Gemeenten hadden in 2019 een tekort van zo’n € 1,7 miljard op de jeugdzorg. Ook dit jaar zoeken ze naarstig naar manieren om de begroting rond te krijgen. Krijgen kinderen straks nog de hulp die nodig is? ‘We willen nooit bezuinigen op de meest kwetsbare groep.’
Dat het kraakt bij de jeugdzorg was al duidelijk, maar het recente rapport van adviesbureau AEF maakt het inzichtelijk. De tekorten zijn zo hoog dat gemeentelijke bezuinigingen onvoldoende soelaas bieden. Alles bij elkaar telde de jeugdzorg in 2019 een structureel tekort van € 1,7 miljard op € 5,4 miljard - de eenmalige extra rijksbijdrage (2019 -2022) niet meegerekend.
Rijk en VNG onderhandelen inmiddels over een ‘structurele oplossing’, die eind februari duidelijk moet worden. Een definitief besluit is aan een nieuw kabinet.
Ongezond boekhouden
Intussen stijgt het tekort verder, is de verwachting. Een gemeente als Heerenveen gaf vorig jaar € 18 miljoen uit aan jeugdzorg, terwijl er maar € 13 miljoen voor beschikbaar was vanuit het Rijk. ‘Dankzij incidentele middelen van een miljoen kwamen we uit op een tekort van 4 miljoen euro’, vertelt PvdA-wethouder Jelle Zoetendal. ‘We zien in onze gemeente taaie casuïstiek, met veel langdurige zorg. Dan kun je wel iets slimmer begroten in de hele breedte, maar het gat blijft.’
Het tekort dekt het college uit de algemene reserves. ‘Dat is geen gezonde manier van boekhouden. Bedenk dat we afgelopen jaar ook aan de coronacrisis extra geld moesten uitgeven. Over enkele jaren is de bodem bereikt.’
Zoetendal: ‘We geven al geen hulp meer aan tienermoeders’
Zoetendal hekelt de suggestie dat gemeenten meer kunnen bezuinigen. ‘We doen al veel! Er is gewoon meer geld van het Rijk nodig. Het wrange is dat het kabinet het nieuws haalde met een incidentele extra bijdrage die onvoldoende was. Intussen moesten wij pijnlijke beslissingen voor onze bewoners nemen. Ik hoop dat bij de nieuwe kabinetsonderhandelingen stevig onderhandeld wordt.’
Heerenveen is een van de gemeenten die – noodgedwongen – de discussie voert over wat straks nog wel en wat niet onder jeugdhulp valt. ‘De wet geeft heldere normen. Maar daarbuiten kan niet alles meer, ook al zou je dat willen. Zo geven we geen hulp meer aan tienermoeders. We hebben nu nog buurtsportcoaches, maar ik weet niet of dat nog lang houdbaar is.’
Ook de bibliotheek weg?
In de nabijgelegen gemeente Opsterland zijn de buurtsportcoaches al deels wegbezuinigd, zegt wethouder Libbe de Vries. Ook zijn gemeente kent al jaren een tekort in de jeugdzorg. Aan het einde van deze periode hoopt de wethouder op nul uit te komen. ‘Dat lukt niet helemaal. De tijd komt dat je straks echt moet gaan bezuinigen. Nu zijn we begonnen met buurtsportcoaches, straks volgen de bibliotheken.’
Dat probeert hij te voorkomen door slimmer te werken. ‘We hebben streng gekeken naar ons budget, zonder dat dit ten koste ging van de zorg. In onze gebiedsteams zitten inmiddels specialisten en generalisten, allemaal uit de zorg. Die moeten ervoor zorgen dat inwoners de juiste hulp krijgen en niet te veel of te zwaar.’
De Vries: ‘Ouders krijgen gespecialiseerde naschoolse opvang voor kinderen met een zorgvraag vergoed, terwijl ze voor de gewone opvang wel zouden betalen’
De suggestie van AEF voor een inkomensafhankelijke eigen bijdrage vindt De Vries bespreekbaar: ‘Kijk naar de gespecialiseerde naschoolse opvang voor kinderen met een extra zorgvraag. Dat krijgen de ouders vergoed, terwijl ze voor de gewone naschoolse opvang wel zouden hebben betaald. We hebben in ons zorgstelsel ook een eigen bijdrage, dus waarom hier niet?’
Vechtscheidingen
Niet iedere wethouder is voorstander. ‘Van die eigen bijdrage waren we in 2015 nou net af,’ verzucht wethouder Paul van Liempd uit Son en Breugel. ‘Het is een enorme drempel voor mensen om op tijd zorg te zoeken. Als ze wachten komen ze vaker in een zwaarder en duurder traject uit.’
Twee jaar geleden begonnen de uitgaven aan jeugdzorg opeens te stijgen. ‘We hebben een behoorlijk tekort in onze gemeente. Op een bedrag van € 6 miljoen gaat het om 1 miljoen. Dankzij reserves, een verhoging van de OZB en een meevaller in de grondexploitatie hoefden we nog niet bezuinigingen. Ik wil ook straks het voorzieningenniveau op peil houden voor onze bewoners. Dan verhoog ik liever de belasting dan te bezuinigen.’
Van Liempd: De eigen bijdrage is een slecht idee
Uit eigen onderzoek van de Brabantse gemeente bleek dat kinderen bij een aantal medewerkers de deur niet uitgingen zonder indicatie. Ook werden behandelingen meteen op het maximumaantal uren gezet. ‘Daar moeten we vanaf. De truc is wel dat de politiek niet gaat bepalen wat het voorzieningenniveau wordt. Dat moet een professional doen.’
Ook hebben kinderen steeds zwaardere problemen, met trajecten die langer duren, zegt Van Liempd. ‘Het aantal vechtscheidingen neemt toe. Ouders kunnen niet met elkaar overweg. Dus moeten ze apart praten met een hulpverlener en hun kind. Wat het echt zwaarder maakt is dat ouders vaak meer bezig zijn met het eigen gelijk, dan met het belang van het kind. Ouders vereenzelvigen hun eigenbelang met dat van het kind, wat steeds verder in de verdrukking raakt en speelbal wordt.’
Is huiswerkbegeleiding wel jeugdzorg?
Ook Leiden is voor een inkomensafhankelijke bijdrage voor bepaalde jeugdhulp, zegt wethouder Marleen Damen. Met de gemeenten uit het samenwerkingsverband Holland-Rijnland drong ze bij de VNG erop aan na te denken hoe ouders die het kunnen betalen een eigen bijdrage leveren. Damen: ‘In onze regio zien we kinderen met welgestelde, hoogopgeleide ouders relatief veel gebruik maken van de lichte vormen van jeugdhulp. Voor die groep is een inkomensafhankelijke eigen bijdrage goed te verdedigen. Zo zorg je ervoor dat de meest kwetsbare kinderen altijd een beroep kunnen doen op de zware jeugdzorg. Op die groep willen we nooit bezuinigen.’
Sinds de decentralisatie in 2015 geeft Leiden ieder jaar meer uit. ‘Ook in 2021 hebben we weer te weinig geld,’ zegt Damen. De Leidse raad gaat daarom de discussie aan: wat kan en wil een gemeente aan jeugdhulp bieden en wat niet? ‘Dit vraagt een maatschappelijke discussie die vooral ook buiten het stadhuis moet worden gevoerd.’
Damen zou willen dat het nieuwe kabinet deze discussie samen met gemeenten aanjaagt: ‘Waarom hebben meer kinderen hulp nodig? Ligt het aan de kinderen? Dat geloof ik niet. Ik denk dat onze samenleving veel vraagt veel van kinderen en we geneigd zijn om bijvoorbeeld moeilijk gedrag of niet goed meekunnen op school te problematiseren en medicaliseren. Is individuele begeleiding dan de oplossing of moeten er iets gebeuren op de school of in het gezin?’
Damen: ‘Onder mom van jeugdhulp betaalden we huiswerkbegeleiding’
‘We kijken al kritischer of iets wel jeugdhulp is. Zo kwamen we erachter dat de gemeente onder het mom van jeugdhulp vormen van huiswerkbegeleiding aan het betalen was. Het college heeft de rem gezet op individuele begeleiding en soorten begeleiding: we vergoeden maximaal 2 uur per week per kind gedurende zes maanden. Daarna kijken we of meer hulp nog nodig is.’
Daarmee pakt Leiden aan wat AEF ook signaleert: de kosten nemen toe, niet omdat er meer kinderen instromen, maar omdat de uitstroom is afgenomen. Kinderen blijven langer in een zorgtraject, soms omdat hulpverleners niet durven op tijd af te schalen. Damen: ‘We gaan daarover eind deze maand ook in gesprek met zorgaanbieders.’
Binnen de aansturing door gemeenten, maar ook in de jeugdzorg zelf is volgens Damen nog een wereld te winnen. ‘In een rondetafelgesprek van de raad over jeugdhulp zeiden twee hoogleraren dat de helft van de zorg niet werkt. Dat is ontluisterend. Maar ik zie ook winst van de decentralisaties: doordat we dichter op de kinderen zitten, zijn we er eerder bij. Of het zwaardere zorg voorkomt zal de komende jaren moeten blijken. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken.’
Bewegen tegen diabetes
Over preventie zegt AEF dat het goed is dat je eerder zorg kan verlenen aan kinderen, maar dat het de kosten niet drukt. Daar is Van Liempd uit Son en Breugel het niet mee eens: ‘Omdat we er eerder bij zijn, leidt het tot minder instroom in de duurdere zorg, en dus tot minder kosten.’ In zijn gemeente loopt een onderzoek of preventie meetbaar is te maken. ‘Dat is lastig, want vergt de nodige aannames. Je kunt het ook niet een op een terugverdienen. Wat je in de jeugdzorg misschien extra uitgeeft aan preventie, levert pas later ergens anders winst op.’
De Vries uit Opsterland valt hem bij: 'Preventie zal in het begin meer kosten, maar is op termijn kostenbesparend, vooral als je kijkt naar de meest specialistische zorg. Het is bovendien heel wat waard als een jongere gewoon een beter leven krijgt. We willen jongeren bijvoorbeeld meer laten bewegen, om te voorkomen dat ze diabetes krijgen. Dat mag wat kosten. Als je kijkt naar de kosten van suikerziekte, daar gaan pas echt miljarden in om.’
Onder aanvoering van de Barendrechtse wethouder Reshma Roopram willen een aantal PvdA-wethouders een brandbrief sturen aan het demissionaire kabinet en de Kamer. De brief lees je hier. De brief ondertekenen kan door een mailtje te sturen naar r.roopram@barendrecht.nl (uiterlijk 3 februari).
Afbeelding: Bart Maat | ANP