Dertien schuldeisers, € 43.000 schuld en bijna tien jaar ellende, voordat je er eindelijk vanaf bent. De gemiddelde cijfers voor mensen, die in de schulden zitten, liegen er niet om. Het gaat om enorme bedrage en is heel vaak niet veroorzaakt door ‘eigen schuld, dikke bult’.
Schulden hebben een enorme impact op je leven. ‘Schuldenstress schakelt je doevermogen en langetermijndenken uit,’ stelt Marco Florijn, voorzitter van de NVVK, branchevereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren. ‘Het IQ van mensen, die in de schulden zitten, daalt ook met veertien punten. Je moet dus de angel eruit trekken, zodat mensen weer perspectief hebben.’ Wethouder Gea Hofstede van Rheden herkent dat: ‘Mensen leven met het mes op de keel. Ze zijn eigenlijk een soort melkkoeien, dat is gewoon triest.’
Florijn: Het IQ van mensen met schulden daalt met veertien punten
Met de economische crisis en de groei van de werkloosheid is het zaak nu extra scherp te zijn, vindt de Zaanse wethouder Songül Mutluer ‘In deze coronatijd zien we een enorme toename van ww-aanvragen. Mensen leven op hun buffers. Juist nu moet je anticyclisch investeren, zodat mensen werk hebben om te kunnen voorzien in hun inkomen. Want als deze mensen straks schulden opbouwen en in de armoede raken, zal dat effect hebben op hun toekomst. Als ze ook kinderen hebben, creëer je daarnaast een generatie die met een achterstand begint. De intergenerationele armoede, die ontstaat moet je doorbreken. Laten we perspectief bieden aan deze nieuwe generatie.’
Het clichébeeld van mensen met schulden klopt vaker niet dan wel, zegt Hofstede. ‘Het is echt niet altijd een kwestie van te veel bestellen bij een postorderbedrijf of op veel te grote voet leven. Soms maak je maar een klein foutje en komt er een lawine op je af, maar vaak is het een life event: je krijgt een kind, je raakt je baan kwijt of gaat scheiden en je moet bijvoorbeeld je partner uitkopen. Ontwikkelingen in je leven kunnen een zodanige reactie in je leven teweegbrengen dat je in de schulden raakt.’
Geen sexy onderwerp
In de afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor problematische schulden. Dat was ook nodig, zegt Joke de Kock, oud-voorzitter van de NVVK en manager schuldhulpverlening bij de gemeente Tilburg. ‘In 2005 was de gemiddelde schuld € 10.000, tijdens de financiële bankencrisis steeg dat naar zo’n € 40.000 en nu ligt het dus op € 43.000.’
Die toename van mensen in de schulden kwam niet alleen door de crisis, maar volgens De Kock ook door de introductie van het toeslagensysteem en landelijk beleid rondom schuldhulpverlening. ‘In 2008 trok toenmalig staatssecretaris van Sociale Zaken Jetta Klijnsma voor drie jaar middelen uit voor dit onderwerp. Maar een kabinet later wilde VVD-staatssecretaris De Krom alleen maar inzetten op preventie. In de Tweede Kamer bleef de gemeentelijke schuldenaanpak een ver-van-m’n-bedshow. Het is ook voor managers vaak geen sexy onderwerp, het is te complex en ingewikkeld.’
De Kock: De aandacht groeit en dat was nodig ook
In de afgelopen periode verschenen veel onderzoeken over het leven met schulden. ‘Er was zo’n omslag zichtbaar, daar kon zelfs dit kabinet niet omheen,’ aldus Florijn. Hij zag dat heel veel wethouders begonnen te experimenteren: ‘Wethouderssocialisme, waardoor de kanteling ook kwam. En het werd zelfs zo populair dat iedereen projecten opzette. Er waren zo’n drieduizend initiatieven. Nu dikt dat weer in, omdat we kijken welke aanpakken het meest impactvol waren.’ Een van die aanpakken is het collectief schuldenregelen, dat onlangs in het nieuws was.
Aanpak in drie slagen
Florijn is voorstander van een aanpak in drie slagen: het schuldenknooppunt, collectief schuldenregelen en saneringskredieten. ‘Normaal moet je alle schuldeisers apart bellen en mailen of inloggen op portals. Dat kost enorm veel werk en tijd. Met het knooppunt kunnen schuldhulpverleners en schuldeisers digitaal gegevens uitwisselen. Je hebt daarmee tot wel 90% van de schulden in beeld.’
Daarna volgt het collectief schuldenregelen. ‘Hierbij gaat een schuldeiser vooraf akkoord met de schikking. Bij het collectief schuldenregelen is het wel van belang dat alle schuldeisers meedoen. Naast grote schuldeisers als het CJIB, Belastingdienst, zorgverzekeraars, de gemeenten, zijn dat ook lokale schuldeisers.’
Mutluer: Landelijke wetgeving om schuldregelingen te bespoedigen zou wel helpen
Als slotstuk pleit Florijn voor saneringskredieten. ‘Het liefst heb ik 85% van de mensen met problematische schulden in de saneringskredieten. De kredietbank verstrekt een saneringskrediet, waarmee de schuldeisers worden afgekocht. Dan ben je als particulier in een keer van al die verschillende schuldeisers af. Je creëert rust en perspectief, en halveert de duur van een schuldentraject. Ik wil het schuldregelen graag van 3 jaar naar 1,5 jaar terugbrengen. Hierdoor kunnen mensen zich weer ontwikkelen. Dat scheelt ook maatschappelijk enorm veel. Bovendien zijn schuldhulpverleners niet al hun tijd kwijt aan administratieve handelingen.’
Mutluer stelt daarbij dat het handig zou zijn als de Rijksoverheid meer ondersteuning biedt op het gebied van het schulden regelen. ‘Soms willen schuldeisers niet meewerken, dan moeten we naar de rechter om dat af te dwingen. Het zou mooi zijn als er landelijke wetgeving komt, die het treffen van schuldregelingen verder bespoedigt.’
De Kock heeft eveneens een wet van drie: ‘Zorg dat je samen optrekt met de zorgketens, om ervoor te zorgen dat je integraal de problemen kunt aanpakken. Daarnaast een samenwerking met de schuldeisers. En misschien wel de belangrijkste: de interne keten. De collega’s bij werk en inkomen, parkeerbelastingen, precarioheffing. Want het kan niet zo zijn dat je aan de ene kant de mensen met schulden probeert te helpen, iedereen vraagt om mee te werken, en vervolgens zelf keihard blijft invorderen bij deze groep. Toon lef als gemeente.’
Jojo-effect
In de gemeente Rheden onderzoeken ze nog of ze zich gaan aansluiten bij het collectief schuldenregelen, zegt Hofstede. Maar ze zijn vooruitlopend op de wet die in 2021 ingaat alvast begonnen met vroegsignaleren. Een van de dingen die ze daarmee doen is een jongerencoach inzetten om het met jongeren te hebben over hun financiën. ‘We kregen ook een belangrijke tip van de jongeren: dat ze al op hun zestiende geïnformeerd willen worden over wat hen allemaal te wachten staat als ze het huis uitgaan.’
Hofstede: We willen mensen weer de regie in handen geven
Daarnaast gaan ze aan de slag met de doorbraakmethode: ‘Het voordeel daarvan is dat je mensen weer in hun kracht krijgt en ze de regie zelf weer in handen geeft. Ze kunnen aangeven wat nu het meest verlammend werkt, en daar gaan we vervolgens mee aan de slag, waardoor deze mensen weer kunnen groeien en bloeien.’ In Rheden krijgen mensen ook nog na hun schuldhulpverleningstraject ondersteuning van een budgetbeheerder: ‘Je wilt ook geen jojo-effect krijgen, dat mensen direct na zo’n traject weer in de schulden raken. Dat is ook niet goed voor hun kinderen; je wilt uiteindelijk dat die zo drempelloos mogelijk het leven starten, en geld is een drempel.’
Get a grip
In Zaanstad zijn ze met het programma ‘Get a grip’ al twee jaar bezig met het opkopen van schulden bij jongeren tot 27 jaar. ‘Je hebt bij ons jongeren van achttien, negentien jaar die al een schuld hebben van € 30.000,’ vertelt Mutluer. ‘Ouders hebben op hun naam aankopen gedaan, ze hebben hun studenten-ov niet ingeleverd, ze hebben hun zorgverzekering niet betaald…’
‘Het begon als een pilot en we hebben vorig jaar rond de vijftien jongeren geholpen,’ gaat Mutluer verder. ‘Dit jaar zijn we met een groep van dertig jongeren gestart. Hierbij maken we gebruik van de Mobility mentoring-methode. Dat is een methode, waarmee we geen pleisters plakken, maar bezig zijn met het wegnemen van stressomstandigheden en het oplossen van de kern van het probleem. We willen kijken of we deze methode kunnen uitbreiden naar gezinnen.’
Mutluer: Naast een speciale aanpak voor jongeren willen we nu ook gezinnen helpen
Daarnaast geven ze in Zaanstad maatwerkbudget mee aan wijkteams: ‘Zodat we een doorbraak kunnen realiseren bij gezinnen. Zo hadden we een meneer in de uitkering, die van oorsprong lasser was. Maar omdat hij zijn lasmasker en opleiding niet kon betalen, kon hij ook niet aan het werk. Wij hebben ervoor gezorgd dat hij het masker kreeg en kon leren, en hij ging weer aan de slag. We proberen in dit maatwerkbudget niet naar de regels te kijken, maar naar wat iemand nodig heeft.’
Tilburg als lichtend voorbeeld
De Kock werkt al negentien jaar in Tilburg op dit dossier en ziet dat er in al die jaren - tegen de landelijke trend in - wel aandacht voor was: ‘Wie er ook in de coalitie zat, ze vonden het belangrijk en bezuinigden er niet op.’
Daardoor kent Tilburg veel initiatieven: ‘Al een aantal jaar geleden zijn wij begonnen met een schuldenoffensief, waar het verstrekken van saneringskredieten onderdeel van is. We hebben als tegenhanger van de Quote 500 het blad The Quiet gemaakt. Die glossy is toegestuurd naar 500 miljonairs, waarbij twee hebben toegezegd dat ze wel willen helpen.’
De Kock: Tegen de landelijke trend is in Tilburg nooit op de schuldhulp bezuinigd
Inmiddels is de Quiet Community opgericht, vertelt De Kock. ‘Dat is voor ons ook een vindplaats van de doelgroep. Onze teams hebben op ieder van de zeven ROC’s in de gemeente een spreekuur, waar jongeren financiële vragen kunnen stellen. Voor nieuwe huurders bij woningcorporaties kunnen we een financiële check doen, want er komt namelijk best veel kijken bij het betrekken van een andere woning. We zetten vooral in op preventie en vroegsignalering. Voorkomen is echt beter dan genezen.’
Het Centrum voor Lokaal Bestuur publiceerde eerder de handreiking Armoede. Hierin vind je handige tips over hoe je ook in jouw gemeente een goed armoede en schuldhulpbeleid op touw zet.
Bijschrift afbeelding: Bij de voedselbank in Amsterdam Zuid-Oost is het drukker dan ooit
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP