Deze week werd bekend dat de gemeente Wijdemeren voet bij stuk houdt. De vrouw, waarvan de moeder jarenlang wekelijks voor haar boodschappen deed en die in december door de rechter al werd gesommeerd om € 7000 aan te veel ontvangen bijstand terug te betalen, kan niet op coulance rekenen. Van links tot rechts was de ophef groot. Want hoe kan de gemeente nu zo hardvochtig zijn?
De CDA-wethouder was zich van geen kwaad bewust en wees op de Participatiewet. De vrouw had immers tegen de wettelijke voorschriften in niet gemeld dat ze wekelijks een gift (de boodschappen) ontving. Tegelijkertijd werd er op gewezen, dat er zelfs in de Participatiewet ruimte is om maatwerk toe te passen. Wie heeft er gelijk?
‘Er wordt gezegd dat maatwerk mogelijk is, maar ik kan het eigenlijk niet vinden,’ zegt wethouder Raymond Wanders van de gemeente Emmen. ‘Bij de Wmo en Jeugdwet heb je die vrijheid om je eigen beleid te maken wel, in de Participatiewet dus nauwelijks.’
Wethouder Marianne Steijn van de gemeente Velsen wijst op artikel 18. ‘Daar staat: “Het college stemt de bijstand en de daaraan verbonden verplichtingen af op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende.” In dat artikel lees ik het maatwerk terug. Maar wat mij betreft mag de wet meer de nadruk leggen op participeren.’
Wanders: ‘Den Haag mag meer vertrouwen hebben in de lokale bestuurders’
Beiden pleiten dan ook voor een herziening van de wet. ‘Ook als PvdA hebben we de knoppen steeds harder aangedraaid,’ stelt Wanders. ‘Maar de ChristenUnie, D66, CDA en PVV roepen nu om het hardst, terwijl zij verantwoordelijk zijn voor de huidige regels. Doen we eindelijk een keer wat ze willen, is het weer niet goed.’
‘Wat mij betreft moeten wij als gemeente meer ruimte krijgen,’ gaat Wanders verder. ‘Den Haag mag meer vertrouwen hebben in de lokale bestuurders. Het wringt: de wettelijke handhavingsverplichtingen die ons zijn opgelegd en nu de wens voor een sociale opstelling. We zijn financieel voor deze wet verantwoordelijk, geef ons dan ook de ruimte om op dit domein zelf de juiste afwegingen te maken. Want bij ieder voorval hoort een context, die kan helpen bij het maken van een besluit. Uiteraard zonder dat je willekeur krijgt.’
Kostendelersnorm
Steijn noemt de wet als geheel ‘vrij rigide’. ‘Waar je me heel boos mee kunt maken is de kostendelersnorm. Ik hoorde het verhaal van een moeder die haar suïcidale zoon niet in huis kon nemen, omdat ze anders gekort zou worden op haar bijstand. Door hem te helpen, komt ze dus zelf in de problemen. Daar moet echt naar gekeken worden!’
Raadslid Nico de Gier van de gemeente Westland herkent dat soort schrijnende gevallen. De PvdA in deze gemeente heeft een eigen ombudsteam om mensen in moeilijke situaties in de gemeente te ondersteunen: ‘Kleine goedwillende gebaren leiden soms echt tot ontwrichtende situaties. We helpen bij zo’n twaalf gevallen per jaar. Bijvoorbeeld ouders die gekort worden en toeslagen verliezen, omdat ze een dochter met kinderen in huis nemen, die in scheiding ligt. Maar jongeren kunnen in het Westland geen kant op: we hebben een groot tekort aan woningen in de gemeente en de wachtlijsten voor sociale huurwoningen zijn daardoor opgelopen tot zo’n negen jaar. Bovendien krijg je ook geen urgentieverklaring als gescheiden ouder met kinderen. Wij helpen momenteel een vrouw met kinderen die eigenlijk al drie jaar dakloos is, en steeds maar bij vrienden, familie of in een vakantiehuisje verblijft.’
De Gier: De gemeente Westland is zo streng aan de voorkant, dat we zelfs geen controleambtenaren hebben
Gevallen zoals in Wijdemeren kent De Gier niet in het Westland. Er is volgens de fractievoorzitter een hoge drempel opgeworpen om in de bijstand terecht kunnen komen. ‘De politiek is hier ultrarechts. Het uitgangspunt van de gemeente(politiek) is altijd geweest: als je geld nodig hebt, ga je maar werken. Er zijn hier 60.000 banen en 40.000 werkenden. Als je wilt werken, dan kun je dus ook werken en wij helpen je met niks. Als je nergens om vraagt, krijg je ook niks. We zijn zo streng aan de voorkant, dat we zelfs geen controleambtenaren hebben. Als je namelijk in de bijstand komt, dan klopt het ook. Als we al eens moeten controleren, dan wordt de gemeente Rijswijk daarvoor ingehuurd.’
Naoberschap of ongeoorloofde inkomsten?
‘In het geval van Wijdemeren is het iemand die boodschappen krijgt. Dat valt onder naoberschap, zoals we dat in Emmen noemen,’ zegt Wanders. ‘Dat naar elkaar omkijken, prediken we ook als gemeente. Dus dan lijkt de houding van Wijdemeren heel koud. Maar wat doe je als iemand elke week € 50 op de rekening krijgt gestort? Of als iemand via Marktplaats gehaakte poppen verkoopt?’
Als de gemeente dat laatste constateert, moet er ook gehandhaafd worden volgens Wanders. ‘Sterker nog, in het ergste geval plegen je ambtenaren een ambtsmisdrijf als ze het wel zien, maar er niks mee doen. Ik zie onze mensen daarmee worstelen. Daarbij kunnen wij als gemeente een sanctie krijgen als de accountant ziet, dat we ons niet aan onze eigen regels hebben gehouden. Wat wij dus liever doen is aan de voorkant goed in gesprek gaan: wat mag wel en wat niet? Want zoals een van mijn mensen altijd zegt: wij hebben een sociale dienst, en geen asociale dienst.’
Steijn: De nadruk moet veel meer komen te liggen op het mee doen
‘Ik heb me wel achter m’n oren gekrabd of het geval in Wijdemeren mij ook had kunnen overkomen,’ zegt Steijn. 'Maar misschien nog wel belangrijker is de vraag hoe het toch mogelijk is dat die vrouw jarenlang niet in haar eerste levensbehoefte kon voorzien, terwijl de bijstand precies daarvoor bedoeld is.'
‘Het gaat erom dat iedereen mee doet.’ De focus ligt in Velsen daarom niet op het opsporen van fraude, maar op het participeren. Wat wij doen is zoveel mogelijk in contact zijn met de persoon. Niet alleen tijdens de aanvraag, maar regelmatig. Om informatie te geven en te delen. Veel mensen worden bang, durven geen toeslagen aan te vragen uit angst dat ze het moeten terugbetalen of zijn bang dat ze worden gekort.’
Dat contact is ook belangrijk om een vertrouwensband te creëren en om openheid tussen de cliënt en consulent te krijgen, zegt Steijn. ‘Alleen op die manier wordt het vanzelfsprekend om alles te delen. Daarom hebben onze consulenten geen oordelende toon: we gaan echt het gesprek aan, zodat de ander uit zichzelf inziet dat het anders kan. Zo hadden we een cliënt die een dure auto reed. Dan kun je zeggen: die auto móet weg. Maar je kunt het ook op een manier doen waarbij cliënt zelf inziet wat passend is.’
Wanders: Het is pas fraude als er opzet in het spel is
Wanders verbaast zich over het gemak, waarmee veel voorvallen meteen als fraude bestempeld worden. ‘Fraude is het pas als er opzet in het spel is, maar vaak gaat het om onbewuste overtreding. En natuurlijk: als er daadwerkelijk sprake is van opzet en misbruik, dan moet daar ook tegen worden opgetreden.’
Ook Steijn vindt dat men moet voorkomen dat er oneigenlijk met gemeenschapsgeld wordt omgegaan: ‘Wil iemand bijvoorbeeld constant z’n dagafschriften niet laten zien, dan moet je daar wat mee. Maar je kunt ook doorslaan in het zoeken naar fraudeurs. Uiteindelijk moet je kijken of het proportioneel, buitensporig of verwijtbaar is, en wat de persoonlijke omstandigheden zijn. Daarover moet je oordelen met een gezond verstand en daarbij het hart ook laten spreken. Als het onbedoeld is, ben je geen fraudeur.’
Schriftelijke vragen in Wijdemeren
In de gemeente Wijdemeren zijn inmiddels schriftelijke vragen ingediend door de fracties van PvdA-GroenLinks en D66 over de kwestie, zegt PvdA-fractievoorzitter Ram Lachman: ‘Wij zijn niet blij met deze situatie en zijn nu volop bezig om alle relevante informaties bij het college los te krijgen.’
Saillant is dat er in de gemeenteraad van Wijdemeren half december juist een motie is ingediend om wat coulanter om te gaan met giften van vrienden en familie aan bijstandsgerechtigden: als de motie was aangenomen, zou een gift tot € 600 niet leiden tot een korting op de uitkering. Met negen stemmen voor en negen stemmen tegen haalde de motie het net niet. In februari volgt een herkansing.
Afbeelding: Sander Koning | ANP