vertellen of dit een effectief middel is.’
Van Oosterhout: 'Niemand kan vertellen of dit een effectief middel is'
Daarbij, zegt Van Oosterhout, wat doen we dan om de echte criminelen te raken en niet alleen de mensen aan de onderkant. ‘Want zelden heb ik succesvol een criminele keten gesloten. Ik zie ook niet een significante daling van het aantal gevallen.’ Toch blijft Van Oosterhout zijn goedkeuring geven aan sluiting. ‘Omdat het soms levensgevaarlijk is, met geknutsel aan stroommeters en kabels. Om de veiligheid van de omwonenden blijven we toch overgaan tot sluiting.’
Maar, zegt hij meteen, zijn sociaaldemocratische gemoed speelt op als het weer om kinderen blijkt te gaan. ‘Natuurlijk schakelen we meteen jeugdzorg in en dan bieden we opvang aan. In Nederland heb je immers recht op huisvesting.’ Dat laatste is een taak van woningcorporaties. Zij voeren een ‘zero tolerance beleid’ als het gaat om drugs, zegt Marnix Norder. Hij is voorzitter van de vereniging van woningcorporaties Aedes en ook PvdA-kandidaat voor de Eerste Kamer. ‘Een woning is voor wonen, dat is heel logisch, niet om pillen of wiet te produceren.’
Norder: 'Een woning is voor wonen, niet om pillen of wiet te produceren'
De corporaties zijn de laatste tien jaar strenger op gaan treden tegen drugsproductie, zegt Norder. ‘We hebben vanuit Aedes geholpen bij het aanpassen van huurcontracten. Daar staat nu expliciet in dat je geen drugs mag produceren.’ Is dat wel het geval, dan volgt ontbinding van het huurcontract.
‘Natuurlijk hou je altijd de sociale gevallen’, zegt Norder. ‘Mensen met een licht verstandelijke handicap of met meervoudige schulden. In dat geval is er een sociaal vangnet. De mensen zullen nog steeds hun huidige woning uitmoeten en hun inschrijfduur verspelen, maar we zorgen er wel voor dat ze niet onder de brug belanden.’
Of het direct sluiten van een pand altijd effectief is, daarover twijfelt Boelhouwer uit Gilzen en Rijen inmiddels. ’50 procent begint direct elders weer. Dat lost het probleem dus niet op. En ook kunnen mensen niet zomaar ergens anders terecht. Daarom denken we nu met een aantal burgemeesters heel voorzichtig na of ze niet beter onder toezicht in hun huis kunnen blijven wonen. Ze betalen dan zelf de verbouwing van het pand en de rekening aan de stroomleverancier. We schakelen indien nodig daarbij schuldhulpverlening in. We komen iedere drie weken langs en inspecteren het hele pand op de aanwezigheid van hennepteelt. Dan zou het misschien kunnen.’
Afbeelding: Niels Wenstedt | Hollandse Hoogte