D66, Zilveren Kruis en Per Saldo willen af van de pgb-bemiddelingsbureaus om fraude terug te dringen. Ook de PvdA-fractie in de Tweede Kamer schaart zich achter dit voorstel. Binnen de PvdA is echter niet iedereen overtuigd.
‘Niet transparant en niet wenselijk,’ noemt Roul Velleman van de belangenvereniging van pgb-houders Per Saldo het huidige systeem. Ongekwalificeerde bureaus kunnen namelijk bemiddelen bij de inkoop van zorg voor mensen met langdurige aandoeningen. ‘Zij zien onze kwetsbare groep vooral als verdienmodel.’
Fraude ligt dan op de loer. Zorgverzekeraar Zilveren Kruis berekende dat bij 20% van de 12.000 pgb’s die zij vorig jaar uitbetaalde er vermoedens van onrechtmatigheid waren. En het Openbaar Ministerie noemde in een pgb-fraudezaak van twee Utrechtse broers het misbruik onlangs nog een ‘maatschappelijk probleem’.
Velleman: 'Er zijn nu perverse prikkels'
Samen met D66-Kamerlid Vera Bergkamp en Zilveren Kruis bedacht Velleman daarom een plan om malversaties tegen te gaan. Die fraude ontstaat vooral bij de bemiddelingsbureaus. Het grote punt is dat bemiddelingsbureaus nu nergens aan gebonden zijn. Een verklaring omtrent gedrag is niet nodig, iedereen kan morgen een bureau beginnen. ‘Er zijn nu perverse prikkels. Bureaus kunnen van ieder ingekocht uur aan hulp een percentage opstrijken zonder iets te hoeven doen.’
Vorig jaar maakten volgens het CBS ruim 39.000 mensen gebruik van een persoonsgebonden budget. Ook in de toekomst zullen vraag en aanbod bij elkaar gebracht moeten worden, zegt Velleman. Daarom pleit Per Saldo voor een alternatief voor die mensen die niet zelf een aanvraag kunnen indienen. ‘Gewaarborgde hulp noemen we dat. We denken dan aan de vrijwilligerssfeer, zoals de naasten. Daar zijn trainingen voor.’ Ook moeten mensen die zorg hebben meer training krijgen in ‘budgetvaardigheid’. De PvdA-fractie laat bij monde van Sharon Dijksma weten het voorstel te steunen.
Excel-sheet
Bert Hassink is gekluisterd aan een rolstoel, heeft een pgb en is voorzitter van de landelijke PvdA-netwerkgroep Handicap en Beleid. Hoewel hij ook lid is van Per Saldo zit hij er ‘wat genuanceerder’ in. ‘Voorop staat dat fraude aangepakt moet worden, daarover zijn we het eens. We zien nu bij een kleine groep bureaus excessen, maar er zijn ook goede bemiddelingsbureaus die helpen met de administratie of de aanvraag. Voor mensen met een beperking kan het handig zijn om zo’n bureau achter de hand te hebben. Er komen immers steeds meer regels om in aanmerking te komen voor een pgb.’
Zelf houdt Hassink het overzicht in een Excel-sheet bij, maar hij benadrukt dat niet iedereen dat zelf kan. ‘Met het D66-voorstel wordt straks iedereen getroffen, zowel de mensen die zorg nodig hebben als de goedwillende bureaus. Hier in Enschede runt een zwaar gehandicapte een pgb-bureau. Hij heeft vier arbeidsgehandicapten in dienst die daarmee een aanvulling verdienen op hun Wajong-uitkering. Ja, hij ontvangt geld voor de bemiddeling en administratie, maar geeft daarmee anderen toegang tot een eigen zorgbudget. Het bureau werkt daarbij goed samen met Menzis.’
Hassink: 'Er zijn ook goede bemiddelingsbureaus'
Net als Per Saldo vindt Hassink het pgb een groot goed. ‘Ik kan nu alles zelf regelen, en ben minder afhankelijk van de thuiszorg die je iedere avond om kwart over negen naar bed zou brengen. Deze week kon ik daardoor wél naar de viering van de Dag van de Arbeid.’ Hij vindt het ‘doodzonde’ dat het pgb door alle aandacht een negatieve klank heeft gekregen. ‘Terwijl het pgb goedkoper is dan zorg in natura en beter aansluit bij de wensen van de gebruikers.’
Zorgboerderij
Dennis Bouwman, wethouder zorg in Midden-Drenthe, ziet dat iets anders. Hij merkt op dat veel goede bemiddelingsbureaus zijn verdwenen, omdat er ‘geen droog brood’ viel te verdienen. Eufemistisch: ‘Dat wat dan overblijft is niet altijd klantgericht.’ Hij ziet het liefst dat een lokale stichting mensen begeleidt bij de aanvraag van een persoonsgebonden budget (omdat veel gemeenten hebben bezuinigd bestaan die stichtingen niet altijd meer, red.).
Bouwman is - los van de fraude - kritisch op het pgb. ‘Het mag van mij best blijven bestaan, maar ik zie meer in zorg in natura.’ Als voorbeeld geeft hij een zorgboerderij ergens in Drenthe. ‘Die heeft via de Wmo met gemeenten een contract voor dagbesteding voor mensen met psychische problemen. Dat gaat goed en ze willen uitbreiden met beschermd wonen. Dat laatste kan ook met een pgb. En daar gaat het mis. De eigenaren zorgen niet altijd voor 24 uurs toezicht, hebben geen interventieteams of een onjuiste opleiding. Cliënten hebben natuurlijk de keuzevrijheid, maar een psychische patiënt kan niet altijd het juiste beslissen. Als wethouder heb ik daar ernstige twijfels bij. Ik zie dan meer in zorg in natura. Net als bij dagbesteding kan je als gemeente dan veel beter op kwaliteit handhaven. We hadden goede redenen om in de jaren negentig het pgb in te voeren en de zorg individueler te maken, maar je kunt je afvragen of dat nu nog zo nodig is.’
Bouwman: Voor veel mensen is een pgb helemaal niet de oplossing
Tien jaar geleden kreeg een patiënt met een pgb zonder blikken of blozen een bedrag op zijn rekening gestort. ‘Met de oude AWBZ ging het allemaal heel erg soepel. Met de nieuwe situatie zie je dat sommige gemeenten het pgb ontmoedigen. En soms gaat het ook goed, maar voor het gros van de patiënten zou een persoonlijk budget niet nodig hoeven zijn.’
Geld over
Een jaar na de decentralisaties van 2015 maakten een aantal PvdA-ombudsteams in en rond Eindhoven de balans rond de pgb op. Paul Elsendoorn van de afdeling Geldrop-Mierlo was een van de opstellers. Hij is als commissielid actief in de gemeenteraad. ‘We zien dat onze gemeente bij het pgb geld overhoudt. Ik heb het sterke vermoeden dat ambtenaren beknibbelen op de tarieven. Ze zeggen al snel tegen mensen: die zorg kan de familie ook wel doen. En dus hoeft er geen professionele hulp worden ingehuurd.’ Daarom wil hij dat er meer onafhankelijke cliëntondersteuners komen. ‘Mensen die helpen bij de aanvraag en beheer van een budget. Denk aan stichting Mee.’
Elsendoorn is ook lid van het lokale PvdA-ombudsteam. Hij kent verschillende mensen die tegen de regels van het pgb oplopen. ‘We hadden hier eens ouders van een kind dat zorg nodig had. Ze waren moe van alle regels en de gegevens die ze steeds weer moesten oplepelen. Ik snap D66 heus wel dat ze fraude bij bureaus willen bestrijden. Maar veel mensen hebben die bureaus echt nodig om tot een pgb te komen. Daar komt bij dat gemeenten ieder jaar weer indiceren, dus ieder jaar moeten deze mensen weer door de mallemolen. Dat geldt ook voor mensen met bijvoorbeeld dementie. Dat kunnen ze niet alleen.’
Elsendoorn: Veel mensen hebben hulp nodig bij de aanvraag
Het werk van het ombudsteam loont, zegt Elsendoorn. ‘In vrijwel alle zaken die we krijgen en waarbij we adviseren om beroep aan te tekenen tegen de gemeente, zien we succesjes. Vaak wordt het aantal toegekende uren verhoogd. Het lijkt wel of ambtenaren in het begin te veel beknibbelen en alleen zij die bezwaar maken meer uren en geld toekennen.’
Ook als raadslid kun je invloed uitoefenen, merkte Elsendoorn. ‘Elke gemeente is verplicht een zorgmonitor op te stellen. Daar staat in hoeveel er aan pgb is uitgekeerd. Controleer dat en vraag na of de gemeente zich aan de wettelijke verplichting houdt om onafhankelijke cliëntondersteuners in te huren.’ En het rapport uit 2016 verdient een update, zegt Elsendoorn. ‘Nog niet alle aanbevelingen zijn overgenomen.’
Afbeelding: Hans van Rhoon | Hollandse Hoogte