Tien gemeenten maken gebruik van de zogeheten Rotterdamwet, waarmee gemeenten onder meer bijstandsgerechtigden huisvesting kunnen weigeren. De wet is controversieel, ook onder PvdA’ers.
Op 1 augustus vorig jaar zou masseuse Asha Ramdat verhuizen van Den Haag naar de wijk Feyenoord in Rotterdam. Op de dag van de verhuizing ontvangt Ramdat bericht: ze krijgt geen huisvestingsvergunning omdat ze een bijstandsuitkering ontvangt. In het huis in Den Haag ligt dan alleen in de woonkamer nog vloerbedekking, schrijft de NOS. Noodgedwongen slaapt ze daar met haar zoon op matrassen op de grond.
De gemeente Rotterdam weigerde Ramdat op grond van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek, ook wel de Rotterdamwet genoemd omdat deze stad er het eerst gebruik van maakte. Met de wet kunnen gemeenten sinds 2005 onder meer woningzoekenden huisvesting in bepaalde wijken ontzeggen op basis van drie categorieën: de woningzoekende heeft geen inkomen uit werk, zij heeft ongewenste sociaaleconomische kenmerken of er bestaat een ‘gegrond vermoeden’ dat huisvesting van degene in kwestie zal leiden tot een toename van overlast of criminaliteit. Hiervoor moet de betreffende gemeente wel toestemming vragen bij het Rijk.
Onomstreden is de Rotterdamwet allerminst
De Rotterdamwet moet grote steden extra mogelijkheden bieden om (clustering van) problematiek in achterstandswijken aan te pakken. Met de wet beogen gemeenten de leefbaarheid te vergroten, overlast terug te dringen en tot gemengde wijken te komen. Inmiddels is de wet van toepassing op 52 duizend adressen in tien gemeenten, waaronder Rotterdam, Tilburg, Nijmegen en Dordrecht.
Onomstreden is de wet niet. Zo sprak de Raad van State in een advies over de wet van een ‘ernstige inbreuk op het recht van de vrijheid van vestiging en de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer’. Bovendien is de effectiviteit van de wet meermaals in twijfel getrokken. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam bleek in 2015 dat de leefbaarheid en veiligheid in Rotterdamwet-wijken niet verbeterden. Onderzoekers van adviesbureau TwynstraGudde schreven dat de effectiviteit ‘moeilijk te onderzoeken’ bleek. Volgens kennisorganisatie Platform21 werkt de wet wel, maar vraagt het een ‘lange adem’.
Is de Rotterdamwet inderdaad een bruikbaar middel om tot gemengde en leefbaardere wijken te komen?
Betaalbare woningen
In Den Haag is de Rotterdamwet nooit toegepast. Het vorige stadsbestuur, waar de PvdA geen deel van uitmaakte, was wel voornemens van de wet gebruik te maken. Na aantreden van het huidige college in 2019 - naast de PvdA bestaande uit VVD, D66, GroenLinks en CDA - werd dit traject niet doorgezet.
‘Dat toont wel een beetje hoe ik tegenover die wet sta,’ zegt de Haagse wethouder wonen, wijken en welzijn Martijn Balster. ‘Wat mij betreft is de Rotterdamwet niet noodzakelijk. En al helemaal niet zonder dat je investeert in kwetsbare wijken. Geen enkele sociaal-democraat zou dat moeten willen.’ Juist daar is het volgens Balster misgegaan de afgelopen jaren. ‘Zeker in de periodes dat er nauwelijks werd geïnvesteerd in achterstandswijken is de Rotterdamwet opgekomen. Terwijl de problematiek die zich concentreert in die wijken een direct gevolg is van het gebrek aan investeringen en betaalbare woningbouw in de stad.’
Balster: 'Wat mij betreft is de Rotterdamwet niet noodzakelijk'
Die investeringen schoten ook in Den Haag tekort het afgelopen decennium, zegt de wethouder, die daarom fors investeert in de wijkaanpak en betaalbare woningbouw. ‘Met name in de wijken die samen Zuid-West vormen willen we woningen renoveren, woningen toevoegen en de leefomgeving opknappen. Ook de onderwijskwaliteit en de toeleiding naar werk moeten de komende jaren verbeteren.’ Balster wil bij het Rijk een aanvraag doen om tot een soortgelijke aanpak als het Nationaal Programma Rotterdam Zuid te komen.
Om de betaalbare woningvoorraad weer op peil te brengen, hanteert de gemeente bij alle nieuwbouw een verdeling van 30% sociale huur, 20% middeldure huur en 20% betaalbare koop. Den Haag probeert dat bovendien ‘gespreid’ te doen, zegt de wethouder: er worden ook in het duurdere centrum woningen voor lagere inkomens gerealiseerd.
Stoeterijstraat
Een dergelijke mix in het woonaanbod is ‘cruciaal’ om tot gemengde wijken te komen, zegt ook Yasin Torunoglu. Volgens de Eindhovense wethouder wonen, wijken, werk en ruimtelijke ontwikkeling zijn de wijken in zijn stad van oudsher gemengd. Torunoglu: ‘Ingegeven door Philips wonen manager, arbeider en baas in dezelfde wijk.’ Ook de lichtstad zet in op gemengd bouwen: 30% sociale huur, 20% goedkope middeldure huur, 20% goedkope koop en 20% dure middeldure huur.
Torunoglu heeft de Rotterdamwet daarom nooit hoeven toepassen; de noodzaak is er niet in Eindhoven. Toch is hij niet principieel tegen de wet. ‘Ik zie het als allerlaatste redmiddel om tot gemengde, leefbare wijken te komen. Ik wil graag voorkomen, de Rotterdamwet is genezen.’
Torunoglu: Eindhoven kent van oudsher gemengde wijken
De gemeente Tilburg greep in 2017 naar dit laatste redmiddel, vertelt raadslid Yusuf Celik. ‘Tilburg kent een aantal aandachtswijken die al decennia onder druk staan. De problematiek is hardnekkig, en loopt langs familielijnen en kennissenkringen. De jarenlange gehanteerde aanpak heeft onvoldoende vooruitgang in leefbaarheid opgeleverd.’
Het college van VVD, D66, CDA en GroenLinks besloot met de Rotterdamwet te experimenteren op 74 adressen om in de Stoeterijstraat een doorbraak te forceren. De bewoners waren positief, zegt Celik. ‘Ze ervaarden minder overlast en hadden daarbij het idee dat de overheid eindelijk eens naar hen luisterde.’ Volgens Celik maakte de gemeente in de Stoeterijstraat één keer gebruik van de wet: één huisvestingsvergunning werd onder voorwaarde verstrekt.
Inmiddels is de Rotterdamwet van toepassing op 700 adressen in de Tilburgse wijk Groenewoud. De PvdA steunde het voorstel tot uitbreiding. Celik: ‘Het belangrijkste argument daarin was dat ook wij een doorbraak willen in die wijk. Daarnaast hoorden wij positieve geluiden uit de buurt en van professionals.’ Jaarlijks gaat de gemeente de wet evalueren op indicatoren als overlastcijfers en op basis van gesprekken met buurtbewoners. Celik: ‘Ik heb namens de PvdA gezegd dat we ons het recht voorbehouden na 1 jaar te zeggen: “Dit werkt niet, we trekken onze steun in”. Collegepartij GroenLinks heeft dit op dezelfde manier uitgesproken.'
Stimuleren
In de stad die de wet haar naam gaf, werd het beleid in 2018 aangepast. In het coalitieakkoord dat PvdA, VVD, D66, GroenLinks, CDA en ChristenUnie-SGP sloten werd afgesproken dat de gemeente zou stoppen met het weren van woningzoekenden met een bijstandsuitkering. ‘Van mij mogen de artikelen die dat mogelijk maken uit de Rotterdamwet geschrapt worden,’ zegt de Rotterdamse fractievoorzitter Co Engberts.
‘Maar we konden een aantal aanvragen die al bij het Rijk lagen niet meer terugdraaien,’ vervolgt Engberts. ‘Daarom gebeurt het nu nog steeds dat mensen horen: “U mag hier niet komen wonen”. Daar zit ons ongemak, want dat willen we niet meer.'
Engberts zegt achter het initiële doel van de wet te staan. ‘We willen sterke, diverse wijken in de stad. Een clustering van armoede kunnen we niet accepteren, maar die bestaan wel in Rotterdam. Kijk naar wijken als het Oude Noorden en wijken die vallen onder het Nationaal Programma Rotterdam Zuid.’
Engberts: 'Een clustering van armoede kunnen we niet accepteren'
Om daar iets aan te doen maakt de Maasstad nu gebruik van de ‘stimulerende’ artikelen die de Rotterdamwet kent. Engberts: ‘Op basis van de wet kunnen we prioriteit geven aan mensen die we juist wel in de buurt willen. Zo krijgen in bepaalde buurten leraren voorrang in de woningtoewijzing, omdat het lerarentekort op de scholen daar het grootst is. Je kunt van die mensen niet verwachten dat ze op zo’n school gaan werken en in de regio moeten gaan wonen.’
Toch ontstaat er ook dan een verdringingseffect, zegt Engberts. ‘Je kunt niet twee mensen tegelijk voorrang geven. Als de leraar het huis krijgt, krijgt een ander dit huis niet.’ Desalniettemin ziet Egberts het als legitiem middel om tot de zo gewenste gemengde wijken te komen.
Want daar zijn de wethouders en raadsleden het over eens: gemeenten moeten actief beleid voeren op, en investeren in kwetsbare wijken. ‘Ik zie het als deel van de missie van de PvdA om juist in die wijken erbij te investeren,’ zegt wethouder Balster. ‘We moeten er alles aan doen om te bewerkstelligen dat die inwoners in kwetsbare wijken volwaardig mee kunnen blijven doen.’
Afbeelding: Hans van Rhoon | ANP