In nauwelijks twintig jaar tijd moeten de Nederlandse huizen losgekoppeld worden van het gas en volgend jaar al moet elke gemeente een aardgasvrije wijk hebben aangewezen. Torenhoge ambities, maar dat het in de praktijk nog niet echt opschiet, is gezien de huidige stand van zaken zacht uitgedrukt. Hoe komt dat en waar zijn gemeenten nu mee bezig?
Pioniers hebben het lastig
Hans Heddes
Wethouder duurzaamheid in Schagen
Is Schagen al van het gas af?
‘Nee, maar we zijn er mee bezig. We hebben een plan van aanpak voor de warmtetransitie gemaakt. Dat is de leidraad om de verwarming van verschillende kernen en wijken van het gas af te krijgen. In de tender zoeken we nu naar een bureau, dat alle data voor ons gaat verzamelen. Welke wijk gebruikt wat? Hoe gaat het bij mensen die al van het gas af zijn? Dat soort gegevens moeten we bij elkaar zoeken. We hebben al veel data over inkomens, hoe mensen koken en verwarmen. Allemaal big data, die we nodig hebben voor het algehele plan van aanpak.’
Maar hoe concreter het wordt en hoe meer je inzoomt op individueel niveau, hoe lastiger het ook wordt toch?
‘Die ervaring hebben we nu niet, omdat we het beeld dus nog niet compleet hebben. Eigenlijk zie je nu het tegenovergestelde: bewoners die nu al van het gas af zijn gegaan, willen heel graag laten zien hoe ze dat gedaan hebben en hoeveel dat gekost heeft. Om dat uit te dragen hebben we nu in Schagen een open huizenroute met gasloze woningen.’
Waar lopen deze pioniers nu tegenaan?
‘Dat varieert heel erg. Je hebt de kosten: het gaat om bedragen van € 10.000 tot 40.000. En het kan ook erg lang duren. Sommige mensen zijn er tot wel tien jaar mee bezig geweest. Je moet echt heel graag willen en over een groot doorzettingsvermogen beschikken. Niet in de laatste plaats, omdat je uiteindelijk moet betalen om los te worden gekoppeld van de gasaansluiting. Dat kost je zo’n € 600, terwijl je zo je best hebt gedaan voor het milieu. Dat voelt niet eerlijk. In plaats van een boete zouden ze een aanmoedigingsprijs moeten krijgen.’
Hoe kan je daar als gemeente bij helpen?
‘We bieden duurzaamheidsleningen aan. Ik betaal nu zelf zo’n € 170 per maand aan gas en licht en zou eigenlijk wel naar minder willen. Als ik door van het gas af te gaan € 50 per maand ga betalen, dan kan ik de resterende € 120 in mijn huis steken via een duurzaamheidslening. Er zijn al mensen die het op deze wijze hebben gedaan.’
Hoe belangrijk is het betrekken van inwoners?
‘Dat is essentieel. In ons plan van aanpak zit daarom ook een heel zwaar communicatietraject ingebouwd. Inwoners moeten er echt klaar voor zijn, maar we merken dat veel mensen denken: het zal mijn tijd wel duren. Er is nog gas en de gasprijs daalt, dus waarom zouden we?’
Hoe ga je mensen verleiden?
‘Je moet op zijn minst zelf het goede voorbeeld geven, maar voor de rest denken we er nog over na. Een financiële prikkel zou denk ik erg goed werken. Maar op dit moment is die er bij van het gas af nog niet echt. Op andere vlakken van de energietransitie zie je dat al wel. Mensen rijden elektrisch, hebben zonnepanelen op hun dak en isoleren hun woning. Dat zijn relatief goedkope of zelfs op korte termijn besparende maatregelen. Zodra van het gas af door innovaties echt goedkoper wordt, verwacht ik dat het heel snel gaat.’
De proef is geslaagd
Natalie Saaf
Fractievoorzitter in Purmerend
Purmerend was laatst niet zo positief in het nieuws over het gasloos maken van woningen. Wat is er aan de hand?
‘Een groot deel van Purmerend heeft al langere tijd stadsverwarming. Het plan is om dat uit te breiden en nog meer van het gas af te gaan. We draaien daarom nu een pilot, waar we tegen een aantal zaken zijn aangelopen. Dat hoort er overigens bij.’
Zoals?
‘Op papier zag het er van tevoren fantastisch uit. We hadden bedacht dat we ook meteen konden kijken naar de riolering en bedrading als we de straten zouden openbreken voor aanpassingen aan het gasnet. Maar dat bleek vanwege de verschillende partijen allemaal erg ingewikkeld. Daarnaast kwamen we erachter dat je bijzondere zaken tegenkomt als je de grond ingaat bij een oude wijk. Stokoude aansluitingen die een hele andere aanpak nodig hebben bijvoorbeeld.’
Is de verwachting dan dat de kosten hoger zullen worden dan verwacht?
‘Het is wel aannemelijk dat de kosten hoger zijn als je tegen problemen aanloopt. Maar ik denk dat het relatief wel meevalt.’
De NRC noemde het een mislukking.
‘Dat is het niet, eerder een uitdaging. De pilot zelf is succesvol afgerond. Vrijwel alle woningen in de pilotwijk hebben meegedaan en zijn van het gas af. In de evaluatie, die nog moet verschijnen, komen de obstakels ongetwijfeld uitgebreid aan bod, maar we willen wel door.
Het is ook helemaal niet gek, dat we die zaken zijn tegengekomen. Sterker: het was de bedoeling. We hebben vanuit het Rijk geld gekregen om deze pilot te doen, zodat er landelijk van geleerd kon worden. Nu die lessen er liggen, moeten we daar acties aan verbinden. In Purmerend betekent dat opschaling van een pilot met iets minder dan 100 woningen naar een proeftuin van ongeveer 1200 woningen.’
Dat klinkt ambitieus: is die proeftuin in heel Purmerend?
‘Niet helemaal. Er is eigenlijk maar één plek in de stad, waarvan we weten dat het nu te lastig is om van het gas af te gaan en dat is de binnenstad. Purmerend bestaat al meer dan 700 jaar. Dus je kan je voorstellen hoe ingewikkeld de grond daar in elkaar zit. Voorlopig kan je de binnenstad dus niet op betaalbare wijze aansluiten op het warmtenet. Daar moeten we echt kijken naar andere oplossingen.’
Welk percentage van de woningen in Purmerend lukt dan wel?
‘Ik denk dat zo’n 80% van het gas af kan. En een groot deel van Purmerend is dus nooit aangesloten geweest op het gasnet.’
Wat gaat het individuele bewoners ongeveer kosten?
‘Het aansluiten kost ze niets. De kosten zitten in het vervangen van gasfornuizen en pannen. Daar is nu een vergoeding voor. Of dat in de toekomst ook kan weten we nu nog niet. Maar het is erg belangrijk om mensen met een kleine portemonnee extra te blijven helpen.’
Bewoners zijn wel bezig met verduurzaming, maar niet met van het gas af
Yasemin Cegerek
Wethouder circulaire economie in Heerde
Is Heerde al van het gas af?
‘Nee, zeker niet. Sinds 2018 moet nieuwbouw natuurlijk gasloos opgeleverd worden. Dat gaat goed, maar voor bestaande bouw is het nog lastig. De wet is al van 2018, maar het voelt echt alsof we nog aan het begin staan. In 2050 moeten we klimaatneutraal zijn, dus we hebben nog dertig jaar de tijd om er aan te werken. Dat voelt echt dubbel: je hebt maar liefst dertig jaar de tijd, maar geziene de enorme opgave is het ook nog “maar” tot 2050. Probleem daarbij is dat het eerste punt nu doorslaggevend is: huiseigenaren voelen de druk nog niet.’
Bewoners zijn er nog niet mee bezig?
‘Wel met verduurzaming, maar daarbij denken mensen als eerste aan isoleren en zonnepanelen aanleggen. Heerde is een vrij groot en groen gebied, waar niet veel mogelijkheden zijn met warmtebronnen. Er zijn gemeenten die gebruik maken van rioolwaterzuiveringswarmte, maar bij ons zijn de afstanden zo groot dat dat soort oplossingen geen optie zijn hier.’
Hoe ver zijn jullie met de transitie?
‘We zijn nu een warmtevisie aan het maken, waarin we op wijkniveau aangeven welke warmtebronnen benut kunnen worden. Dit is voor ons een van de vele taken die we van het Rijk hebben gekregen. We hebben weliswaar 2 ton gekregen om te kunnen starten, maar dat betekent niet dat we in onze kleine organisatie met alle andere lopende zaken al kunnen beginnen met de uitvoer. Daarvoor moeten we mensen vrijmaken. Bovendien hebben we nu ook nog geen instrumenten om zaken af te dwingen.’
Hebben jullie zelf de kennis en kunde in huis om de transitie mogelijk te maken?’
‘De echt inhoudelijke expertise moeten we van buiten halen. We werken daarbij samen met de regio en bijvoorbeeld iij de woningbouwcorporaties. Zij willen wel en bij nieuwbouw lukt het dus ook, maar voor de verduurzaming van bestaande bouw is financiering nodig en ook bij corporaties ligt de prioriteit bij zonnepanelen en isoleren. Het staat gewoon nog niet boven aan de agenda, bij geen enkele betrokken partij.’
Is het in Heerde lastig om alternatieve warmtebronnen te vinden, of zelfs onmogelijk?
‘Vooral lastig. We kijken naar de industrie, maar die willen hun eigen restwarmte vaak zelf weer gebruiken. Als ook die optie niks wordt, zijn mensen vooralsnog dus aangewezen op warmtepompen en die zijn nog erg duur. We onderzoeken nog wel de bruikbaarheid van oppervlaktewater en rioolwater.’
Stel dat warmtepompen de enige reële oplossing blijken?
‘Per woning is tussen € 20.000 en € 50.000 nodig om een woning geheel aardgasvrij te maken. Hoge bedragen om in een keer neer te leggen voor huishoudens. Daar moet iets voor worden bedacht, bijvoorbeeld gebouwgebonden financiering, zodat mensen niet persoonlijk aansprakelijk zijn. Het zijn ook grote apparaten, die veel ruimte in beslag nemen. Er zijn dus nog innovaties nodig die de prijzen verder kunnen drukken of subsidie-instrumenten om dat op alternatieve wijze te doen.’
Wanneer denk je dat jullie de eerste pakweg honderd woningen van het gas af hebben?
‘Dat is toch iets van de lange adem, dat gaat jaren duren denk ik. Nu is het belangrijk om samen met de inwoners per wijk de plannen maken. Dat alleen al kost veel tijd. Het ambitieniveau van de raad zal ook bepalend zijn.’
Afbeelding: Werry Crone | Hollandse Hoogte