Veel gemeenten stonden er begin 2020 al financieel zwak voor. Denk bijvoorbeeld aan de tekorten op het sociaal domein, door de gebrekkige financiering vanuit het Rijk. Of de opschalingskorting die meer werkt als boete voor herindelende gemeenten. En toen kwam de eerste golf van de coronacrisis er nog eens bovenop. De gepresenteerde kabinetsplannen leveren echter nog weinig duidelijkheid op voor de gemeentes. Ze weten nog niet precies welke steun ze kunnen ontvangen van het Rijk. Hoe gaan ze hun begroting rond krijgen?
Van Stadskanaal tot de Haarlemmermeer, en van Heerenveen tot Den Bosch: overal wordt bezuinigd. In de Haarlemmermeer is er nog geen duidelijk beeld, zegt Willem Klijn: ‘We weten al wel dat we minimaal € 10 miljoen minder inkomsten hebben door minder toeristenbelasting en parkeergelden. Er komen in ieder geval nog meer tekorten aan.’ Ook in Stadskanaal zijn de precieze bezuinigingsplannen nog onduidelijk, meldt fractievoorzitter Egbert Hofstra: ‘Wij zitten in de oppositie en het college heeft de bezuinigingsplannen nog niet openbaar gemaakt. Wel duidelijk is dat we grote tekorten hebben, en dat was voor de corona-uitbraak ook al zo.’
Slikker: Bij de Voorjaarsnota zijn al € 5 miljoen aan bezuinigingen vastgesteld
Fractievoorzitter Pieter Paul Slikker in Den Bosch vertelt dat in de Voorjaarsnota van 2020 al € 5 miljoen aan bezuinigingen is vastgesteld. ‘Daarin waren al bijzonder vervelende maatregelen opgenomen. Als PvdA hebben we de raad zover gekregen om € 1 miljoen aan pijnlijke bezuinigingen anders in te vullen. Het potje sociale activiteiten voor mensen in de bijstand blijft daardoor overeind. Hieruit krijgen deze gezinnen op jaarbasis € 100 om bijvoorbeeld te kunnen zwemmen of iets anders leuks te doen. Dat was aanvankelijk door het college geschrapt en wij hebben dit weten terug te draaien. Maar als we nog een keer zo’n rondje bezuinigingen moeten doen, dan gaat dit niet meer lukken.’
Solide gemeente
Heerenveen heeft jaren geleden onder bewind van de provincie gestaan, zegt fractievoorzitter Wanda Ottens. ‘Daardoor zitten we nu in een gezonde financiële situatie en zijn we een heel solide gemeente. We kunnen dan ook een sluitende begroting aanleveren. Hoewel we ons tijdens de perspectiefnota in het voorjaar wel iets te rijk hebben gerekend. Daarnaast moeten we door bezuinigingen van het Rijk “ombuigingen” maken op het sociaal domein. Dat betekent dat we het geld slimmer inzetten, maar dat we niet komen aan armoede- of krimpgelden.’
Het is overigens nog geen sluitend meerjarenperspectief, zegt Ottens. ‘We rekenen op structureel geld voor jeugd.’ Heerenveen heeft financieel vooralsnog niet veel te lijden gehad onder de coronacrisis: ‘We missen wat precariorechten, maar daarvan krijgen we ook weer een stuk terug van het Rijk. Onze gemeente heeft niet heel veel meebetaald.’
Ook in Den Bosch komt er vooralsnog een sluitende begroting. De impact van de coronacrisis wordt ook daar voor het grootste deel afgedekt met incidentele bijdragen vanuit het Rijk. Maar verder wordt de begroting met hangen en wurgen samengesteld volgens Slikker: ‘In 2020 en zelfs 2021 krijgen we de boel wel dichtgefietst vanuit de algemene reserve. Maar waar staan we financieel over twee of drie jaar? Dat blijft als een soort zwaard van Damocles boven ons hangen, zolang het Rijk de gemeenten stelselmatig uitknijpt.’
Ottens: Dit kabinet is asociaal en gooit alles over de schutting naar gemeenten
De rek is er wel een beetje uit, benadrukt Slikker. ‘We hebben bijvoorbeeld onvoldoende middelen om met het onderwijs creatieve programma’s te maken op het gebied van de jeugdzorg. En geld is echt niet de enige oplossing op dat gebied, maar feit is wel dat het Rijk de gemeentes in 2015 in een soort systeemschok heeft geduwd met de decentralisering van de jeugdzorg. Bovendien zie je de cijfers voor werkloosheid oplopen. Er zijn nu zo’n drieduizend werklozen in Den Bosch en als je de landelijke trends volgt dan zijn dat er volgend jaar zo’n 6500. Hoeveel geld hebben we daar dan weer voor nodig?’
Ottens vindt het kabinet ‘asociaal’. ‘De regering gooit alles naar de gemeenten, die steeds meer werk moeten verrichten voor minder geld. Dat zie je terug op Prinsjesdag. Ze laten gemeenten in onzekerheid achter. Als je wilt dat gemeenten taken op zich nemen, dan moet je ook ervoor zorgen dat ze met voldoende middelen en bagage op pad gestuurd worden. Wij hebben ook tekorten op de jeugdzorg en moeten als gemeente bijleggen vanuit de algemene reserve. We willen die kinderen niet laten barsten.’
Rommelruimte voor wethouderssocialisme
Een ander probleem noemt Ottens het geoormerkte geld dat vanuit het Rijk komt: ‘Het geld mag alleen besteed worden aan het doel waarvoor het gegeven wordt, waardoor je geen politieke keuzes kunt maken.’
Slikker noemt dat ‘rommelruimte’: ‘Wij hebben als Den Bosch een begroting van € 750 miljoen. Klinkt indrukwekkend, maar je moet ruig tekeer gaan, wil je daar € 75 miljoen in kunnen verschuiven. De rest van het geld kunnen we niet anders inzetten. Je hebt echt een gebrek aan vrije armslag. De gemeenten krijgen taken erbij, maar te weinig geld. Dat nodigt niet uit tot creatief financieel beleid, maar maakt de gemeente tot een soort uitvoeringsorganisatie van het Rijksbeleid, die het financieel management doet. Dit maakt wethouderssocialisme onmogelijk. Het zou mooi zijn als dat weer terugkeert, zodat gemeenten weer de ruimte hebben om zelf keuzes te maken.’
Slikker: Geef wethouders de ruimte om zelf te beslissen waar het geld aan uitgegeven wordt
Volgens Slikker gaat er vooral veel incidenteel geld naar de gemeente: ‘Ieder jaar weer kijken de gemeenten naar Den Haag, en dan krijgen we weer € 500 tot 800 miljoen erbij, met de mededeling “gaat u maar rustig slapen”. Maar een jaar later zijn de tekorten er weer. Laten we er nou voor zorgen dat dit geld structureel naar de gemeenten komt. En dat er straks bij de Tweede Kamerverkiezingen niet alleen fantastische dingen voor het land gebeuren, maar ook fantastische dingen voor de gemeenten. Want dat gebeurt nu te veel: vanuit het Rijk wordt er geld geïnvesteerd, terwijl er lokaal wordt ingedikt. Daar schiet je per saldo nog niets mee op.'
Geen sluitende begroting
Slikker ziet er wel wat in om bij wijze van protest een keer geen sluitende begroting in te leveren bij de provincie Noord-Brabant. ‘Ik ben op zich wel voor. Maar het is wel signaalpolitiek en je houdt er een financieel probleem mee op de balans. Bovendien denk ik dat ons provinciebestuur er niet akkoord mee zou gaan, met partijen als FvD, VVD en CDA in het bestuur. Het is een noodoplossinkje, en dat is leuk, maar uiteindelijk moet je - zoals gezegd - gaan voor een structurele oplossing.’
Ottens: Alleen in het uiterste geval geen sluitende begroting
Ottens noemt het onbehoorlijk besturen om zomaar een niet-sluitende begroting in te dienen bij de provincie: ‘Je moet wel je best doen om een sluitende begroting te maken. Dat moet je blijven proberen, maar uiteindelijk komt er een moment dat we het niet meer kunnen betalen. Als je concludeert dat je niet meer kunt doen wat je wilt en moet doen, dan kan je wel zoiets doen. Ik sluit niet uit dat we dat in de toekomst misschien een keer doen. Kijk, je kunt ook niet zomaar je ozb omhoog gooien: je inwoners moeten niet extra betalen, omdat het Rijk onvoldoende middelen beschikbaar stelt. Dat is ook onbehoorlijk bestuur.’
Afbeelding: Laurens van Putten | ANP